راهبردهای امام خمینی برای امنیت مردمی

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، یکی از سرفصل‌های کمتر پرداخته‌شده در منظومه فکری و حکمرانی حضرت امام خمینی(ره) راهبرد ایشان برای مقابله مردمی با تهدیدات امنیتی در دوره پس از انقلاب اسلامی است؛ راهبردی که می‌توان آن را «امت اطلاعاتی» نامید. امام(ره) در یکی از بیانات خود در سال‌های نخست پیروزی انقلاب خطاب به عموم مردم با صراحت می‌فرمایند که حفظ امنیت و شناسایی عوامل نفوذی نه صرفاً وظیفه نهادهای حکومتی بلکه مسئولیتی همگانی است که بر عهده آحاد ملت قرار دارد.

امام(ره) با زبانی ساده اما راهبردی به مردم یادآوری می‌کنند که دولت در شرایط ناآرامی‌های آغازین انقلاب توانایی اطلاعاتی فراگیر برای شناسایی و مقابله با عناصر دشمن را ندارد و تنها راه جلوگیری از نفوذ جریان‌های ضدانقلاب مشارکت فعال مردم در مراقبت از محیط پیرامون خویش است.

«شما باید جمعیت اطلاعاتی و گروه اطلاعاتی باشید. خوب هر انسانی می‌تواند که بفهمد این منزل همسایه کی‌ها هستند چه می‌کنند، آن منزل آن طرفیش هم چه می‌کند. این دو - سه تا منزلی که اطراف است شما آن را تحت نظر بگیرد، آن هم شما را تحت نظر بگیرید» این فراز از سخنان امام(ره) که در جلد ۱۵ صحیفه، صفحه ۹۹ ثبت شده نشان‌دهنده نوعی نهادسازی اجتماعی در منظومه فکری ایشان است؛ نهادی غیررسمی اما بسیار گسترده و موثر که بر مبنای آگاهی، مسئولیت‌پذیری و مشارکت مردم در حفظ امنیت ملی شکل می‌گیرد.

مسئولیت امنیت، مردمی است

یکی از ارکان اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) مردمی‌سازی مسئولیت‌هاست. در این نگاه دولت هرگز در قامت یک «قدرت متمرکز تمام‌عیار» دیده نمی‌شود بلکه امت اسلامی به مثابه بازوی دائمی تحقق اهداف حکومت دینی مطرح می‌گردد. امام(ره) تأکید می‌کنند: «ننشینید که دولت بکند. دولت همچو قدرتی الآن ندارد که همه در سرتاسر کشور - عرض می‌کنم - اطلاعات داشته باشد.» با این جمله امام(ره) هم به محدودیت‌های ساختاری دولت در آن مقطع تاریخی اشاره دارند و هم خط‌مشی بلندمدت حکمرانی مردم‌پایه را ترسیم می‌کنند. امنیت در جمهوری اسلامی نه تنها از کانال رسمی دولت بلکه از طریق شبکه‌ای هوشیار و خودجوش از شهروندان متعهد تأمین می‌شود.

امام خمینی(ره) با شناخت عمیق از ماهیت استکبار جهانی و شبکه‌های وابسته به آن به‌ویژه منافقین و عناصر منحرف به درستی تشخیص می‌دهند که تهدید اصلی جمهوری اسلامی نه فقط از بیرون مرزها بلکه از درون محله‌ها، خانه‌ها و روابط روزمره مردم آغاز می‌شود.

فرمایش ایشان مبنی بر زیر نظر گرفتن رفت‌وآمدها در دو یا سه منزل اطراف نه دعوت به تجسس که فراخوانی به مراقبت مسئولانه از محیط پیرامونی در برابر عناصر مخرب است. بی‌توجهی به این مراقبت‌ها به‌معنای باز گذاشتن در نفوذ برای دشمنی است که همیشه با لباس‌های مبدل و شعارهای فریبنده ظاهر می‌شود.

