الگوی حکمرانی تربیتی در اندیشه رهبر انقلاب

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا،  حجت‌الاسلام مجتبی الهی خراسانی، پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت و استاد حوزه و دانشگاه، در نشست تخصصی بررسی الگوی حکمرانی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای صبح پنجشنبه در بارگاه ملکوتی ثامن الحج علیه السلام برگزار شد، در تشریح ابعاد الگوی حکمرانی تربیتی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بر ضرورت درک عمیق و جامع این الگو تأکید کرد و گفت: حکمرانی تربیتی فراتر از اداره صرف آموزش و پرورش است و بر توزیع نقش‌ها و مسئولیت‌ها میان نهادهای مختلف جامعه اسلامی، از خانواده و مدرسه گرفته تا دانشگاه، رسانه و حوزه علمیه، استوار است.

وی افزود: حکمرانی در معنای عام آن به هماهنگی شبکه‌ای و توزیع نهادی میان همه بازیگران جامعه به ویژه حاکم اشاره دارد و حکمرانی تربیتی نیز به همین منوال اقتدار تربیتی کشور را نه به صورت متمرکز و محدود بلکه با تقسیم نقش‌ها و کیفیت‌ها پیگیری می‌کند.

تحقق حیات طیبه و تمدن اسلامی

حجت‌الاسلام الهی خراسانی با اشاره به اولین مولفه این الگو، «غایت‌مندی» گفت: مدیریت آموزش و پرورش کشور محدود به اداره امور جاری یا تقویت اقتدار سیاسی نیست بلکه هدف کلان آن تحقق حیات طیبه و پرورش انسان موحد، اخلاقی و کنشگر در مسیر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی است. این نگاه بر پایه سیاست‌های کلی تحول در آموزش و پرورش به‌روشنی تأکید شده است.

وی ادامه داد: این غایت هم برای محتوای تعلیم و تربیت و هم برای شیوه حکمرانی الزاماتی ایجاد می‌کند. خروجی این نظام باید جامعه‌ای باشد که در آن حیات طیبه عینیت یافته و انسان‌هایی با نگرش توحیدی، فضایل اخلاقی و توانمندی در پیشبرد تمدن نوین اسلامی تربیت شوند.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی تصریح کرد: این الگو دارای پشتوانه فقهی است. بر اساس نظریه ولایت فقیه، تربیت در سطح کلان شأن حاکم اسلامی است و تعیین اهداف، سیاست‌های کلان و شیوه توزیع قدرت در نظام تعلیم و تربیت زمانی دارای حجیت شرعی و مشروعیت سیاسی است که مبتنی بر نظر و حکم ولی فقیه باشد. اعمال حاکمیت در این حوزه از طریق اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی نظام نمود پیدا می‌کند.

وی یادآور شد: در سطح میانی و خرد حکمرانی تربیتی میان نهادهای مختلف از جمله حاکمیت، خانواده و مسجد توزیع می‌شود و شبکه‌ای از نقش‌ها و مسئولیت‌ها شکل می‌گیرد.

ساحت‌های تربیتی و پیوست دینی

وی درباره «ساحت‌های تربیتی» گفت: رهبر معظم انقلاب ابعاد تربیت را فراتر از آموزش حرفه‌ای یا مهارت‌های صرفاً شغلی تعریف کرده‌اند. این ساحت‌ها شامل: ساحت فردی و اخلاقی: پرورش ایمان، تقوا، خودسازی، انس با قرآن، کسب علم نافع و مهارت‌های فردی؛ ساحت علمی و فناورانه: تأکید بر نوآوری و مرجعیت علمی در راستای سیاست‌های کلان؛ ساحت اجتماعی و سیاسی: تربیت نسلی با هویت ایرانی-اسلامی، بصیرت دینی و انقلابی و مشارکت اجتماعی فعال؛ ساحت اقتصادی و حرفه‌ای: پیوند میان تحصیل و اشتغال، مهارت‌آموزی و تأکید بر کارآمدی آموخته‌ها و ساحت فرهنگی، هنری و رسانه‌ای: استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی در جهت رشد و توسعه» است.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب «ساحت دینی» را روح حاکم بر همه ساحت‌ها می‌دانند و معتقدند نگاه دینی باید در تمامی ابعاد تربیت جریان داشته باشد».

حجت‌الاسلام الهی خراسانی به ارزش‌های بنیادین الگو اشاره کرد: سه ارزش اصلی عبارتند از تحقق تمدن نوین اسلامی، استقلال فرهنگی و نفی سلطه‌پذیری. عدالت تربیتی نیز از سال‌های گذشته حتی دوران ریاست‌جمهوری ایشان به‌عنوان ارزش محوری مطرح بوده است. این عدالت نه تنها به توزیع عادلانه امکانات بلکه به فرصت‌های برابر آموزشی و منزلت معلم نیز مربوط می‌شود.

وی تأکید کرد: عدالت تربیتی شامل برابری در کیفیت آموزش، منزلت و کرامت معلم، فرصت‌های جانبی آموزشی و مقیاس تمدنی است. هیچ دانش‌آموزی نباید به دلیل جنسیت، طبقه اجتماعی، قومیت یا محل زندگی از آموزش و پرورش و تربیت دینی محروم بماند.

