تبلیغ باید به یک مهندسی فرهنگی در حوزه تبدیل شود

با آغاز سال تحصیلی حوزه‌ های علمیه، بار دیگر موضوع تبلیغ و جایگاه آن در نظام آموزشی در کانون توجه قرار گرفته است بسیاری از کارشناسان معتقدند که آینده حوزه و نقش‌ آفرینی آن در جامعه، در گرو تحول جدی در عرصه تبلیغ است. 

در همین زمینه خبرنگار خبرگزاری رسا در آذربایجان شرقی، با حجت‌ الاسلام مهدی پورعباسی از اساتید برجسته حوزه علمیه تبریز، به گفت‌وگو نشست، او تبلیغ را نه یک مهارت ساده بلکه یک «مهندسی فرهنگی» می‌داند و بر ضرورت باز تعریف آن در نظام آموزشی حوزه تأکید دارد.

رسا: بسیاری تبلیغ را فعالیتی جانبی در حوزه می‌دانند. نگاه شما چیست؟

حجت الاسلام پورعباسی: این نگاه کاملاً اشتباه است تبلیغ جانبی نیست؛ تبلیغ همان جوهره و هویت اصلی طلبگی است وقتی به تاریخ روحانیت نگاه کنیم، می‌بینیم بزرگ‌ترین علمای ما کسانی بودند که هم عالم بودند و هم مبلغ، مرحوم علامه طباطبایی، شهید مطهری و امام خمینی(ره) تنها درس ندادند بلکه پیام دین را به مردم رساندند و با تبلیغ اثرگذار شدند، بنابراین، تبلیغ یک مهارت جنبی نیست که در کنار دیگر علوم بیاید، بلکه باید به عنوان یک «مهندسی فرهنگی» در دل نظام آموزشی حوزه جای گیرد. طلبه‌ای که فقه و اصول را به‌خوبی بداند ولی نتواند پیام دین را به مخاطب برساند، رسالت خود را ناقص انجام داده است.

رسا: شما بارها بر مفهوم سرمایه اجتماعی حوزه تأکید کرده‌اید. این سرمایه چگونه به تبلیغ وابسته است؟

حجت الاسلام پورعباسی: سرمایه اجتماعی حوزه همان اعتماد و پیوند عاطفی مردم با روحانیت است، این سرمایه نه در کلاس‌ های درس شکل می‌گیرد و نه در کتابخانه‌ ها، بلکه در میدان ارتباط مستقیم با مردم ساخته می‌شود، تبلیغ همان پلی است که حوزه را به جامعه وصل می‌کند اگر روحانیت در میان مردم حاضر نباشد، در شادی‌ ها و غم‌ ها شریک نشود و پاسخ‌ گوی دغدغه‌ های آنان نباشد، اعتماد مردم کم‌ کم تضعیف می‌شود سرمایه اجتماعی با تبلیغ زنده می‌ماند بدون تبلیغ، حوزه درون‌گرا می‌شود، تبدیل به جزیره‌ای جدا از جامعه خواهد شد و در نهایت، کارآمدی خود را از دست می‌دهد.

رسا: در شرایط فعلی، وضعیت تبلیغ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حجت الاسلام پورعباسی: باید صادقانه بگویم که تبلیغ امروز ما هنوز با واقعیت‌های جامعه فاصله دارد فضای رسانه‌ای و تبلیغی دشمن بسیار گسترده، حرفه‌ای و متنوع است؛ از شبکه‌ های اجتماعی گرفته تا فیلم، سریال و بازی‌ های رایانه‌ای. در مقابل، ابزار تبلیغی حوزه غالباً سنتی و محدود مانده است، هنوز برای جوانی که در فضای مجازی زندگی می‌کند، زبان روز و ابزار روز را فراهم نکرده‌ایم یک سخنرانی یک‌طرفه در مسجد یا حسینیه کافی نیست باید به سراغ تولید محتواهای متنوع رفت؛ پادکست، کلیپ، داستان، هنر های نمایشی و حتی حضور مؤثر در پلتفرم‌ های جهانی اگر این شکاف پر نشود، خسارت‌ های فرهنگی و اعتقادی سنگینی در انتظار جامعه خواهد بود.

