روایت جنگ را شروع کنید، پیش از آنکه دشمن قصه‌اش را بنویسد
دوازده روز بیشتر طول نکشید، اما به وسعت سال‌ها حرف برای گفتن داشت؛ جنگی که از زیر آتش و خاک، روایت‌هایی زنده بیرون کشید. اکبر صحرایی، نویسنده‌ای که خود طعم دفاع مقدس را چشیده، روایت این روزها را سرمایه‌ای برای آینده می‌داند.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، جنگ، روایت‌های ناگفته و شنیده‌نشده فراوانی دارد؛ از لحظه‌های تلخ و پرتنش گرفته تا دقایق غرورآفرین مقاومت و ایثار. ثبت این روایت‌ها، چه آن‌هایی که در همان لحظه‌ها گفته می‌شوند و چه آن‌هایی که سال‌ها پس از پایان نبرد به قلم درمی‌آیند، نقش بسیار مهمی در ماندگاری تاریخ و شکل‌گیری ادبیات جنگ دارد.
در این گفت‌وگو با اکبر صحرایی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات دفاع مقدس، درباره اهمیت روایتگری در جنگ‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، نقش اتحاد مردم و تاثیر فضای مجازی در ثبت و بازتاب حوادث سخن گفته‌ایم.
صحرایی با اشاره به حضورش در زمان دفاع مقدس بیان کرد: با توجه به این تجربه، باید بگویم جنگ ۱۲ روزه، جنگی خاص، فوری و برق‌آسا بود؛ زمان زیادی طول نکشید اما به دلیل پیشرفت فضای مجازی و دسترسی به اطلاعات روز، خبرها به‌صورت لحظه‌ای مخابره می‌شدند. سایت‌ها، فضای مجازی، خبرگزاری‌ها و کانال‌های ماهواره‌ای، همه از اخبار جنگ سخن می‌گفتند. به‌نوعی این دوازده روز یک خلاصه فشرده و پربار از جنگ بود که من آن را معادل دوازده سال می‌دانم.
وی افزود: در جنگ ایران و عراق، اگر منطقه‌ای بمباران می‌شد یا آسیب می‌دید، خبرش معمولاً با تاخیری حدودا ۲۴ ساعته به دست ما می‌رسید و رسانه‌ها و روزنامه‌ها این اخبار را بعد از یک روز منتشر می‌کردند.
نویسنده کتاب «عزیز جهان» اشاره کرد: سرعت انتقال اخبار و تحلیل‌ها به حدی بود که هر اتفاق و رویدادی قابلیت تحلیل و بررسی دقیق داشت.
این نویسنده روایت جنگ را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: یکی روایت‌های شعاری و هیجانی که برای افزایش روحیه، شجاعت و مقاومت ضروری‌اند. این روایت‌ها معمولا در قالب تاریخ شفاهی، داستانک، فیلم و عکس به تصویر کشیده می‌شوند و نقش مهمی در ترویج مقاومت دارند. جنگ جهانی دوم نیز نمونه‌ای از جنگ‌هایی بود که روایت‌های فوری و هیجانی در آن نقش پررنگی داشت. نوع دوم روایت، روایت عمیق و تحلیلی است که پس از فروکش کردن هیجانات، می‌تواند به خلق آثار ادبی ماندگار منجر شود.
وی ادامه داد: هر دو روش جایگاه خود را دارند؛ اما به نظر من بهتر است کمی از هیجان اولیه کاسته شود و اجازه دهیم حوادث ته‌نشین شوند تا بعدها بتوان به صورت دقیق‌تر و عمیق‌تر درباره آن‌ها نوشت. این موضوع در ادبیات داستانی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که پس از آرام گرفتن گردوغبار جنگ، نویسنده بهتر می‌تواند از منظر باز و گسترده به مسائل نگاه کند و آثار ماندگار خلق کند.
برنده جایزه جلال آل احمد، با تاکید بر اهمیت روایت کردن در بحبوحه جنگ، گفت: ما در طول تاریخ مقاومت‌هایی داشته‌ایم که به دلیل عدم روایت صحیح، به فراموشی سپرده شده‌اند. حتی در جنگ هشت ساله گاهی روایت‌ها با تاخیر زیاد ثبت شده‌اند و این تاخیر در ماندگاری آن‌ها تاثیرگذار است. به همین دلیل، به اعتقاد من روایت‌های لحظه‌ای و دقیق، حتی ثانیه به ثانیه، اهمیت فراوانی دارد؛ چرا که منابع اولیه و مستند برای نویسندگان آینده محسوب می‌شوند.
