کار مضاعف برای تولید علم

همت و کار مضاعف عنوانی است که رهبری معظم انقلاب برای سال 89 برگزیدند و بایسته است در جهت تحقق این هدف، برنامه ریزی هایی  صورت پذیرد و از نگاه شعاری و تزیینی خارج شود.

بی شک از اقداماتی که برای کاربردی ساختن این شعار باید انجام داد، ترسیم حوزه های کاری و در نظر گرفتن افق های فرا روی آن است و این که مشخص کنیم الان در چه جایگاهی قرار داریم و به کجا می خواهیم برسیم.

می توان گفت، حوزه های که برای کار بیشتر در نظر می توان گرفت، باید با نگاه به ضرورت ها و اولویت بندی نیازهای جامعه باشد، آنچنان که رهبری خود شاخه هایی مانند سلامت، استفاده‌ى بهینه از منابع موجود کشور و امکانات ، کیفیت بخشیدن به تولیدات داخلى، سرمایه‌گذارى و کارآفرینى، تولید فکر، مبارزه‌ى با فقر، فساد و بى‌عدالتى، را برای آن برشمردند.[1]

یکی از محورهایی که رهبری برای همت و کار مضاعف مطرح نمودند، تولید فکر است.[2،3]

ضرورت

«حرکت علمى براى کشور ما یک ضرورت مضاعف است؛ یک نیاز مضاعف و مؤکد است. نیاز است؛ چرا؟ چون علم، عامل عزت و قدرت و امنیت یک ملت است»[4]

امروز دیگر ضرورت تولید علم بر کسی پوشیده نیست، اینکه بعد از سی سال از انقلاب اسلامی، هنوز در دانشگاه های ما میدان رقابتی برای افکار انسانی اسلامی با علوم انسانی غربی به وجود نیامده است و ما هنوز از پتانسیل های آیینی، وطنی خود توسط اندیشمندان این آب و خاک استفاده نکردیم وهنوز به ترجمه آثار دانشمندان غربی علاقه نشان می دهیم و از نقد و نظر پیرامون آن هراس داریم، همه لزوم سرعت در این کار را می رساند.

امروز در کشور ما، اندیشه های که هیچ نسبتی با فرهنگ اسلام ندارند مانند تفکرات سکولاری، اومانیستی، نسبیت گرایی ، تجربه گرایی در حال رواج است و دانشجوی مسلمان که با افکار اسلامی آشنا نیست این علوم را علم محض پنداشته و شبهه تعارض دین و علم برایش نهادینه می شود و منجر به شکاکیت و تردید در مبانی اعتقادی خواهد شد که اگر این امر به پیش رود منجر به استحاله تدریجی نظام خواهد شد.

ضرورت بومی و اسلامی شدن علوم انسانی آنگاه بیشتر مشخص می شود که قبول کنیم علوم انسانی فعلی، ابزاری برای جنگ نرم دشمن است و تهاجم فرهنگی خاموشی است که به نهادینه شدن مشی غربی در عرصه فکر و اندیشه می انجامد. رهبری نیز از هجوم نرم دشمن به شبیخون فرهنگی و بلکه قتل عام فرهنگی تعبیر کرده اند.

جایگاه فعلی

بعد از پیروزی انقلاب ، شور و نشاط انقلابی، معطوف شدن نظر مسولان به دانشمندان داخلی و تهدید ها و تحریم ها، شکوفایی فکر را در ایران بیش از پیش کرد و اندیشمندان توانستند در زمینه علوم مختلف از جمله علوم انسانی، پزشکی و صنعتی، ابتکار هایی بیافرینند، اما واقعیت این است که ما هنوز با آنچه که انتظار می رفته است، نتوانسته ایم همگام شوییم.

