گزارشی از آیین رونمایی از سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی»

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، صبح امروز نشست خبری رونمایی از سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی» با حضور مسئولان و پژوهشگران مرکز تحقیقات اسلامی و مرکز تحقیقات کامپیوتر نور برگزار شد. این سامانه به عنوان نخستین محصول بومی در حوزه تاریخ‌پژوهی اسلامی با بهره‌گیری از فناوری هوش مصنوعی معرفی شد و کارشناسان حاضر در نشست اهداف، دستاوردها و چشم‌اندازهای آن را تشریح کردند.

بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل نوین

در آغاز این نشست حجت‌الاسلام محمدعلی رحیمی ثابت، مدیر گروه علمی تاریخ ضمن تشریح پیشینه و ضرورت شکل‌گیری این طرح گفت: پایگاه جامع تاریخ از سال ۱۳۹۷ با پشتوانه علمی و پژوهشی آغاز به کار کرد. مأموریت اصلی ما از ابتدا ثبت و ضبط رویدادهای مهم تاریخی به‌ویژه سال‌های نخست اسلام بر اساس منابع اصیل بود تا پژوهشگران بتوانند به مجموعه‌ای ارزشمند و قابل استناد دست یابند.

وی افزود: ایجاد چنین پایگاهی حاصل یک تلاش جمعی و مستمر است. تیم پژوهشی ما منابع اصلی تاریخی را خط به خط بررسی و مقابله کرد. هر روایت و هر سند تاریخی بارها با نسخه‌های مختلف تطبیق داده شد تا اصالت آن خدشه‌دار نشود. نتیجه این تلاش گردآوری هزاران داده تاریخی مستند است که اکنون به پشتوانه اصلی سامانه هوشمند تبدیل شده است.

وی در ادامه با اشاره به جامعیت پایگاه گفت: ما تنها به یک واقعه خاص یا دوره محدود نپرداختیم بلکه همه رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تاریخ اسلام را پوشش دادیم. این جامعیت به پژوهشگران امکان می‌دهد روابط میان رویدادها را بهتر درک کرده و روندهای تاریخی را با نگاهی عمیق‌تر تحلیل کنند.

مدیر گروه علمی تاریخ در بخش دیگری از سخنان خود به نقش هوش مصنوعی در این پروژه پرداخت و اظهار داشت: با گسترش فناوری‌های نوین تصمیم گرفتیم داده‌های غنی و ارزشمند خود را به هوش مصنوعی بسپاریم. این فناوری می‌تواند با پردازش دقیق داده‌ها الگوها و پیوندهای پنهان در متون تاریخی را آشکار کند و رویکردهای تازه‌ای برای تحلیل تاریخ اسلام ارائه دهد.

حجت الاسلام رحیمی ثابت تصریح کرد: هدف از به‌کارگیری هوش مصنوعی جایگزینی پژوهش انسانی نیست بلکه این فناوری داده‌ها را منظم می‌کند تا پژوهشگر بتواند با صرف وقت کمتر به تحلیل و تفسیر بپردازد.

تحول بنیادین در تاریخ‌نگاری اسلامی

در ادامه نشست، علی دانش مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی، سخنان خود را با اشاره به پیشینه این مرکز آغاز کرد و گفت: مرکز تحقیقات اسلامی از سال ۱۳۶۸ با پیشنهاد رهبر معظم انقلاب فعالیت خود را آغاز کرده است. رسالت اصلی مرکز تسهیل دسترسی پژوهشگران به علوم اسلامی بوده و در این مسیر محصولات متنوعی عرضه کرده‌ایم. سامانه تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی ادامه همین مسیر و گامی مهم در تحول تاریخ‌نگاری است.

وی تأکید کرد که مرکز تحقیقات اسلامی از دو دهه پیش وارد عرصه هوش مصنوعی شده است: امروز که هوش مصنوعی به صورت گسترده در جامعه مطرح است، ما تجربه‌ای طولانی در استفاده علمی از آن داریم. طراحی این سامانه ادامه همان تجربه پیشرو است.

دانش یکی از چالش‌های تاریخ‌نگاری را پراکندگی و اغراق در نقل وقایع دانست و گفت: در طراحی این سامانه تلاش شد گزارش‌های تاریخی مبتنی بر منابع اصلی بازنویسی و پالایش شود. موارد تکراری و تحریف‌ها کنار گذاشته شد و گزارش‌هایی ساده، روان و مستند ارائه گردید.

