«شاه» نفت را به روی مردم بست

زمستان ۱۳۵۷ در حالی که خیابان‌ها پر از شعار علیه حکومت پهلوی بود و اعتصابات فلج‌کننده یکی پس از دیگری اقتصاد و اداره رژیم شاه را از نفس می‌انداخت، بسیاری از خانوارهای روستایی و شهری با معضل کمبود نفت مولجه شدند. نفت سفید، سوخت اصلی بخاری‌های علاءالدین و گرمایش خانه‌ها، ناگهان نایاب شد. صف‌های چندکیلومتری جلوی پمپ‌بنزین‌ها و انبارهای نفت، دعواها بر سر یک گالن نفت، و مصائب سرما یا مسمومیت با گاز پیک‌نیک، تصویری بود که در آن روزها از ایران مخابره می‌شد.

سندی کوتاه به تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۵۷ از استانداری همدان، شاید بهتر از هر تحلیل تاریخی نشان می‌دهد که این کمبود اتفاقی و صرفاً ناشی از اعتصاب نبود؛ بلکه در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری کشور، اراده‌ای وجود داشت که حتی در اوج سرما، توزیع سوخت را محدود کند. در این سند، نعمت‌الله فلاح‌پور، رئیس شرکت نفت منطقه ۸ همدان، به استاندار می‌گوید که از تهران به او دستور رسیده نفت سفید را کمتر پخش کند. استاندار که نگران واکنش مردم در ایام عزاداری و سرمای شدید است، از او می‌خواهد دست‌کم در روزهای محرم مانند گذشته توزیع کند تا کمبود حس نشود. پاسخ رئیس شرکت نفت اما کوتاه و تکان‌دهنده است: «دستور از طرف شخص اول مملکت است.»

کمبود فرآورده‌های نفتی ریشه در اعتصاب گسترده کارگران صنعت نفت از مهر ۱۳۵۷ داشت؛ اعتصابی که ابتدا با مطالبات صنفی آغاز شد و به‌سرعت رنگ سیاسی گرفت. تولید نفت خام از نزدیک ۶ میلیون بشکه در روز به کمتر از ۸۰۰ هزار بشکه سقوط کرد و پالایشگاه‌ها تقریباً تعطیل شدند. اما آنچه بحران را برای مردم عادی ده برابر کرد، تصمیم دولت نظامی ارتشبد ازهاری (و پس از آن شاپور بختیار) برای سهمیه‌بندی شدید و حتی قطع کامل توزیع در برخی مناطق بود؛ تصمیمی که ظاهراً برای حفظ ذخایر استراتژیک و جلوگیری از سوءاستفاده مخالفان گرفته می‌شد، اما در عمل به مردم این پیام را داد که رژیم حاضر است آن‌ها را در سرما قربانی کند تا خودش چند روز بیشتر دوام بیاورد.

در بسیاری از شهرها که هنوز گاز طبیعی نداشتند، نفت سفید تنها سوخت رایج برای مصرف در زمستان بود. وقتی این سوخت قطع شد، آتش خشم مردم نیز شعله‌ور تر گردید و این انباشت نارضایتی شاه را بیش از همیشه در تنگنا گذاشت.

در ادامه متن سند از نظر می‌گذرد:

تاریخ سند: ۱۳۵۷/۹/۱۵

موضوع: پخش اعلامیه نعمت اللّه فلاح پور رئیس شرکت نفت منطقه ۸ همدان.
روز جاری به استاندار مراجعه و اظهار داشته که بمن از مرکز دستور داده‌اند نفت سفید کمتر توزیع نمایم.
استاندار از وی میخواهد این چند روزه محرم را مانند سابق نفت توزیع نماید که کمبودی از نظر نفت نشود لیکن فلاح پور اظهار می دارد دستور از طرف شخص اول مملکت است.
انعکاس سخنان رئیس شرکت نفت همدان که در بین مردم شایع خواهد شد اثر خوبی نداشته و تولید بدبینی خواهد نمود.
منشی محترما باستحضار میرساند این نوع اقدامات در دنباله تصمیم شرکت ملی نفت در کاهش دادن میزان توزیع می‌باشد.
محترما به استحضار میرساند در اجرای اوامر تیمسار مدیریت کل اداره سوم با سازمان همدان تماس حاصل ولی مشخص گردید که شایعه کمبود نفت و بنزین در بین کلیه طبقات رواج یافته است معهذا نظر رئیس شرکت نفت به اهمیت موضوع جلب خواهد شد.
توجه رئیس شرکت نفت باین قبیل اظهارات جلب شد.