ترویج فرزندآوری و جوانی جمعیت در کتاب‌های درسی

سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در مسیر اجرای سیاست‌های کلان کشور و ترویج فرهنگ خانواده، گام‌هایی در حمایت از قانون خانواده و جوانی جمعیت برداشته است.

بی‌شک آموزش و پرورش از مهم‌ترین نهادهایی است که در ارتقای جایگاه خانواده و تحکیم بنیان آن در جامعه اسلامی ایران نقش‌آفرین است. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نیز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی وزارت آموزش‌وپرورش و متولی تدوین برنامه‌های درسی در نظام آموزشی رسمی با هدف ارتقاء فرهنگ خانوادگی و تقویت نگاه ارزش‌محور نسبت به جوانی جمعیت، اقدامات گسترده‌ای را طراحی و اجرا کرده است.

در دوره ابتدایی، تمرکز بر شکل‌گیری پایه‌های شناختی و ارزشی منجر به طراحی برنامه‌هایی با رویکرد تربیت اخلاقی، اجتماعی و تحصیلی شده که به شکل‌گیری هویت پایدار و انگیزه‌های یادگیری در کودکان یاری می‌رساند. در دوره متوسطه نیز، همسو با نیازهای رشد شخصیتی و مواجهه با مسائل پیچیده زندگی فردی و اجتماعی، برنامه‌های درسی و تربیتی بر توسعه توانمندی‌های فردی، شناخت اجتماعی و آمادگی برای ایفای نقش مؤثر در جامعه استوار شده‌اند.

افزون بر این، توسعه محتوای آموزشی در حوزه خانواده، برگزاری کارگاه‌های تربیتی و فرهنگی و تعامل با نهادهای مرتبط در زمینه آموزش از جمله دیگر فعالیت‌های سازمان در این عرصه است. این اقدامات با هدف ترغیب نسل جوان به تشکیل خانواده‌های پایدار، نمایانگر رویکرد چندجانبه و متعهدانه سازمان در حمایت علمی، فرهنگی و اجتماعی از سیاست‌های جمعیتی کشور است.

در همین راستا، سازمان با تولید و انتشار محتواهای مکتوب (کتب درسی و مجلات رشد) و غیرمکتوب (نرم‌افزارها، محتوای الکترونیکی و رمزینه‌های سریع پاسخ)، تلاش دارد تا ضمن تبیین مزایا و اهمیت این قانون، نگرش‌های جامعه نسبت به ارزش‌های خانواده را ارتقا دهد و نسل آینده را با مفاهیم بنیادین خانواده‌محور تربیت کند.

در راستای تبیین سیاست‌های کلان نظام در حوزه حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، مجموعه‌ای از اقدامات را در محتوای آموزشی رسمی کشور گنجانده است. این اقدامات، در قالب کتاب‌های درسی دوره‌های ابتدایی، متوسطه نظری، فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش، همچنین در مجلات تخصصی رشد نمود یافته‌اند. در ادامه، برخی از مصادیق محتوایی مرتبط با این موضوع ارائه می‌شود:

کتاب‌های درسی دوره متوسطه

• درس مدیریت خانواده و سبک زندگی (پایه دوازدهم): با رویکردی جنسیتی در دو نسخه ویژه پسران و دختران، مفاهیمی همچون هویت، ارتباط با جنس مکمل، بلوغ، ازدواج، مهارت‌های زندگی و تشکیل خانواده پایدار با نگاهی اسلامی-ایرانی بررسی شده‌اند.
• سلامت و بهداشت (پایه دوازدهم): فصل «بهداشت ازدواج و باروری» به موضوعاتی چون سن ازدواج، اقدامات بهداشتی قبل از ازدواج، عوامل مؤثر بر باروری و توصیه‌های بهداشتی می‌پردازد.
• کتاب‌های عربی (پایه هفتم): با استفاده از تصاویر خانواده‌های پرجمعیت، مفاهیم فرهنگی خانواده‌محور منتقل شده‌اند.
• مطالعات اجتماعی (پایه هفتم و نهم): با عناوینی چون «ارزش‌ها و کارکردهای خانواده» و «آرامش در خانواده»، مفاهیم ارزشی و اجتماعی ازدواج، فرزندآوری و پایداری خانواده معرفی می‌شود.
• اقتصاد (پایه دهم):فصل «خانواده و اقتصاد» نقش خانواده را در نظام اقتصادی تحلیل می‌کند.
• دین و زندگی (پایه یازدهم): دروس «زمینه‌های پیوند» و «پیوند مقدس» به بررسی مفاهیم ازدواج و خانواده در آموزه‌های دینی می‌پردازند.
• تحلیل فرهنگی، جامعه‌شناسی و هویت اجتماعی (پایه‌های دهم تا دوازدهم): موضوعاتی نظیر فرهنگ خانواده، سیاست‌های جمعیتی، پیامدهای کاهش جمعیت، تأخیر در ازدواج، نقش خانواده در هویت ایرانی و بررسی زندگی گذشتگان در قالب تمرین‌ها، مباحثات و فعالیت‌های گروهی مطرح می‌شود.

کتاب‌های درسی دوره ابتدایی

• مطالعات اجتماعی (پایه‌های سوم و پنجم): مطالب مرتبط با ساختار خانواده، جمعیت، فرزندآوری، نقش خانواده در توسعه اجتماعی و اقتصادی، و پیامدهای خانواده‌های کم‌جمعیت، در قالب درس‌ها، تصاویر و فعالیت‌ها ارائه شده‌اند.

کتاب‌های شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش

کتاب‌هایی نظیر «پیاده‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی و طراحی وب»، «دانش فنی تخصصی»، «پرورش مهارت‌های ارتباطی و مشارکتی»، «پرورش مهارت‌های عاطفی- اجتماعی کودک» و «حسابداری حقوق و دستمزد» نیز با مضامینی از جمله ازدواج، مشارکت خانوادگی و حمایت از جوانی جمعیت، محتوای آموزشی متناسب ارائه کرده‌اند.

محتوای مجلات رشد:

در نشریات تخصصی «رشد آموزش خانواده» و «رشد آموزش مشاور مدرسه»، مجموعه‌ای از مقالات و یادداشت‌ها با محورهایی چون مهارت‌های زندگی در خانواده، بهداشت روانی دختران، تربیت فرزند صالح، چالش‌های مادرانه و پیوند آموزش با زندگی منتشر شده‌اند. مطالب این مجلات، به‌ویژه در شماره‌های سال 1403، تمرکز ویژه‌ای بر آموزش غیرمستقیم خانواده‌محور و تأثیر تربیتی مدرسه بر نسل جوان داشته‌اند.