گزارشی از اختتامیه کنگره علامه میرزای نائینی

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، مراسم اختتامیه کنگره بین المللی علامه میرزای نائینی با هدف تبیین و بررسی منویات و ابعاد مختلف شخصیتی این عالم شیعه و با حضور اساتید حوزه علمیه خراسان، قم و نجف در مشهد برگزار شد.

 

در این مراسم آیت الله ابوالقاسم علیدوست، دبیر علمی کنگره بین‌المللی بزرگداشت علامه نائینی به سخنرانی پرداخت و با اشاره به اهداف برگزاری این برنامه گفت: سعی و هدف ما در برگزاری این کنگره تبیین این نکته بود که اگر امروز جناب نائینی زنده می‌بود، در شرایط خاص حاضر چه می‌کرد؟ ما باید تلاش کنیم او و خصوصیاتش را در دوران معاصر و امروز ببینیم.

 

وی افزود: این کنگره از ۵ سال قبل با فعالیت ۵ کمیته علمی شروع شد و در راس کمیته‌ها افراد بارز هر رشته قرار داشتند. صدها نفر از عالمان و اساتید هم با ما همکاری کردند که خروجی آن منجر به تهیه ۴۷ جلد مقالات و مکتوبات مختلف علمی شد و ۳۰۰ مقاله هم به دبیرخانه کنگره رسید‌.

استاد حوزه علمیه در ادامه با تشریح سیاست حاکم بر اجرایی شدن کنگره بزرگداشت علامه نائینی بیان کرد: زمانی که می‌خواهیم از محقق نائینی صحبت کنیم در دو بخش فقه و اصول با کار نسبتاً آسانی روبرو هستیم اما زمانی که بخواهیم اندیشه سیاسی این عالم بزرگ را بررسی کنیم کار کمی سخت‌تر می‌شود و ما در کنگره بزرگداشت علامه نایینی سعی مان بر این بود که اندیشه های سیاسی علامه نائینی را آنگونه که بود مطرح کنیم زیرا زندگی محقق نایینی تقریباً برای همگان دارای نکته است.

آیت الله علیدوست ادامه داد: جناب نائینی به انواع و اقسام مختلف به مسئله استبداد می‌تازد و در احوالاتش می بینیم وقتی با برخی شبهات روبرو می‌شود، چطور با ادله و استدلال به آن حمله می‌کند. تلاش ما نیز این بود که نائینی را بشناسیم و الحمدلله اگر آثار و پژوهش های کنگره را بنگرید، می‌بینید که در بخش سیاسی موفق عمل کرده‌اند.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت فعلی حوزه علمیه خراسان و مشهد بیان کرد: به حوزه علمیه مشهد با مدیریت کلان فعلی خوشبینم و فکر می‌کنم این کار از عهده حوزه سترگ خراسان رضوی برمی‌آید که نائینی را صد سال به جلو بیاوریم تا متوجه شویم ایشان اگر در حال حاضر بود چه سیاستی را اتخاذ می‌کرد که همان هم برای حوزه‌ها به عنوان سیاست محوری قرار گیرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: ایشان اگر بود بر معاصرت و اصالت فقه تاکید می‌کرد و این دو عنصر اگر هر کدام به تنهایی تحت الشعاع قرار گیرد ما ضربه می‌خوریم بنابراین هیچ وقت نباید از انضباط فقهی فاصله بگیریم و این دو عنصر را از هم جدا بدانیم. اکنون با آنکه در زمینه اصول از نظر مباحث غنی شده ایم اما از نظر مسائل نیاز به بحث و تبادل نظر داریم.

دبیر علمی کنگره بزرگداشت علامه نائینی در ادامه با اشاره به دیگر ویژگی‌های این عالم برجسته بیان کرد: مرحوم نائینی تلاش می‌کند ساحت‌های قانونگذاری را از ساحت‌های اجرایی جدا کند و حوزه علمیه خراسان اگر می‌خواهد بالنده شود باید در به روز رسانی منویات نائینی تلاش کند. حوزه مشهد می‌تواند عهده دار این کار شود.

آیت الله علیدوست گفت: بیان فقه سیاسی و مسائل روز نیازمند گفتمان مسائل است و می‌توان این کار را در حوزه خراسان با حضور اساتید مجرب انجام داد و نائینی را از ۱۰۰ سال قبل به امروز بیاوریم تا بفهمیم اکنون باید چه کرد.

