گزارشی از مراسم رونمایی از کتاب «فقه خبر»

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مراسم رونمایی از کتاب «فقه خبر» به قلم حجت‌الاسلام محمدمهدی محققی، مدیرعامل خبرگزاری رسا روز شنبه دهم آبان ۱۴۰۴ در مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه با حضور جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، پژوهشگران و فعالان عرصه رسانه برگزار شد. این مراسم فرصتی مغتنم بود تا اهمیت و جایگاه فقه رسانه و به ویژه نقش حیاتی «فقه خبر» در مقابله هوشمندانه با جنگ نرم دشمن و تقویت امنیت، انسجام و اقتدار نظام اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.

ضرورت تقویت فقه رسانه و جهاد رسانه‌ای

آیت‌الله عباس کعبی، نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری در ابتدای مراسم با ابراز خرسندی از حضور در جمع اساتید و فعالان رسانه‌ای به اهمیت «فقه نظام رسانه‌ای» و جایگاه ویژه جهاد رسانه‌ای اشاره کرد.

وی با یادآوری تلاش‌های شهید حاج حسن محققی که برادر مؤلف کتاب، بر ضرورت مقابله هوشمندانه با جنگ نرم دشمن تأکید کرد و گفت: رسانه‌ها نقش بسیار اساسی در حفظ امنیت، انسجام و اقتدار نظام اسلامی دارند و باید با نگاه فقهی و اعتقادی به این حوزه توجه ویژه شود.

آیت‌الله کعبی با نگاهی اجمالی به ساختار کتاب «فقه خبر» بیان داشت: این اثر در سه بخش کلی تنظیم شده است: بخش نخست به کلیات موضوع می‌پردازد، بخش دوم شامل احکام فقهی مرتبط با تولید و انتشار خبر است که به دو فصل احکام تکلیفی و وضعی تقسیم شده و بخش سوم نیز به احکام فقهی مربوط به کارگزاران و مخاطبان خبر اختصاص دارد. این کتاب می‌تواند علاوه بر اساتید برای فعالان رسانه‌ای نیز مرجع ارزشمندی باشد.

وی افزود: فقه رسانه علاوه بر مبانی اعتقادی و اخلاقی بر حفظ امانت، صداقت و انتقال دقیق اخبار تأکید می‌کند و از نشر اخبار نادرست، تحریک‌آمیز و تهمت‌آمیز منع می‌نماید. رعایت مصلحت عمومی و جلوگیری از مفسده در نشر اخبار از اصول اساسی است تا از بروز فتنه، فساد یا آسیب به جامعه جلوگیری شود. همچنین دروازه‌بانی خبر که شامل مسئولان کنترل و پالایش اخبار است باید با رعایت امانت و عدالت، دقت لازم را در انتشار اخبار داشته باشد و از ظرفیت کارشناسان دینی و حقوقی بهره‌مند شود.

«فقه خبر»؛ اثری جامع و ضروری در حوزه فقه و رسانه

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب، فرمانده قرارگاه راهبردی عمار و استاد درس خارج حوزه علمیه قم دیگر سخنران این مراسم بود که از انتشار این کتاب به عنوان «گامی نوین در عرصه فقه و رسانه» یاد کرد. وی با ابراز خرسندی از انتشار اثری موجز و جامع در زمینه فقه خبر گفت: در عصری که فرصت مطالعه برای کتاب‌های طولانی کم است این کتاب توانسته تمامی ابعاد مرتبط با خبر و احکام شرعی آن را به صورت فشرده و مفید پوشش دهد.

وی همچنین به تلاش‌های مؤلف و خانواده ایشان اشاره کرد و یاد و خاطره سردار شهید حاج حسن محققی را گرامی داشت.

حجت‌الاسلام و المسلمین طائب ضمن تأکید بر اینکه حوزه‌های علمیه در گذشته بیشتر مسائل نظری را بررسی می‌کردند، گفت: امروز فقه وارد عرصه عمل شده و به نیازهای واقعی جامعه پاسخ می‌دهد.

فرمانده قرارگاه عمار افزود: این کتاب هیچ موضوع مهمی را از قلم نینداخته و در عین حال از اطاله کلام پرهیز کرده است که این موفقیت قابل تقدیر است.

جنگ رسانه‌ای؛ چالش اصلی امروز

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالمجید مقامی نائب رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تأکید بر جایگاه راهبردی رسانه در جهان معاصر، گفت: امروز جنگ اصلی میان ملت‌ها جنگ رسانه‌ای است. سلطه‌گران برای تغییر فرهنگ و هویت ملت‌ها دیگر از لشکرکشی نظامی استفاده نمی‌کنند بلکه از طریق رسانه به تسخیر افکار عمومی می‌پردازند.

