می‌سازیم تا خالی بماند / تحلیلی بر هدف‌گذاری ساخت100 هتل در سال
آیا تمرکز صرف و برنامه‌ریزی بلندپروازانه‌ای مانند ساخت سالیانه 100 هتل در کشور، در شرایط فعلی اقتصادی و بازار گردشگری ایران منطقی و قابل تحقق است؟
هتل‌ها و مراکز اقامتی امروز فراتر از نقش سنتی‌شان به‌عنوان جایی برای خواب و استراحت، به تبدیل‌کننده‌های تجربه گردشگری و حتی «جاذبه» تبدیل شده‌اند. در شهرهایی چون دبی، تعداد قابل توجهی از گردشگران نه تنها برای خرید یا بازدید از برج‌ها و مراکز خرید سفر می‌کنند، بلکه صرفاً برای دیدن هتل‌های شاخص و منحصربه‌فرد شهر حتی در صورتی که در آنجا اقامت نکنند به مقصد می‌آیند؛ تجربه‌ای که خودِ ساختمان، طراحی و برند هتل به‌عنوان عامل جذب عمل می‌کند.
هتل‌ها اما فقط «محلِ اقامت» نیستند. بسیاری از هتل‌های بزرگ امروزی نقش مرکزی در اکوسیستم رویدادها و گردشگری کسب‌وکار دارند: سالن‌های همایش، اتاق‌های جلسات، فضاهای نمایشگاهی و خدمات میزبانی مراسم (کنفرانس، سمینار، نمایشگاه، جشن‌ها و عروسی‌ها) که حضور آن‌ها خصوصاً در جذب گردشگر کاری اهمیت پیدا می‌کند. علاوه بر این، مجموعه‌ای از خدمات رفاهی و تفریحی از رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها تا استخر، باشگاه ورزشی، اسپا و سرویس‌های ماساژ به هتل‌ها کمک می‌کند تجربه‌ای فراتر از «اقامت صرف» ارائه دهند و مدت‌زمان و رضایت سفر را افزایش دهند.
اما پرسش این است: آیا تمرکز صرف و برنامه‌ریزی بلندپروازانه‌ای مانند ساخت سالیانه 100 هتل در کشور، در شرایط فعلی اقتصادی و بازار گردشگری ایران منطقی و قابل تحقق است؟
برنامه هفتم و «تکلیف» 100 هتل در سال
در متن برنامه هفتم توسعه و سخنان مسئولان دولت و وزارت میراث فرهنگی بارها به هدف‌گذاری ساخت سالانه 100 هتل اشاره شده است؛ از جمله اعلام مسئولان که تعهد شده تعداد هتل‌ها از حدود 1٬400 به 1٬900 افزایش یابد و سالیانه 100 هتل به بهره‌برداری برسد. در بیانیه‌ها و گزارش‌های رسمی نیز این عدد به‌عنوان «هدف‌گذاری» تکرار شده است.
با این وجود، رسیدن به این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده و ثبات نسبی در جریان مسافران ورودی و جذابیت اقتصادی طرح‌ها برای سرمایه‌گذاران است، یعنی همان چیزهایی که امروز دست‌کم در مقیاس لازم در ایران یا ناقص‌اند یا با ریسک‌های بالا همراه‌اند.
تصویر بین‌المللی؛ چه کشورهایی چقدر سرمایه در «ساخت هتل» گذاشته‌اند؟
برای مقایسه خوب است بدانیم که بازار جهانی در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیر در عرضه هتل بوده است؛ برای نمونه، در سال 2024 بیش از 2٬226 هتل جدید با بیش از 317.608 اتاق در جهان افتتاح شد. همچنین شرکت‌های زنجیره‌ای بزرگ جهانی (مثلاً IHG) در سال 2023 صدها هتل جدید افتتاح یا قرارداد امضا کرده‌اند. IHG از افتتاح 275 هتل در 2023 در کل دنیا خبر داده است که همکاری این شرکت در خاورمیانه با کشورهای امارات، ترکیه و عربستان سعودی بوده است. شاخص‌هایی که نشان می‌دهد رشد عرضه در کشورهای پُرگردشگر با پشتوانه تقاضای بین‌المللی و سرمایه‌گذاران جهانی پیگیری می‌شود.