میرزای نائینی میان سنت‌های اصیل دینی و نوآوری‌های تحول آفرین تعادل ایجاد کرد

در این مراسم حجت الاسلام والمسلمین علی خیاط مدیر حوزه های علمیه خراسان در خصوص اهمیت برگزاری چنین همایش ها برای بزرگداشت علمای اسلام، گفت: بسیار خرسندیم که در خدمت شما مهمانان گرامی اعضای شورای عالی حوزه علمیه قم و خراسان هستیم. اساتیدی که از مشهد، قم، عراق و سایر کشورهای اسلامی برای برگزاری مراسم تکریم علامه نایینی حضور به هم رسانده‌اید؛ واین برای حوزه علمیه خراسان مایه افتخار است که اختتامیه این کنگره در مشهد برگزار شود.

وی در ادامه با اشاره به شخصیت علمی مرحوم علامه نایینی افزود: ایشان از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی شیعه در قرن های ۱۳ و ۱۴ هجری قمری به شمار می‌روند که زندگی پرفراز و فرود را تجربه کرده اند.

حجت الاسلام والمسلمین خیاط ادامه داد: این عالم گرانقدر تعادلی میان سنت‌های اصیل دینی و نوآوری‌های تحول آفرین ایجاد کرد. ایشان استوانه رفیعی در حوزه علمیه نجف و از شاگردان مکتب شیخ انصاری است که دارای نوآوری‌های فراوان و آثار بسیار نظام مند و دقیق است.

مدیر حوزه علمیه خراسان بیان کرد: علامه نایینی شاگردان پر تعدادی را هم تربیت کرده که تعداد قابل توجهی از آنها در رده مراجع تقلید بودند. مثل آیات عظام: خویی، حکیم میلانی، آملی، کاظمی، خراسانی، شیخ حسین حلی و… که حوزه کهن خراسان افتخار دارد با حضور دو شاگرد مرحوم علامه نایینی ازجمله آیات عظام میلانی و میرزا مهدی اصفهانی از فروغ علم ایشان بهره‌مند گشته است.

حجت الاسلام والمسلمین خیاط در ادامه با اشاره به اندیشه سیاسی مرحوم علامه نایینی بیان کرد: ایشان در حوزه اندیشه سیاسی جزو فقهای دارای روحیه مقاومت در برابر استعمار انگلیس بود که این شاید نشات گرفته از همکاری وی با میرزای شیرازی و دوستی با سید جمال الدین اسدآبادی باشد.

وی همچنین گفت: نکته دیگری از ابعاد شخصیتی مرحوم علامه نایینی، زمانشناسی وی بود که به همین دلیل ایشان باعث تحولات جهانی جریان ساز شد و اکنون در عصری که جهان اسلام با چالش‌های سیاسی متعدد روبروست برپایی چنین همایش‌هایی دارای ضرورتی عقلی و دینی است زیرا در حال حاضر پژوهش آثار این بزرگوار و شناساندن آن به قشر جوان بسیار اهمیت دارد.

مدیر حوزه علمیه خراسان در ادامه به اهمیت برگزاری کنگره بزرگداشت علامه نایینی پرداخت و گفت: این گونه همایش‌ها علاوه بر اینکه به تبیین ارزش‌های این عالم گرانقدر می‌پردازد، مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران را نیز تقویت و واکاوی نموده و بطور کلی پاسداشت چنین چهره‌هایی، حوزه علمیه را در تربیت نسل جدید و افزایش غنای پژوهش‌ها کمک شایانی می‌کند.

وی افزود: ارزش دیگر این همایش آن است که پیوندی قوی را میان حوزه‌های علمیه قم، نجف و مشهد برقرار می‌کند و می‌تواند این دو کشور شیعی را به خوبی به هم پیوند بزند. امیدواریم این همایش‌ طلیعه‌ای بر دیگر همایش‌ها باشد که الهام بخش نسل جدید حوزه‌های علمیه است.

میرزای نائینی معتقد به آمیختگی دین با سیاست بود

در ادامه این همایش آیت الله سید احمد خاتمی عضو فقهای شورای نگهبان و خبرگان رهبری و امام جمعه موقت تهران به سخنرانی پرداخت و با ابراز خرسندی از برگزاری چنین کنگره ای گفت: مرحوم علامه نائینی در ۵ قله متعدد قهرمان بود، یکی در قله فقاهت است که انصافاً ایشان فقیه پهلوان بود

وی افزود: یک فقیه برجسته باید در دو عرصه قهرمانی کند؛ یکی در باب عبادات است و‌ دیگری در باب معاملات است که در این دو‌ زمینه کتاب الصلاه و کتاب حج مرحوم بسیار ارزشمند و گرانقدر بوده و چه زیبا ایشان قلم زده است. و من ۲۰ سال با احکام الخلل ایشان مشغول و مانوس بودم که ۱۶ قاعده فقهی در آن است.