وی افزود: تسلط بر افکار ملت‌ها، مقدمه‌ای برای تصرف سرزمین، منابع طبیعی و حتی تغییر زبان و فرهنگ آنهاست. نمونه بارز این مسئله، استعمار فرانسه در تونس است که ابتدا از طریق ابزارهای فرهنگی و رسانه‌ای زمینه فکری اشغال را فراهم کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مقامی تأکید کرد: برای حفظ هویت و مقابله با نفوذ فرهنگی بیگانگان باید در عرصه رسانه قدرت‌مند بود و حوزه‌های علمیه نقش حیاتی در تربیت نیروهای متخصص در این حوزه دارند.

وی ابراز امیدواری کرد: کتاب «فقه خبر» نقطه آغاز تولید نظریه‌های بومی رسانه‌ای بر پایه فقه اسلامی باشد.

فقه خبر؛ تلاشی برای نظام‌سازی رسانه ای در افق تمدن سازی نوین اسلامی

حجت‌الاسلام محمدمهدی محققی، مدیرعامل خبرگزاری رسا نیز در این مراسم با تأکید بر ضرورت نظام‌سازی رسانه‌ای مبتنی بر مبانی فقهی در افق تمدن‌سازی نوین اسلامی گفت: فرهنگ به عنوان نرم‌افزار تمدن‌سازی یکی از ارکان بنیادین تحقق این تمدن است و رسانه‌ها علاوه بر بازتاب‌دهندگی نظام معانی فرهنگ موجود خود مولد معانی و شکل‌دهنده فرهنگ در جامعه‌اند. این جایگاه دوگانه رسانه ضرورت ایجاد نظام رسانه‌ای منسجم و مبتنی بر مبانی فقهی را بیش از پیش آشکار می‌کند. زیرا تبیین و ترویج و فرهنگ‌سازی تمدن نوین اسلامی در جامعه به عنوان بلاغ مبین است.

مدیرعامل خبرگزاری رسا ضمن اشاره به فاصله قابل توجه رسانه‌های داخلی با افق تمدنی ترسیم‌شده مقام معظم رهبری، بیان کرد: ما امروز با چالش‌های جدی و متنوعی در عرصه رسانه مواجهیم. از غفلت به مسائل فقهی پایه در مدیریت و تولید محتوای رسانه‌ای گرفته تا مشکلات ناشی از گسترش اخبار جعلی، هوش مصنوعی و پدیده‌های نوظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات که قواعد و اصول نوینی را می‌طلبد.

وی با اشاره به چالش‌های جدی رسانه‌های داخلی، از جمله نبود نظام‌مندی فقهی در تولید و انتشار خبر و گسترش پدیده‌هایی مانند اخبار جعلی و هوش مصنوعی، تأکید کرد که فقه رسانه می‌تواند این خلأ را پر کند. به گفته وی، رسانه‌ها باید از سطح ابزار اطلاع‌رسانی فراتر روند و به عنوان نهادهای فرهنگی مؤثر در تبیین، ترویج و فرهنگ‌سازی تمدن اسلامی ایفای نقش کنند.

حجت‌الاسلام محققی در پایان سخنان خود گفت: کتاب «فقه خبر» تلاشی است برای آغاز گفتمانی نوین میان فقه و رسانه؛ گامی که برای تحقق تمدن نوین اسلامی ضروری است. این مسیر به همکاری و مشارکت فعالان رسانه، اساتید حوزه و دانشگاه نیازمند است.

وی همچنین از همه پژوهشگران، اساتید و فعالان عرصه رسانه دعوت کرد تا با نقد و بررسی این اثر در ارتقا و توسعه دانش فقه رسانه و خبر نقش‌آفرینی کنند.

شناخت عمیق رسانه؛ ضرورت فقه رسانه کاربردی

حجت‌الاسلام لیالی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در سخنانی با تأکید بر ضرورت شناخت عمیق از ماهیت رسانه و خبر گفت: فقه رسانه بدون تجربه میدانی و آشنایی واقعی با فرآیند تولید خبر ناقص است.

وی افزود: رسانه ابزاری برای آگاهی‌بخشی است و باید ارتباط مؤثر با اقشار مختلف جامعه برقرار کند.

وی همچنین به ضرورت توجه حوزه‌های علمیه به «فقه فضای مجازی» و «فقه هوش مصنوعی» اشاره کرد و گفت: ما در یک جنگ نابرابر رسانه‌ای قرار داریم و مسئولیت جریان مؤمن در عرصه اطلاع‌رسانی و دفاع از ارزش‌های انقلاب سنگین است.

حجت‌الاسلام لیالی تصریح کرد: تغییر نقش مخاطبان از مصرف‌کننده صرف به تولیدکننده و نظریه‌پرداز، وظایف رسانه و مسئولان فقهی را پیچیده‌تر کرده است و فقه رسانه باید رویکردهای نوین و جامع داشته باشد.

