آغاز هراس آمریکایی‌ها و ترک ایران + سند

در آبان‌ماه اواخر (اکتبر) به علت اضطراب ناشی از گسترش بی‌نظمی، وابستگان مقاطعه‌کاران غیردولتی و سایر آمریکاییان صاحب مشاغل آزاد شروع به ترک کشور کردند. برخی از شرکت­ها عده کارکنان خود را تقلیل دادند یا آنها را زودتر به تعطیلات کریسمس فرستادند نمایندگان تجاری سایر کشورهای خارجی نیز دست به اقدامات مشابهی زدند «استمپل» خاطرنشان کرده است که بسیاری از آمریکایی­ها بر شیشه اتومبیل خود کارت­هایی دیده بودند که از آن­ها خواسته شده بود به‌خاطر کارتر ایران را ترک کنند.

جان استمپل، تعداد مستشاران آمریکایی را تا ژانویه 1978 رقمی معادل 54 هزار نفر درآورده است. کریستین دلانوآ نیز تعداد آمریکایی­ها را در سال 1356 بالغ بر 55 هزار نفر ذکر کرده است. «کن فالت» نویسنده کتاب فرار عقاب­ها، درباره تعداد مستشاران می­نویسد: «چند ماهی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا که تمام کنترل خودش را بر اوضاع ایران ازدست‌داده بود، از ترس حمایت­های ضدآمریکایی مجبور شد تا تعداد 35 هزار نفر مستشار نظامی و غیرنظامی خود را تا آذر 1357 از ایران خارج نماید و برای تخلیة حدود 12 هزار نفر آمریکایی باقی‌مانده در تهران، خواب به چشم خود راه ندهد»

پس از سیزدهم آبان‌ماه (چهارم نوامبر) که مراکز فعالیت چند مؤسسه  آمریکایی آتش زده شد روند خروج آمریکاییان از ایران روبه‌افزایش نهاد. در این زمینه خبرگزاری فرانسه به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که به علت وخامت اوضاع خانواده‌های آمریکایی روز جمعه ایران را ترک گفته‌اند و دیروز مردان آمریکایی عدة زیادی از زنان و کودکانشان را به فرودگاه بردند اما خود آن­ها در تهران مانده­اند. سالیوان در بخشی از خاطراتش بیان کرده که با فرارسیدن ماه محرم که ماه عزاداری شیعیان است و راه‌پیمایی بزرگی هم برای روزهای تاسوعا و عاشورا از سوی تظاهرکنندگان پیش‌بینی‌شده بود تصمیم گرفته شد که مدارس آمریکایی قبل از این تاریخ تعطیلات کریسمس را آغاز کنند و برای خانواده‌های آمریکایی امکان مسافرت فراهم گردد. اعضای سفارت و مأموران رسمی آمریکا نیز خواهان تسهیلاتی برای مسافرت خانواده­های خود شدند و ترتیبی داده شد که این خانواده‌ها برای تعطیلات کریسمس به چند شهر اروپایی بروند و تا زمانی که اوضاع ایران به حال عادی بازنگشته در این شهرها بمانند.

سندی از مجموعه اسناد ساواک به تاریخ 17/9/1357، یکی از گزارشات با طبقه­بندی حفاظتی «خیلی محرمانه» درباره خروج پرسنل غیر نظامی و خانواده­هایشان و نیز خروج خانواده­های پرسنل نظامی آمریکایی از ایران خبر داده­است:

متن سند:

«به‌طوری‌که در شهر شایع است پرسنل غیرنظامی آمریکایی به‌تدریج ظرف امروزوفردا خود و خانواده‌شان به دستور دولت آمریکا تهران را ترک می‌نمایند و به صاحب‌خانه‌های خود گفته‌اند که ظرف امروز (1357/9/17) دولت ایران مورد حمله قرار خواهد گرفت؛ ضمناً پرسنل نظامی آمریکایی خانواده­های خود را از ایران خارج نموده­اند این امر ضمن اینکه به وسیله صاحب خانه ها که مستأجر آن­ها آمریکایی بوده­اند به دوستان و نزدیکان خود گفته شده موجب افزایش وحشت بعضی از اهالی شده است؛ ضمناً امروز صبح گفته شده است که دو فروند هواپیمای آمریکایی تعدادی از آمریکایی های مقیم ایران را به ترکیه انتقال داده­اند که در آنجا مانده تا چنانچه ظرف یک هفته وضع ایران خوب شود مراجعه نمایند. در غیر این صورت از همان طریق به آمریکا بروند.»

منابع

عسگری، شاداب (1393). مستشاران نظامی آمریکایی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 251-252.

احیایی، زینب (1382). مستشاران آمریکایی در ایران به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص 110-112.

فالت، کن(1363). فرار عقاب­ها، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو، ص 72.

جان، استمپل(1403). درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: انتشارات رسا، صص 223و208.