یادداشت؛
فرزندآوری، عبادت فراموش‌شده عصر مدرن
ایران عزیز، در آستانه تحولی تمدنی، گرفتار بحرانی خاموش و سهمگین شده است؛ بحرانی که نه با صدای انفجار، که با سکوت گهواره‌ها و خاموشی لبخند کودکان به سراغمان آمده است. کاهش نرخ فرزندآوری، امروز نه‌تنها تهدیدی جمعیتی، که چالشی راهبردی برای آینده انقلاب اسلامی است.
به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، در سپهر تحولات اجتماعی ایران، کمتر موضوعی را می‌توان یافت که همچون مسئله «جوانی جمعیت» دارای این حجم از اهمیت راهبردی، ابعاد تمدنی، و پیامدهای بلندمدت بر هویت ملی و دینی کشور باشد؛ اما در عین حال، کمتر مورد توجه جدی و اقدام فوری قرار گرفته باشد. کاهش نرخ باروری، سکوت گهواره‌ها، و پیری تدریجی جمعیت، نه‌تنها یک هشدار آماری یا معضل اقتصادی، بلکه تهدیدی برای تداوم حیات فرهنگی، امنیتی، و حتی بقای تمدنی ایران است. در چنین شرایطی، نگارش و تبیین مسئله جمعیت، دیگر یک دغدغه صرفاً تخصصی یا آکادمیک نیست؛ بلکه وظیفه‌ای عمومی، رسانه‌ای و انقلابی است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر، بارها و بارها نسبت به خطر بزرگ و پنهان «پیری جمعیت» هشدار داده‌اند و آن را در ردیف تهدیدات مهم آینده کشور دانسته‌اند. ایشان، آینده انقلاب، قدرت ملی، و تحقق تمدن نوین اسلامی را در گرو نسل جوان، فعال و مؤمن دانسته و جهاد جمعیتی را به عنوان یک تکلیف عمومی مطرح کرده‌اند. با این حال، همچنان گفتمان غالب در فضای عمومی کشور، تحت سیطره شعارهای غلط و وارداتی دهه‌های پیشین همچون «فرزند کمتر، زندگی بهتر» باقی مانده است.
این یادداشت در تلاش است با بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام و تأمل در بیانات مقام معظم رهبری، به تحلیل ریشه‌های فرهنگی، اجتماعی و معرفتی این بحران خاموش بپردازد و ضمن آسیب‌شناسی وضعیت فعلی، بر ضرورت بازسازی گفتمان فرزندآوری در جامعه اسلامی ایران تأکید کند؛ چرا که ایرانِ فردا، بدون نسل امروز، تنها بر کاغذ باقی خواهد ماند.
جمعیت جوان؛ سرمایه ای راهبردی برای تمدن سازی
جوانی، ویژگی بنیادین جوامع بالنده و پیشرو است. وجود یک نیروی انسانی جوان، سالم، تحصیل‌کرده و بانشاط، سرمایه‌ای استراتژیک برای هر کشور محسوب می‌شود. جوامعی که ترکیب جمعیتی آن‌ها متناسب است، فرصت بیشتری برای شکوفایی علمی، اقتصادی و فرهنگی دارند و در عرصه رقابت جهانی، از موقعیت بهتری برخوردارند. در مقابل، پیری جمعیت، موجب رکود اقتصادی، وابستگی اجتماعی، افزایش هزینه‌های درمان و کاهش پویایی سیاسی می‌شود.
بر اساس آمارهای رسمی، نرخ باروری کل در ایران به کمتر از ۲.۱ فرزند به‌ازای هر زن رسیده است که از منظر علمی، به‌معنای رسیدن به سطح زیر جایگزینی جمعیت است. در برخی مناطق کشور، این نرخ حتی به کمتر از ۱.۵ کاهش یافته است؛ رقمی نگران‌کننده که زنگ خطری جدی برای آینده ایران اسلامی به‌صدا درآورده است.
از منظر قرآنی، داشتن فرزند نعمتی الهی و نمادی از برکت زندگی است. خداوند متعال در سوره کهف می‌فرماید:
«المال والبنون زینة الحیاة الدنیا...» (کهف: ۴۶)
فرزندان در کنار مال، زینت زندگی دنیایی معرفی شده‌اند؛ زینتی که با حکمت الهی پیوند دارد. در اندیشه اسلامی، فرزندآوری نه‌تنها امری شخصی، بلکه مسئولیتی اجتماعی و فرهنگی برای حفظ هویت امت اسلامی است.
در روایات اهل بیت علیهم‌السلام نیز بر اهمیت فرزندآوری تأکید شده است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
«ما بنی بناءٌ فی الإسلام أحبّ إلى الله من التّزویج.» (وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۳)
و در روایت دیگری تأکید می‌فرمایند:
«تزوّجوا فإني مكاثر بكم الأمم یوم القیامة.» (همان، ص ۵)
این سخنان، نشان‌دهنده پیوند ناگسستنی میان مسئله ازدواج، فرزندآوری و عزت امت اسلامی در نگاه وحیانی و ولایی است.
موانع فرزندآوری در جامعه معاصر ایران
کاهش فرزندآوری در ایران دلایل متعددی دارد که می‌توان آن‌ها را در سه دسته اقتصادی، فرهنگی و روانی دسته‌بندی کرد:
۱. موانع اقتصادی: رشد هزینه‌های زندگی، قیمت بالای مسکن، نبود شغل پایدار، عدم حمایت از مادران شاغل، کمبود خدمات رفاهی مناسب برای کودکان و نبود بیمه‌های حمایتی برای خانواده‌ها، از جمله موانع جدی در مسیر افزایش جمعیت محسوب می‌شود. بسیاری از زوج‌های جوان، به‌دلیل ناامنی اقتصادی از تصمیم‌گیری برای فرزندآوری خودداری می‌کنند.