رسا: رهبر معظم انقلاب بارها بر مسئله تبلیغ تأکید و حتی هشدار داده‌اند. به نظر شما ریشه این دغدغه چیست؟

حجت الاسلام پورعباسی: نگاه ایشان یک نگاه راهبردی و تمدنی است معظم‌ له به‌خوبی می‌دانند که میدان اصلی نبرد امروز، «جنگ نرم» است؛ جایی که دل‌ ها و ذهن‌ ها هدف قرار گرفته‌اند اگر روحانیت در این جبهه فعال نباشد، میدان خالی نمی‌ماند، بلکه دشمن به راحتی ذهن و دل نسل جوان را تسخیر می‌کند، به همین دلیل است که ایشان بار ها فرموده‌اند تبلیغ سنتی دیگر کافی نیست، تبلیغ در دنیای امروز یعنی حضور در همه میدان‌ها: رسانه، دانشگاه، فضای مجازی، هنر و فرهنگ دغدغه رهبر انقلاب این است که حوزه اگر در این جبهه عقب بماند، خسارت آن تنها متوجه حوزه نخواهد بود بلکه کل جامعه و نظام اسلامی را آسیب‌ پذیر خواهد کرد.

رسا: به نظر شما چه اولویت‌هایی برای ارتقای تبلیغ وجود دارد؟

حجت الاسلام پورعباسی: به نظر من چند اولویت اصلی وجود دارد:

۱. ورود تبلیغ به متن آموزش حوزه؛ تبلیغ نباید در حاشیه باشد، بلکه باید جزو دروس اصلی حوزه قرار گیرد.

۲. تنوع در ابزارها و روش‌ها؛ امروز دیگر فقط منبر کافی نیست. باید از رسانه‌های نوین، هنر، ادبیات، فضای مجازی و حتی فناوری‌های نو مثل هوش مصنوعی بهره برد.

۳. مخاطب‌شناسی علمی؛ طلبه باید بداند با چه کسی سخن می‌گوید. نوجوان امروز دغدغه‌ها و زبان متفاوتی دارد، باید علمی و دقیق به سراغ مخاطب‌شناسی رفت.

۴. پشتیبانی ساختاری؛ طلبه‌ای که دغدغه معیشت دارد، نمی‌تواند تمام توان خود را در تبلیغ بگذارد. حمایت مالی و ساختاری یک ضرورت است.

5. ایجاد مراکز پژوهشی تخصصی؛ تبلیغ نیازمند نظریه‌پردازی و تحقیقات عمیق است. همان‌طور که در فقه کرسی‌های اجتهادی داریم، باید در تبلیغ هم مراکز علمی-پژوهشی قوی ایجاد کنیم.

رسا: اگر بخواهید یک توصیه ویژه به طلاب جوان داشته باشید، چه می‌گویید؟

حجت الاسلام پورعباسی: توصیه من این است که طلاب جوان حتماً مهارت گفت‌وگو با نسل جدید را بیاموزند، تبلیغ یک‌ سویه دیگر جواب نمی‌دهد باید شنونده خوبی باشند، دغدغه‌ های جوانان را بفهمند و با زبان آنها حرف بزنند تبلیغ مؤثر امروز یعنی گفت‌وگوی واقعی، نه صرفاً سخنرانی از بالا به پایین به جوانان باید نشان دهیم که روحانیت همراه و همدل آنهاست، نه صرفاً معلم و نصیحت‌ گر اگر این نگاه محقق شود، اعتماد جوانان چند برابر خواهد شد و تبلیغ اثرگذاری خود را بازیابی می‌کند.

در پایان این گفت‌وگو، حجت‌ الاسلام پورعباسی بار دیگر تأکید کرد که آینده حوزه و جایگاه آن در جامعه، به میزان تحول در عرصه تبلیغ وابسته است: اگر تبلیغ را جدی نگیریم، سرمایه اجتماعی حوزه تضعیف خواهد شد، اما اگر تبلیغ را به یک مهندسی فرهنگی پویا تبدیل کنیم، حوزه می‌تواند همچنان موتور محرک جامعه اسلامی باقی بماند.