تمرکز سیاست‌ها

وی درباره خصلت نهادی الگو گفت: رهبر معظم انقلاب بر حکمرانی نهادی تأکید دارند. خانواده نیز به عنوان نهاد تلقی می‌شود نه صرفاً کنش‌های فردی والدین. تنوع نهادها و مشارکت آن‌ها باید تقویت شود.

وی افزود: در سطح کلان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی باید متمرکز باشد اما در سطوح میانی و خرد اصل عدم تمرکز و مشارکت اجتماعی حاکم است. وزارت آموزش و پرورش محور اصلی است و ایجاد ساختارهای موازی پذیرفته نیست. هر گونه فعالیت آموزشی باید با هماهنگی وزارتخانه انجام شود.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی درباره آموزش عالی گفت: سیاست‌ها در دانشگاه نیز مشابه آموزش و پرورش عمومی است؛ وزارت علوم، وزارت ارشاد و حوزه‌های علمیه محور هستند اما نهادهای غیردولتی و مردمی نیز می‌توانند فعالیت داشته باشند مشروط بر اینکه هماهنگی و هم‌افزایی شبکه‌ای حفظ شود.

وی افزود: عدالت تربیتی تنها توزیع امکانات نیست بلکه «دسترسی عادلانه» به آموزش برای همه دانش‌آموزان، فارغ از جنسیت، طبقه یا محل زندگی از اهمیت بالایی برخوردار است. سه اصل اصلی نیز در برنامه‌ریزی تربیتی مورد تأکید رهبر انقلاب است: نظارت و پاسخگویی مدیریتی، مشارکت مردم و خانواده‌ها و گسترش عدالت آموزشی.

نقد دانشگاه‌زدگی

وی با اشاره به دیدگاه رهبر معظم انقلاب درباره «دانشگاه‌زدگی» گفت: رهبر معظم انقلاب بارها هشدار داده‌اند که آموزش‌وپرورش نباید تنها مقدمه‌ای برای کنکور باشد. این مسیر به گفته ایشان مانند «حرکت تونلی» است که دانش‌آموز را محدود به رسیدن به دانشگاه می‌کند و ابعاد مهم اخلاق، ایمان، خودشناسی و مشارکت اجتماعی نادیده گرفته می‌شوند.

وی افزود: رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که تعلیم و تربیت نباید صرفاً برای مدرک یا موفقیت فردی باشد بلکه باید همه‌جانبه و در خدمت توسعه ملی و نیازهای واقعی کشور باشد. این اصلاح می‌تواند آموزش‌وپرورش را از کنکورمحوری به زندگی‌محوری منتقل کند و تربیت جامع انسانی، مهارت‌ها، ایمان و پیشرفت اجتماعی را در بر گیرد.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی گفت: عدالت تربیتی در نگاه رهبر معظم انقلاب چندلایه و شبکه‌ای است؛ معلمان، اساتید دانشگاه و حوزه و دانش‌آموزان و دانشجویان همگی سرمایه‌های انسانی هستند که باید در تمام ابعاد مورد توجه قرار گیرند. این نظام در سطح کلان با تمرکز و جهت‌دهی دینی و فقاهتی همراه است اما در سطوح میانی و خرد بر عدم تمرکز و مشارکت اجتماعی استوار است.

وی به موانع اجرای عدالت تربیتی اشاره کرد: چالش‌هایی همچون موازی‌کاری نهادی، کندی اجرا و ضعف در مشارکت خانواده‌ها وجود دارد و خانواده‌ها غالباً تنها به‌عنوان تأمین‌کننده مالی دیده می‌شوند.

ثبات مدیریتی

وی تأکید کرد: کوتاه بودن دوران مدیریت وزرا با میانگین حدود دو تا سه سال چالشی جدی است. شورای عالی آموزش‌وپرورش ایجاد شد تا سیاست‌های کلان تثبیت شود و تغییرات مکرر وزرا تأثیر کمتری بر اجرا داشته باشد. البته این شورا جایگزین وزیر نیست اما با ثبات سیاست‌ها و اهداف مصوب به کاهش بی‌ثباتی مدیریتی کمک کرده است.

حجت‌الاسلام الهی خراسانی افزود: ضمانت اجرایی مصوبات شورا به وزیر وابسته است و ریاست شورا هم با وزیر است بنابراین اثر شورا کامل نیست اما توانسته به‌طور نسبی ثبات و پایداری ایجاد کند. تغییر وزرا اغلب تنها ویرایش‌های مقطعی ایجاد می‌کند و نه تغییرات بنیادین. ارتباط نزدیک شورا و وزارتخانه با رهبر معظم انقلاب، توجه وزرا به سیاست‌های کلان را افزایش داده و بی‌ثباتی را کاهش داده است.

وی در پایان تأکید کرد: حکمرانی تربیتی در اندیشه رهبر معظم انقلاب، نظامی چندلایه، نهادی و شبکه‌ای است که عدالت، مشارکت اجتماعی، تربیت همه‌جانبه انسانی و دینی و پاسخگویی به نیازهای واقعی کشور را در بر می‌گیرد. اصلاح آموزش‌وپرورش از کنکورمحوری به زندگی‌محوری، توجه به منزلت معلم، عدالت در فرصت‌ها و کیفیت آموزش و تثبیت سیاست‌های کلان از طریق شورای عالی، همگی بخش‌هایی از این الگو هستند. این نگاه صرفاً یک مدل مدیریتی نیست بلکه رویکردی تمدنی برای تربیت انسان مؤمن، اخلاقی و فعال در مسیر تمدن نوین اسلامی است.