۲. موانع فرهنگی: ترویج سبک زندگی فردگرایانه، تبلیغات رسانه‌ای بر استقلال شخصی، تلقی فرزند به‌عنوان مزاحم رشد شغلی یا تحصیلی، تغییر ارزش‌ها نسبت به خانواده، و الگوهای غربی زندگی، از عوامل بازدارنده در رشد جمعیت محسوب می‌شوند. در حالی‌که اسلام، فرزند را منشأ برکت و عامل آرامش می‌داند، بسیاری از جوانان امروز، فرزند را عاملی برای کاهش کیفیت زندگی می‌پندارند.
۳. موانع روانی و اجتماعی: نبود آموزش‌های صحیح درباره مسئولیت والدگری، ضعف در آمادگی روانی زوج‌ها برای پذیرش نقش پدر و مادر، ترس از آینده و بی‌اعتمادی نسبت به ساختارهای حمایتی اجتماعی نیز نقش مؤثری در کاهش تمایل به فرزندآوری دارد.
در قرآن کریم، نگاه مؤمنانه به فرزند به‌صورت دقیق ترسیم شده است:
«وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ...» (فرقان: ۷۴)
این دعا، تصویری آرمانی از خانواده‌ای مؤمن، پویا و الهی است که نسل صالح را به‌مثابه روشنی چشم و مایه افتخار خود می‌طلبد.
رهبر معظم انقلاب نیز با تأکید بر توکل به خداوند متعال و نهراسیدن از سختی‌ها، می‌فرمایند: «بعضی از خانواده‌ها می‌ترسند که اگر بچه زیاد شد، زندگی‌شان چگونه خواهد شد. خب، این ترس بی‌جاست. خداوند رزاق است؛ این‌همه آدم در دنیا دارند زندگی می‌کنند. چقدر هم در همین خانواده‌هایی که پرجمعیت بودند، فرزندان خوبی تربیت شدند...» (بیانات در دیدار خانواده‌های شهدا، ۱۳۹۰/۵/۵)
راهکارهای فرهنگی، حمایتی و تقنینی برای احیای جوانی جمعیت
برای عبور از بحران کاهش جمعیت، تنها سیاست‌های تشویقی مقطعی کفایت نمی‌کند. یک بسته جامع، پیوسته و بلندمدت از اقدامات فرهنگی، رسانه‌ای، اجتماعی، تقنینی و اقتصادی ضروری است. در این راستا، می‌توان راهکارهای زیر را پیشنهاد کرد:
۱. تحول در نظام آموزش و پرورش: آموزش مهارت‌های زندگی، نقش‌آفرینی خانواده، و تربیت دینی از سنین پایین، تأثیر عمیقی در شکل‌گیری نگرش مثبت نسبت به ازدواج و فرزندآوری دارد.
۲. ایجاد مشوق‌های اقتصادی پایدار: اعطای تسهیلات مسکن، بیمه خدمات درمانی ویژه فرزندان، تخصیص یارانه‌های هدفمند به خانواده‌های دارای فرزند، مرخصی زایمان مناسب و بیمه مادران خانه‌دار باید به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد.
۳. رسانه‌سازی هوشمندانه: تولید فیلم‌ها، مستندها، برنامه‌های تلویزیونی و فضای مجازی با مضامین خانواده‌محور و الگوسازی از خانواده‌های موفق و متعهد ایرانی-اسلامی، می‌تواند به شکل‌گیری باور عمومی نسبت به اهمیت فرزند کمک کند.
۴. حمایت از مشاوره‌های دینی و روانی: مراکز مشاوره خانواده باید به‌صورت رایگان و گسترده در اختیار جوانان قرار گیرند تا در فرآیند تصمیم‌گیری برای ازدواج و فرزندآوری دچار تردید و نگرانی نشوند.
۵. فعال‌سازی ظرفیت‌های مردمی و نهادهای مذهبی: مساجد، هیئات، حوزه‌های علمیه، و نهادهای جهادی می‌توانند به‌عنوان پیشران‌های فرهنگی در بازسازی گفتمان فرزندآوری نقش ایفا کنند.
ایران، محتاج نگاه بلندفرزندان امروز خویش است
مسئله جمعیت، تنها یک عدد یا شاخص آماری نیست؛ بلکه مسئله‌ای چندلایه و عمیق است که با هویت، تمدن و آینده ایران اسلامی گره خورده است. از این رو، جوانی جمعیت، در واقع به‌معنای تضمین حیات، رشد و استمرار تمدن اسلامی-ایرانی در قرن جدید است.
اگر امروز تصمیم‌گیران، خانواده‌ها، نخبگان فرهنگی و علمی، و نهادهای دینی برای اصلاح این روند کاهشی جمعیت بسیج نشوند، فردای ایران با چالش‌هایی بسیار پیچیده‌تر مواجه خواهد شد. آغوش امروز مادران و پدران ایرانی، آینده ایران است؛ گهواره‌ای برای مهندسان، پزشکان، معلمان، حافظان قرآن و سربازان مدافع وطن.
رهبر معظم انقلاب در بیانی روشن و هشدارآمیز فرموده‌اند:
«اگر نسل جوان کارآمد، مؤمن و بانشاط باشد، کشور در برابر همه تهدیدها مصون می‌ماند.» (بیانات در دیدار نخبگان جوان، ۱۳۹۱)
پس بیاییم با تصمیم‌های درست، گفتمان‌سازی مؤثر، و حمایت‌های واقعی، ایرانِ فردا را در آغوش‌های امروز بسازیم. آینده‌ای که نسل فردا با افتخار به ما بگوید: شما نسلی بودید که آینده را فراموش نکردید.
ارسال نظرات