این مقایسه روشن می‌کند که ساخت انبوه هتل در کشورهای موفق گردشگری معمولاً همراه با، جریان ثابت و بزرگ گردشگران بین‌المللی، دسترسی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، و مدل‌های اقتصادی که بازگشت سرمایه را امکان‌پذیر می‌سازند، صورت می‌پذیرد؛ سه شرطی که در ایران یا به‌طور کامل وجود ندارد یا به‌سختی فراهم می‌آید.
واقعیت بازار ایران؛ گردشگر خارجی هنوز به‌صورت پایدار در سطح کشور حضور ندارد
آمارهای بین‌المللی و داخلی نشان می‌دهد که ورود گردشگران خارجی به ایران پس از افتِ همه‌گیری (و نوسانات سیاسی و امنیتی منطقه‌ای) هنوز به سطحی نرسیده که بتوان روی آن برای توجیه ساخت انبوه هتل حساب باز کرد؛ هر چند در گزارش‌های سال 2023 افزایش‌هایی نسبت به سال‌های پیش از پیک پاندمی دیده شده، اما فاصله چشمگیری با مقاصدی نظیر ترکیه یا دبی در همسایگی خودمان وجود دارد که هر کدام سالانه ده‌ها میلیون بازدیدکننده بین‌المللی دارند. این وضعیت یعنی «بازاری کوچک و ناپایدار» برای جذب سرمایه‌گذاری‌های بزرگ هتلداری. IRNA English+1
علاوه بر این، گردشگر داخلی که بخش بزرگی از تقاضا را در ایران تشکیل می‌دهد به‌دلیل فشارهای اقتصادی و محدودیت قدرت خرید، اغلب ترجیح می‌دهد از اقامتگاه‌های ارزان‌تر (مهمانسراها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، خانه‌مسافر و مهمانسراهای خصوصی) استفاده کند تا هزینه‌های بالای هتل‌های چهار و پنج ستاره را بپردازد. این واقعیت روی نرخ اشغال و بازده سرمایه‌گذاری در هتل‌های لوکس یا حتی متوسط تأثیر منفی می‌گذارد.
پیامدها و پیشنهادهای سیاستی
هتل‌ها بدون تردید یکی از کلیدی‌ترین زیربناهای توسعه گردشگری‌اند؛ اما ساختِ سریع و انبوهِ هتل بدون تضمین تقاضا و سرمایه می‌تواند مثلاً منجر به سرمایه‌گذاری‌های هدررفته و افت بازدهی شود. در چین شرایطی برنامه‌ریزی واقعی‌تر، مبتنی بر تحلیل تقاضای منطقه‌ای و زنجیره ارزش گردشگری (از حمل‌ونقل تا خدمات محلی و بازاریابی بین‌المللی) ضروری است؛ به‌عبارت دیگر، «هتل‌سازی» به‌تنهایی تضمین‌کننده رشد گردشگری نیست.
شاید بهتر باشد به‌جای تمرکز صرف بر اجرای هدف عددیِ «100 هتل در سال»، سیاست‌گذارها منابع را به توسعه متوازن و کم‌هزینه‌ترِ اکوسیستم گردشگری اختصاص دهند: تقویت اقامتگاه‌های بوم‌گردی و خصوصی، بهبود زیرساخت‌های دسترسی و حمل‌ونقل، تسهیل جذب سرمایه‌گذار خرد و متوسط، و بازاریابی هدفمند در بازارهای منبعِ گردشگر.
اگر سیاست ایجاد هتل‌های جدید دنبال می‌شود، اولویت‌بندی پروژه‌ها بر اساس مطالعات توجیهی اقتصادی و منطقه‌ای (مناطق با پتانسیل واقعی برای جذب گردشگر بین‌المللی یا ظرفیت میزبانی رویدادها) و نه صرفاً تقسیم عددیِ سالانه، به‌معنای کاهش ریسک و افزایش شانس موفقیت است.
هتل‌ها می‌توانند نقشی محوری در ارتقای تصویر و درآمد گردشگری کشور بازی کنند، اما ساخت تعداد زیاد هتل بدون پشتوانه تقاضا و سرمایه‌گذاری هوشمند، بیش از اینکه «پیش‌برنده» باشد، خطر «سنگ بزرگ نشانه نزدن» را به همراه دارد، مسئله‌ای که سیاست‌گذاران برنامه هفتم باید میان وعده‌های جذاب و واقعیت‌های اقتصادی کشور تمایز قائل شوند.
منبع: تسنیم
ارسال نظرات