صحرایی افزود: به‌طور مثال، در جنگ هشت ساله کسانی بودند که در همان زمان وقایع را ثبت می‌کردند و این روایت‌ها بعدها منبع اصلی نوشتن درباره عملیات‌ها، رشادت‌ها و دفاعیات بوده‌اند.
نویسنده کتاب «دار و دسته دارعلی» به عواملی که باعث می‌شود یک جنگ قابلیت تبدیل شدن به داستانی تاثیرگذار را داشته باشد اشاره و بیان کرد: یکی از مهم‌ترین عوامل، ماهیت جنگ است؛ اگر جنگی متجاوزکارانه نباشد بلکه دفاعی باشد، مانند همین جنگ دوازده روزه، می‌تواند تجربه‌ای بزرگ و منحصر به فرد باشد.
وی ادامه داد: در این جنگ، چندساعت پس از حمله غافلگیرانه اسرائیل به ایران، دفاع ایران آغاز شد و پس از چند روز هم باعث شد دشمن مجبور به پذیرش آتش‌بس شود. این واقعه تاریخی که برای اولین بار منجر به شکست اسرائیل در یک جنگ شد، ارزش زیادی دارد و از جنبه‌های مختلف قابل تبدیل به کتاب و ادبیات است.
صحرایی بیان کرد که جنگ شامل دو بعد است و افزود: یک بعد، وقایع فیزیکی مانند موشک‌باران‌ها، انفجارها، شهدا و زخمی‌هاست؛ و بعد دیگر، اتحاد و همبستگی مردم که به نظر من مهم‌ترین بخش است. چه طرفداران نظام و چه مخالفان، در آن شرایط همبستگی قابل توجهی ایجاد کردند.
این اتحاد باعث شد دشمنی که انتظار داشت با ایجاد آشوب و دو دستگی پیروز شود، ناکام بماند. در واقع، ما در آن جنگ با تعریف جدیدی از «انقلابی» و «ضد انقلاب» مواجه شدیم؛ جایی که «ضد انقلاب» لزوماً ضد ایران نبود و بسیاری از مخالفان نظام به دفاع از کشور پرداختند. این عامل، همراه با قدرت دفاعی و موشکی، منجر به موفقیت جنگ دوازده روزه شد.
نویسنده کتاب «کوچه قهر و آشتی و غول جنگ» ضمن اشاره به نقش مهم روایت در این روزها گفت: امروزه ابزارهای اصلی تبلیغات و فضای مجازی در دست دشمن است و آن‌ها می‌توانند حتی پیروزی‌های ما را شکست و شکست‌ها را پیروزی جلوه دهند. بنابراین، ثبت دقیق و مو به مو روایت‌های لحظه‌ای، حتی ثانیه به ثانیه، بسیار مهم است. این کار نه تنها به حفظ حقیقت کمک می‌کند بلکه سوژه‌ای ارزشمند برای نویسندگان داستان و هنرمندان است. روایت‌های درست و قوی می‌توانند روحیه‌دهنده و انگیزه‌بخش باشند و نقش مهمی در پایداری و مقاومت مردم ایفا کنند.
او همچنین حضور نویسندگان متوسط و فاقد تخصص در حوزه روایت و ادبیات دفاع مقدس را مورد نقد قرار داد و گفت: حضور این نویسندگان که عمدتاً بدون دغدغه و دانش کافی کار می‌کنند، آسیب بزرگی است. این وضعیت باعث می‌شود آثار فاخر و ماندگار کمتر دیده شوند و نویسندگان حرفه‌ای محو شوند. به نوعی انگار که یک کارخانه نویسندگی راه اندازی شده است که نویسندگان آن متوسط‌نویس هستند. قرار نیست هرکسی دست به قلم دارد روایت بنویسد و کتاب چاپ کند. آن‌هایی که اصطلاحا سری‌نویسی می‌کنند، بیش از آن که نویسنده باشند، میرزابنویس هستند.
صحرایی افزود: نگرانی من برای این جنگ دوازده روزه همین است که کار حرفه‌ای صورت نگیرد و از نویسندگان حرفه‌ای استفاده نشود. باید به آثار شهدایی که در این جنگ دوازده روزه به خصوص شهدای نیروهای مسلح، مردم و دانشمندان تعلق دارند توجه ویژه شود و روایت‌های آنان به بهترین شکل ثبت و منتشر شود.
ارسال نظرات