آیت الله خاتمی ادامه داد: دومین قله علم اصول است که ایشان را مجدد اصول نامیدند و این لقب درستی است. مرحوم شیخ جواد تبریزی می گفت اصول مرحوم نایینی دیوار به دیوار فقه هست یعنی مسائلی را مطرح می‌کند که کاربرد فقهی دارد.

این عضو فقهای شورای نگهبان در ادامه بیان کرد: قله سومی که مرحوم علامه نائینی بر فراز آن ایستاده بود قله معنویت است مرحوم حضرت آیت الله بهجت نقل می‌کند که روزی به کربلا مشرف شده بودم و پیش نماز حرم را نمی‌شناختم از دیگران پرسیدم که ایشان کیست؟ گفتند: علامه نائینی. آن گاه دیدم ایشان در نماز بسیار اوج می‌گیرد و اشک می‌ریزد و می‌لرزد.

امام جمعه موقت تهران در ادامه گفت: مرحوم علامه نائینی در نجف، خیلی در منزل ملا حسین قلی همدانی که خود، استاد عرفا متاخر است حشر و نشر داشت و با ایشان مانوس بود تا جایی که ملا حسین قلی همدانی، علامه نایینی را وصی خودش قرار داد.

آیت الله خاتمی در ادامه چهارمین قله افتخار مرحوم علامه نایینی را تربیت شاگردان دانست و عنوان کرد: نکته مهم آنجاست که در کلاس درس ایشان طلاب مبتدی و حتی طلاب متوسط هم حضور نداشتند و فقط بزرگان رفت و آمد می‌کردند به همین خاطر است که ایشان را استاد مراجع می‌نامند. مرحوم آیات عظام خویی، میلانی و مرحوم میرزا مهدی اصفهانی از جمله بزرگانی هستند که علامه نائینی تربیت کرده است.

وی در ادامه پنجمین قله را قله سیاست دانست و افزود: مرحوم علامه نائینی صاحب مکتب سیاسی بود چرا که اولاً با سید جمال الدین اسدآبادی از اصفهان محشور بود و میرزای شیرازی هم هرگاه وارد سامرا می‌شد در حجره مرحوم نایئینی اقامت می‌گزید یعنی سنخیت از همین زمان آغاز شد.

در ادامه به حضور فعال علامه نایینی در نهضت‌های سیاسی مختلف اشاره کرد و گفت: به طور کلی ایشان در چهار نهضت نقش مشاور را ایفا کرد و حضور فعال داشت؛ اول در نهضت تنباکو که در کنار میرزای شیرازی بود. دوم در نهضت مشروطیت که مشاور مرحوم آخوند بود و بیانیه‌های سیاسی را مرحوم نایینی می‌نوشته است. سومین نهضت در جهاد ضد بیگانگان بود که در کنار مرحوم عبدالله مازندرانی قرار داشت و در نهضت اسلامی عراق هم همگام با سید ابوالحسن اصفهانی بود.

وی با بیان اینکه مرحوم نائینی معتقد به آمیختگی دین با سیاست بود، گفت: ایشان این عقیده را با هم با بیان هم با بنانش و هم با عملش نشان می داد زیرا در بیانش بحث ولایت فقیه را مطرح می‌کند و از جهت بنان کتاب تنبیه الامه ایشان است که مهجور مانده و از باب عملش هم به نقل جمله‌ای از شهید مطهری بسنده می‌کنم که ایشان می‌فرمود تحلیل عمیق از توحید اجتماعی اسلام را هیچکس مثل علامه نایینی توام با استشهادهای متقن از قرآن و نهج البلاغه در کتاب تنبیه الامه، بیان نکرده است.

امام جمعه موقت تهران در ادامه با اشاره به روحیه ضد استبدادی مرحوم علامه نائینی بیان کرد: حقیقت آن است که علامه نایینی به دنبال مبارزه با استبداد قاجار، ظلم ستیزی و برقراری عدالت بود که ایشان را به همین دلیل نیز در شبی که قرار بود به ایران سفر کند، به قتل رساندند.