وی در ادامه به نمونه عاشورا اشاره کرد و گفت: بیش از ۱۶۰ گزارش مختلف درباره عاشورا وجود داشت. با پردازش هوش مصنوعی اطلاعات نادرست حذف شد و مجموعه‌ای دقیق و یکپارچه به دست آمد. خروجی این کار در قالب ۱۸۰ مقاله کوتاه در پایگاه جامع تاریخ منتشر شد.

ویژگی‌های فنی و نوآوری‌ها

مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی درباره ویژگی‌های سامانه توضیح داد: از قابلیت‌های ارزشمند این محصول استخراج خودکار نام‌ها و اعلام تاریخی است. همچنین امکان کمی‌سازی و زمان‌بندی دقیق عبارات تاریخی فراهم شده است. این توانمندی‌ها به پژوهشگر کمک می‌کند به سرعت اطلاعات دقیق اشخاص و رویدادها را به دست آورد.

دانش همچنین از استفاده هم‌زمان از سرویس‌های بومی و بین‌المللی خبر داد و گفت: پردازش اصلی داده‌ها بر روی سرورها و مدل‌های داخلی انجام شد تا استقلال علمی و امنیت اطلاعات حفظ شود. این تجربه نشان داد توان بومی‌سازی هوش مصنوعی در سطحی بالا وجود دارد.

وی همچنین طراحی یک چت‌بات تخصصی در حوزه تاریخ را از برنامه‌های آینده مرکز معرفی کرد؛ چت‌باتی که بتواند بر پایه منابع معتبر تاریخی به پرسش‌های محققان پاسخ دهد.

هوش مصنوعی وارد عرصه تاریخ شد

در بخش پایانی نشست حجت‌الاسلام حامد مقیسه مسئول اداره ارتباطات و تبلیغات مرکز تحقیقات کامپیوتر نور نیز به تشریح اهمیت این دستاورد پرداخت و گفت: این سامانه قادر است تحلیل‌های خودکار و دسته‌بندی رویدادهای تاریخی را بدون صرف زمان و منابع فراوان ارائه دهد. به همین دلیل آن را نخستین گام در مسیر هوشمندسازی علوم اسلامی می‌دانیم.

وی افزود: امروز نخستین محصول هوشمند ما در حوزه تاریخ رسماً معرفی شد. این سامانه می‌تواند تحلیل‌های دقیق و دسته‌بندی‌شده از وقایع تاریخی ارائه دهد و پژوهشگران را در دسترسی سریع به منابع اصیل یاری رساند.

حجت الاسلام مقیسه با اشاره به برنامه مرکز برای معرفی مستمر محصولات هوشمند گفت: بر اساس برنامه‌ریزی هر ماه یک محصول جدید در حوزه هوش مصنوعی رونمایی خواهد شد تا فرایند هوشمندسازی علوم اسلامی با شتاب بیشتری دنبال شود.

مسئول اداره ارتباطات مرکز در پایان خاطرنشان کرد: تحول در روش‌های پژوهشی با استفاده از هوش مصنوعی نه تنها سرعت و دقت تحلیل‌ها را افزایش می‌دهد بلکه امکان دسترسی به تحلیل‌های جامع و مبتنی بر منابع معتبر را فراهم می‌سازد. امیدواریم این سامانه گامی مهم در ارتقای کیفیت پژوهش‌های تاریخی و گسترش دانش اسلامی باشد.

از سوی دیگر حجت الاسلام رحیمی ثابت و مهندس دانش نیز در جمع‌بندی سخنان خود تأکید کردند که آینده این طرح محدود به داده‌های موجود نیست. آنان وعده دادند که منابع جدید و ابزارهای تحلیلی هوشمند به تدریج به سامانه افزوده شود و در نهایت همه رویدادهای مهم تاریخ اسلام و حتی تاریخ بشری در این قالب عرضه گردد.

به گفته مسئولان هدف نهایی از این پروژه ایجاد پلی میان دانش بشری و فناوری نوین است؛ پلی که می‌تواند هویت تاریخی و دینی جامعه را تقویت کرده و تاریخ اسلام را برای نسل امروز قابل درک، جست‌وجو و استفاده کند.