تالاب میانکاله، اسیر بحران؛ معیشت بومیان در خطر!

جواد وطنی کارگردان مستند «لب شور» که در هجدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» حضور دارد، درباره موضوع این مستند گفت: موضوع مستند «لب شور» پیرامون بحران زیست‌محیطی تالاب و ذخیره‌گاه بین‌المللی میانکاله است، زیستگاهی که به‌دلایل اقلیمی و دخالت عوامل انسانی در معرض نابودی و از بین رفتن گونه‌های جانوری است. تأمین نشدن حق‌آبه تالاب میانکاله و خشکسالی‌های  پی‌‌درپی، شکار بی‌رویه، آلودگی آب رودخانه‌های منتهی به تالاب، پساب‌های کارخانه‌ها و سموم کشاورزی از مهمترین فاکتورهای تهدید زیست‌بوم ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر است.

وطنی درباره چگونگی شکل‌گیری ایده این مستند توضیح داد: تالاب بین‌المللی میانکاله نه‌تنها یک محیط ایده‌آل برای زندگی و زمستان‌گذرانی بیش از 90 گونه جانوری است، بلکه از گذشته‌های دور محل زندگی و تأمین معیشت بومیان میانکاله از طریق دامداری و صید بوده است. میانکاله مقصد پژوهشی با موضوع رودخانه‌های مازندرانی و زندگی اجتماعی پیرامون آن بود.

وی افزود: اهمیت تأمین حق‌آبه میانکاله به رودخانه‌های جنوبی مازندران، گلستان و دریای کاسپین وابسته است و از ترکیب  آب رودخانه و دریا در تالاب میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده، زیست‌بوم بین‌المللی میانکاله شکل می‌گیرد. در ابتدا تمرکز من صرفاً در مورد رودخانه‌های منتهی به تالاب و فاکتورهای آلاینده آب تالاب و خلیج گرگان بود، اما پژوهش‌های گسترده‌تر، عوامل انسانی و اجتماعی را نیز به بحران‌های تالاب میانکاله اضافه کرد و سرانجام ایده اولیه توسعه پیدا کرد و  برآیند تولید آن فیلمی با عنوان «لب شور» شد.

کارگردان مستند «لب شور» درباره پروسه تولید این مستند گفت: شروع پژوهش فیلم از سال 1401 شروع شد، در این مدت سفرهای مختلفی به میانکاله، جزیره آشوراده و شهرهای پیرامون آن داشتم، هدف، تولید یک فیلم مستقل بود، اما شرایط تولید و هزینه‌های سنگین مراحل فیلمبرداری نیاز به مشارکت و حمایت داشت، وقتی موضوع فیلم را با آقای حمیدی‌مقدم مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی مطرح کردم، به‌دلیل اهمیت زیست‌محیطی و جذابیت سوژه و قصه‌ای که در روایت و ساختار فیلم بود، اعلام حمایت کرد و فیلم با مشارکت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در فاصله زمانی بین 1401 تا 1403 تولید شد و در بخش مسابقه فیلم‌های نیمه‌بلند جشنواره هجدهم سینماحقیقت حضور دارد.

وی ادامه داد: مهم‌ترین وجه مستند «لب شور»، شیوه روایت و قصه‌ای است که فیلم به روایت آن می‌پردازد، استفاده از یک چالش واقعی که شخصیت اصلی فیلم با آن درگیر بود و گسترش آن در روایت فیلم به‌عنوان یک نقطه عطف در ساختار این مستند است. جذابیت بصری شخصیت اصلی فیلم و دیگر شخصیت‌ها هر کدام به‌نوبه خود نیز نقاط عطفی در بخش‌های مستند «لب شور» هستند.

جواد وطنی درباره حضور در جشنواره «سینماحقیقت» بیان کرد: هرچند سال‌های گذشته و با مستندهایی با موضوع تاریخ در بخش رقابتی «سینماحقیقت» حضور داشتم، اما تجربه فیلم آخرم به‌دلایل اهمیت تنش آبی در ایران اتفاق مهم‌تری است. جشنواره «سینماحقیقت» یک چالش در سینمای مستند، با رویکرد ملی و بین‌المللی و چالش در رقابت و کیفیت فیلم‌های منتخب است.

این مستندساز درباره سختی‌های تولید و اهمیت مستند محیط‌زیستی گفت: تفاوت ثبت تصویری از حیات وحش و جامعه انسانی در گریزپذیر بودن جانوران و زیستمندان حیات وحش است، به همین دلیل صبوری و مدت زمان تولید بیشتر از  تولیداتی است که محاسبه‌محور است. بودن در گرما و سرما، اختفاء طولانی‌مدت برای شکار تصویری و ضبط درست صداوتصویر، جلسات فیلمبرداری را افزایش می‌دهد و نیاز به تجهیزات پیشرفته تصویری و لنزهای گرانقیمت دارد که خرید آن برای تهیه‌کننده در شرایط کنونی به‌صرفه نیست و اجاره کردن آن نیز بودجه ویژه‌ای لازم دارد و با برآوردهای مندرج در قراردادها سازگار نیست و نیاز به تجدیدنظر دارد. بحران‌هایی که در بخش محیط زیست وجود دارد به‌دلیل اهمیت و ارتباط آن در سلامت جوامع انسانی است و در صورت آلایندگی محیط زیست، سلامت جامعه نیز با چالش روبه‌رو می‌شود، بنابراین لازم است به‌صورت پیوسته مستندهایی با هدف هشدار و آموزش تولید شوند.

جواد وطنی در پایان درباره اوضاع و احوال سینمای مستند گفت: اوضاع و احوال امروز سینمای مستند خوب نیست، سینمایی که جست‌وجوگر و مشاهده‌گر است تا واقعیت‌هایی را در شکل حقیقت بگوید، با بحران مواجه است. اکثریت اعضای کارگردانان مستند و تهیه‌کنندگان این بخش با چالش‌های بیکاری و کم‌کاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و برآوردهای تولید به‌ویژه در تولیدات تلویزیونی بسیار پایین است و با تورم روزافزون جامعه سازگاری ندارد.