گام نوین در فقه معاصر

حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نائینی، استاد درس خارج حوزه علمیه با تأکید بر اینکه بحث فقه خبر تاکنون به صورت مستقل مطرح نشده بود، گفت: فقه ما بیشتر به اعتماد و پذیرش خبر واحد پرداخته اما تولید خبر و احکام آن کمتر مورد توجه بوده است.

وی افزود: در تولید خبر گاهی واجب و گاهی حرام است. شرایط تولید واجب نیز به دقت در کتاب بررسی شده است. پس از تولید، پرسش از امکان انتشار فوری و بدون تأمل خبر، ابعاد فقهی و اخلاقی پیچیده‌ای دارد که در کتاب تحلیل شده است.

حجت‌الاسلام والملسمین رفعتی بخش سوم کتاب را مربوط به پذیرش خبر خواند و گفت: کتاب توانسته بحث‌های اصولی و عمیق درباره پذیرش خبر را به حوزه رسانه تعمیم دهد.

توسعه دانش فقه رسانه

کمال اکبری رئیس دانشکده دین و رسانه نیز در سخنانی ضمن تقدیر از نویسنده گفت: خبر به عنوان یکی از گسترده‌ترین ژانرهای رسانه‌ای، نقش اساسی در شکل‌دهی افکار عمومی دارد و پرداختن به مباحث فقهی مرتبط با آن ضرورتی انکارناپذیر است.

وی افزود: کتاب «فقه خبر» با تلفیق تجربه عملی و دانش تخصصی مؤلف توانسته فصل نوینی در مباحث فقه رسانه باز کند و راهگشای مطالعات آینده باشد.

بازتعریف بنیادین خبر در عصر نوین

حجت‌الاسلام علی‌اصغر اسلامی تنها، استادیار گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم (ع) در ادامه به ضرورت بازنگری در تعریف واژه «خبر» اشاره کرد و گفت: خبر باید تجلی اسم «خبیر» الهی باشد؛ یعنی باید آگاه، دقیق و جامع‌نگر باشد و به آرامش و وحدت جامعه آسیب نرساند.

وی با استناد به آیات قرآن و ذکر مثال‌هایی بر ضرورت دقت و مسئولیت‌پذیری در فرآیند انتشار خبر تأکید کرد و گفت: کتاب «فقه خبر» نقطه عطفی در بازسازی مفاهیم بنیادین رسانه‌ای است.

راهبردی برای مقابله با چالش‌های رسانه‌ای

همچنین سید مرتضی اسماعیلی طبا، مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان و مذاهب، با اشاره به فضای رقابتی رسانه‌ای و تغییر جایگاه مخاطب گفت: رسانه‌های مدرن، مخاطب را به نقش‌های مختلف از جمله تولیدکننده محتوا رسانده‌اند و این مسئله پیچیدگی‌های فقهی رسانه را بیشتر کرده است.

وی افزود: احترام به حریم خصوصی، رعایت شئون اخلاقی و حفظ امنیت عمومی از اصول مهمی است که باید در فضای مجازی رعایت شود.

اسماعیلی طبا همچنین به شبهه تفاوت احکام فقهی در فضای واقعی و مجازی اشاره کرد و تأکید نمود که «کتاب «فقه خبر» چارچوب‌های فقهی لازم را برای فضای مجازی ارائه کرده است.

نقطه عطفی در فقه رسانه

محمدرضا سوقندی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم نیز کتاب «فقه خبر» را نقطه عطفی در فهم نوین فقه رسانه دانست و گفت: یکی از چالش‌های ما تبدیل تولیدات دینی به مهارت‌های کاربردی است و این کتاب می‌تواند در این مسیر نقش مهمی ایفا کند.

وی بر ضرورت حضور فعال و جهادی در فضای رسانه‌ای تأکید کرد و افزود: بازاریابی رسانه‌ای نوعی جهاد است که باید با همت علمی دنبال شود تا پیام حق به درستی منتقل گردد.

جمع‌بندی

مراسم رونمایی از کتاب «فقه خبر» با حضور اساتید برجسته حوزه و دانشگاه، پژوهشگران و فعالان رسانه‌ای برگزار شد و در آن اهمیت موضوع فقه رسانه به عنوان نیاز اصلی عصر حاضر مورد تأکید قرار گرفت. این کتاب که اولین اثر جامع و مختصر در حوزه فقه خبر به شمار می‌رود توانسته است خلأهای فقهی موجود را در حوزه تولید، انتشار و پذیرش خبر در عصر رسانه‌های نوین پر کند و نقشی راهبردی در تربیت فعالان رسانه‌ای بر اساس موازین شرعی ایفا نماید.

کتاب «فقه خبر» گام مهمی در توسعه دانش فقه رسانه است و امید می‌رود که با گسترش آموزش و پژوهش در این حوزه، بتوان شاهد مقابله هوشمندانه و مؤثر با جنگ نرم دشمن و تقویت انسجام، امنیت و اقتدار نظام اسلامی باشیم.

مهدی الهی