امت اطلاعاتی، نه دستگاه امنیتی

در اینجا نکته‌ای مهم باید مورد توجه قرار گیرد: امام خمینی(ره) هرگز از مردم نمی‌خواهند که به مأموران حکومتی بدل شوند یا در قامت جاسوس ظاهر شوند. بلکه بر اساس اصل «امر به معروف و نهی از منکر» آنان را به مراقبت اجتماعی دعوت می‌کنند. به عبارت دیگر امام(ره) مدلی از «نظارت مؤمنانه» را طرح می‌نمایند؛ مدلی که در آن احساس مسئولیت دینی، عامل حرکت مردم به سوی مراقبت از کیان اجتماعی و امنیت ملی می‌شود.

فرمایش ایشان دقیقاً در بستر تقویت این نوع مشارکت شکل می‌گیرد: «شما آن [خانه] را تحت نظر بگیرید، آن هم شما را تحت نظر بگیرید» این مدل مبتنی بر یک «اعتماد اجتماعی متقابل» است نه بر بدگمانی و تفرقه. در واقع امام(ره) با هوشمندی، مفهوم «محله اسلامی» را احیا می‌کنند؛ محله‌ای که در آن هر کس نسبت به همسایه خود مسئول است و جامعه از درون خود بدنۀ مقاومی در برابر فساد، نفوذ و خیانت تولید می‌کند.

در معماری اجتماعی امام خمینی(ره) هیچ‌گاه «خانه» از «مسجد» جدا نیست. ایشان بارها بر پیوند مسجد با سیاست، عبادت با جها، و معنویت با مسئولیت اجتماعی تأکید کرده‌اند. به همین دلیل توصیه به مراقبت همسایگان در بیانات امام(ره) در ادامه همان مسیر است که مسجد را مرکز حرکت امت اسلامی می‌داند.

تشکیل هسته‌های مردمی برای مراقبت، رصد و مقابله با نفوذ دشمن چنان‌که در جملات ایشان آمده باید در ادامه کارکردهای انقلابی مسجد و نهادهای مردمی چون کمیته‌ها و بسیج تعبیر شود: «پیدا کردید یک رد پایی از این منافقین و منحرفین فوراً اطّلاع بدهند به آن کمیته نزدیک» اینجا «کمیته» تنها یک نهاد حکومتی نیست بلکه نماد پیوند مردم و حاکمیت برای تأمین امنیت اسلامی است.

میراث امام(ره) برای امروز ما

این بیانات امام(ره) در آغاز دهه 60 امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازخوانی است. در دوران جنگ ترکیبی و حملات شناختی دشمن دیگر با اسلحه وارد نمی‌شود بلکه با دروغ، شایعه، رسانه و حتی همسایه‌ای که به شبکه‌های خارجی وصل است وارد میدان می‌شود.

در چنین شرایطی آموزه امام(ره) درباره امت اطلاعاتی به یک راهبرد حیاتی بدل شده است. آنچه ایشان درباره رصد رفت‌وآمدها فرمودند امروز می‌تواند در قالب مراقبت از فضای مجازی اطرافیان، بررسی محتوای ضدایرانی و ضدایمانی در کانال‌ها و صفحات اجتماعی یا شناسایی روابط مشکوک با عوامل رسانه‌های دشمن تعبیر شود.

بازسازی این نظام نظارت مؤمنانه به‌ویژه در شهرهای بزرگ  امروز شاید مهم‌ترین بخش بازتولید سرمایه اجتماعی و امنیت روانی جامعه اسلامی باشد.

نتیجه‌گیری

فرمایشات حضرت امام خمینی(ره) در خصوص مسئولیت عمومی مردم برای مراقبت از محیط پیرامونی خویش تنها یک توصیه مقطعی در دهۀ شصت نبود بلکه ارائه یک الگوی دائمی برای حکمرانی مشارکتی در جمهوری اسلامی ایران است. در این الگو مردم نه تنها رأی‌دهندگان یا تماشاگران صحنۀ سیاسی‌اند بلکه بازوان اجرایی و چشمان بیدار نظام اسلامی‌اند.

اگر این مدل مردمی امنیت با ایمان، اخلاص و مراقبت هوشمندانه ادامه یابد، نفوذ منافقین، منحرفین و مزدوران پیش از آنکه بخواهند اقدامی انجام دهند رسوا و دفع خواهند شد.