چین چگونه بیابانزایی را مهار کرد؟
بیابانزایی، تخریب زمین و خشکسالی از اصلیترین چالشهای زیستمحیطی عصر حاضر محسوب میشوند و اغلب به آنها «سرطان زمین» گفته میشود. این پدیده در مناطق خشک، نیمهخشک و نیمهمرطوب خشک رخ میدهد و عوامل انسانی و تغییرات اقلیمی در آن نقش دارند. فعالیتهایی مانند گسترش اراضی کشاورزی و مراتع، توسعه صنعتی و شهری، بهرهبرداری معدنی و انرژی از مهمترین عوامل انسانی بیابانزایی هستند.
بر اساس گزارش دبیرخانه «کنوانسیون سازمان ملل برای مقابله با بیابانزایی»، تا 40 درصد اراضی جهان تخریب شده و نزدیک به نیمی از جمعیت جهان تحت تأثیر آن قرار گرفتهاند. بیابانزایی نه تنها امنیت زیستمحیطی و غذایی را تهدید میکند، بلکه کیفیت آب، سلامت انسان، تنوع زیستی و ثبات اجتماعی-اقتصادی را نیز با خطر روبهرو میسازد.
در پاسخ به این بحران، چین با اجرای پروژههای کلان اکولوژیک و بهرهگیری از فناوریهای نوین، به مقابله جدی با بیابانزایی پرداخته است. یکی از شاخصترین اقدامات، طرح کمربند حفاظتی «سه شمال» است که از سال 1978 آغاز شده و تا 2050 ادامه خواهد داشت. این پروژه شامل 13 استان و سه منطقه کلیدی شمالی چین است و هدف آن تثبیت شنهای روان، مهار فرسایش خاک، ارتقای کیفیت محیط زیست و ایجاد سپر امنیت بومشناختی است.
طی بیش از 40 سال اجرای طرح، بیش از 32 میلیون هکتار جنگلکاری انجام شده، 1.28 میلیارد مو مرتع احیا و پوشش جنگلی از 5.05 درصد به 13.84 درصد افزایش یافته است. مساحت اراضی بیابانی روند کاهشی داشته و میانگین سالانه وقوع گردوغبار در شمال کشور از 17 نوبت به 9.2 نوبت کاهش یافته است. مناطق اصلی بیابانی با ایجاد سپر سبز پایدار تثبیت شده و تنوع زیستی بهبود یافته است.
اقدامات عملی و فناوریهای چین در مهار بیابانزایی
چین در این مسیر از ترکیبی از راهکارهای طبیعی، فناوریهای زیستی و کشاورزی مدرن بهره برده است. در مناطقی با شنهای روان، شبکههای شطرنجی گیاهی با کاه گندم، نی و مواد طبیعی ایجاد شده تا باد نتواند شنها را جابجا کند و تثبیت خاک به شکل مصنوعی انجام شود. در مناطقی که منابع آب محدود است، مدیریت آب شامل جمعآوری باران، صرفهجویی، استفاده مجدد و نمکزدایی آب دریا به کار گرفته شده است.
در پروژه «سه شمال»، نخست به ایجاد کمربندهای حفاظتی جنگلی و مرتعی پرداخته شد و سپس شبکهای یکپارچه از درختان، درختچهها و علفها تشکیل شد که نقش بادشکن، تثبیت خاک و افزایش تنوع زیستی را همزمان ایفا میکرد. علاوه بر این، فناوریهای نوین مانند تلقیح خاک با خزهها، سیانوباکتریها و گلسنگها برای ایجاد پوسته زیستی خاک و جلوگیری از فرسایش به کار رفت.
کشاورزی نوین نیز به مهار بیابانزایی کمک کرده است. در صحرای تاکلاماکان، گونههای مقاوم مانند گز سرخ، خرما، روتداروی کوهی و لووبوما کاشته شده و زمینهای پیشتر بیابانی اکنون تولید گندم، برنج آبشور، پسته و رز بیابانی میکنند. سیستمهای آبیاری قطرهای، گلخانههای پیشرفته و کشت توأم گیاهان، باعث افزایش بهرهوری و حفظ منابع آب شده است.
همزمان، پرورش آبزیان و تولید مروارید در مناطق بیابانی، نمونهای از اقتصاد مبتنی بر اکوسیستم است. شهرستان مگیتی و هوتن پایگاههای پرورش خرچنگ، ماهی، میگو و مروارید ایجاد کردهاند که نه تنها درآمدزا هستند، بلکه نشان میدهند حتی در بیابان نیز امکان توسعه پایدار وجود دارد.
با این اقدامات، چین نه تنها موفق شد روند بیابانزایی را معکوس کند، بلکه الگویی عملی و پایدار برای مدیریت جهانی بیابانها ارائه داده است و تجارب این کشور در همکاریهای بینالمللی، از جمله احیای دریاچه آرال و حمایت از «دیوار سبز» آفریقا، به اشتراک گذاشته شده است.