وی در ادامه با اشاره به کتاب «تنبیه الامه تنزیه المله» علامه نایینی بیان کرد: برخی علما تکذیب کردند که ایشان این کتاب را به تنهایی جمع نکرده در حالی که حقیقت چیز دیگری است و ایشان در جمع آوری این کتاب تنها بوده چرا که بسیاری از علمای هم عصر ایشان به آن گواهی دادند.

وی افزود: مرحوم نایینی با جمع کردن این کتاب می‌خواست اعلام کند مشروطیتی که ما می‌خواستیم اینگونه نبود. می‌خواست اعتراض کند به اعدام شیخ فضل الله نوری و محتوای کتاب بسیار ارزشمند است و چشم نواز است تا جایی که حتی مرحوم شهید مطهری جایی ابراز کرده که من دوست داشتم فرصت می‌شد همانطور که اصول فلسفه را شرح کردم این کتاب را نیز شرح می‌کردم و فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص این کتاب مبنی بر مهجور ماندن آن واقعیتی انکار ناشدنی است.

این عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه حوزه علمیه مشهد در عرصه مبارزه با استبداد از حوزه علمیه قم جلوتر است، بیان کرد: آنچه در سال ۱۳۱۴ اتفاق افتاد، آن قیام بزرگ در مقابل استبداد رضاخان توسط مرحوم میرزا حسین قمی بود که بعدها هم منجر به تبعید ایشان شد شاهدی بر این مدعی است که در مسجد گوهرشاد تحصن کردند برای اعتراض به حکم کشف حجاب رضاخانی.

آیت الله خاتمی ادامه داد: من معتقدم حوزه خراسان پیشگام انقلاب است که افرادی همچون مقام معظم رهبری را تربیت نمود. فردی که حالا غربی‌ها ایشان را دوراندیش‌ترین رهبر جهان می‌دانند. در جنگ ۱۲ روزه هم همه دیدیم ایشان چه خوش درخشید و این رژیم صهیونیستی بود که دست تسلیم را بالا برد بحمدالله حوزه های علمیه مثل گذشته همگام با انقلاب است و این امانتی در دست ماست.

از خصوصیات نائینی انسجام بین آرا و نظرات است

در ادامه این همایش حجت الاسلام حمید درایتی مدرس سطح عالی و خورج حوزه علمیه خراسان با اشاره به ابعاد شخصیتی مرحوم علامه نایینی، ایشان را شخصیتی نظریه پرداز دانست و گفت: مرحوم علامه نایینی از جمله افرادی بود که نه تنها باعث کمک به پیشرفت علم کردند بلکه منجر به جهش علم شدند و ایشان آراء بدیل و مهمی در علم اصول ابداع کرد که توانسته برخی از مشکلات علمی را حل کند

وی افزود: خصوصیت دوم ایشان آن است که وی موسس یک مدرسه فکری در علم اصول است. او در مباحثی که در حسن و قبح مطرح می‌کند تا مباحثی که در طلب و اراده ارائه می‌نماید، در حقیقت مبانی علمی یک مدرسه فکری را تاسیس می‌کند. علامه نایینی اصولی را مطرح کرده که دیگران اگر آن ها را نقد و تکمیل کردند بر اساس آراء ایشان است که به خوبی در مبانی نظری پرداخته شده.

حجت الاسلام درایتی در ادامه با بیان اینکه در یک مدرسه فکری، انتظام نقش اساسی دارد گفت: از خصوصیات نائینی انسجام بین آرا و نظرات است که به نقش درونی دانش اصول توجه دارد و متوجه است که هر رای و نظرش در هر مسئله موازی با آراء دیگر مسائل، همگون باشد. ایشان به خوبی پایه‌های دانش اصول را شناسایی کرد و این انسجام درونی، وی را در ردیف موسسین یک مکتب اصولی قرار می‌دهد.

این استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه خراسان در ادامه افزود: علامه نایینی حقیقتا یکی از روشمندترین علما بود که با یک روش مشخصی مسائل را حل می‌کرد. او موسس یک مدرسه فکری اصولی بود و ویژگی دیگری که از مرحوم نائینی مطرح می‌شود آن است که او در کاربردی‌سازی قواعد اصولی و بهره بردن از مسائل فقهی سعی بسیاری کرد و این امر در اصول مرحوم نائینی کاملاً مشهود است.