مقام معظم رهبری نظام در تشریح وضعیت فعلی جامعه می گویند:«اگر درست محاسبه بشود، شاید بتوان گفت واقعاً حدود صد و پنجاه سال ملت ایران را متوقف نگه داشتند. این استعداد جوشانى را که شما امروز مى‏بینید، این مال امروز نیست؛ همیشه نسلهاى ایرانى این استعداد را داشته‏اند. اینها به دلایل مختلف متوقف مانده؛ عمده‏اش هم به خاطر حاکمیت حکومتهاى مستبد و جائر در همه‏ى زمانها - و بخصوص در این برهه‏ى آخر، به اضافه شدنِ وابستگى و فساد - بوده. این عقب‏ماندگى وجود دارد. لیکن استعداد ملت ایران، یک استعدادِ از متوسط بالاتر است.» [5]

همچنین می فرمایند:«وقتى میگوئیم از این مقدار پیشرفت راضى نیستیم، نه اینکه ما میتوانستیم و نکردیم؛ نه، ممکن است هیچ کس هم مقصر نباشد، و بیشتر از این هم نمیشده. ممکن است واقع مطلب هم همین باشد، اما همین واقعیت براى بنده واقعاً خشنود کننده نیست؛ ما هنوز خیلى فاصله داریم تا آنجائى که باید به آن برسیم. من توقع زیادى هم ندارم. بنده عرض نمیکنم که حتماً در ظرف ده سال یا بیست سال بایستى به ردیفهاى اول علمى دنیا برسیم - حالا نمیگویم ردیف اول - لیکن باید هدف ما این باشد؛ ولو در ظرف پنجاه سال کشور از اسارت علمى مطلقاً خارج بشود. تولید علم معنایش این است.»[6]

البته نباید از وضعیت امروزی که داریم سیاه نمایی کنیم و چشم را بر توانمندی های بالفعل و استعداد های بالقوه ببندیم.

معظم له  در این باره می گویند: « بحمدالله زیربناهای پیشرفت کشور آماده شده است. تلاش‌هایی که دولت‌ها به‌خصوص در ده دوازده سال اخیر کردند، توانسته است کشور را در وضعیتی قرار دهد که بتواند روی این زیرساخت‌ها یک بنای مطلوب را به‌وجود آورد. منظور از کارهای زیربنایی فقط چیزهایی نیست که به چشم می‌آید- مثل سد و سیلو و کارخانه و جاده و از این قبیل- بلکه مهم‌تر از این‌ها عبارت است از بروز استعدادهای جوانان کشور و رسیدن به این معنا که باید برای علم تلاش کنند؛ و تلاش می‌کنند و به مناطقی دسترسی پیدا می‌کنند که مژده‌بخش است؛ نشان‌دهنده‌ی این است که این ملت در راه علم و فنآوری حرکت کرده است و پیش می‌رود. اعتماد به ‌نفسی که امروز در محیط تحقیق و علم در این کشور وجود دارد، بسیار باارزش است. این را نباید به هیچ قیمتی از دست داد و یا دست کم گرفت.»[7]

افق های پیش رو

اما افق پیش روی ما در بحث تولید علم کجاست و چه اندازه همت و کار می طلبد؟

حق این است که فرایند تولید علم، پیچیده است و لایه های متفاوتی از باز شناسی و بازبینی و بازنگری دارد و در این مسیر باید تک گزاره های علمی در هر شاخه، ارایه و نقد و با وضعیت جامعه محک بخورد و آسیب شناسی شود که لاجرم مسالک مختلف فکری هم در درون این جریان شکل خواهد گرفت که آن خود، سیر جدایی را طی خواهد نمود.

حال شما با تصور وضعیت نابسامانی که در علم داریم که فضای تقلید است، می خواهید سیر تطبیق و نقد و نظر اندیشه های رقیب را طی کنید و سپس نظر مختار خود را مطرح کرده و در پس آن، یک نظام جدید در شاخه ای از علم شکل دهید تا بعد بتوانید با رشد همگون مجموعه علوم انسانی، به سامان دادن وضعیت جامعه در ساحت های مختلف اجتماعی بصورت عینی بپردازید، این را علاوه کنید بر افقی که رهبری مبنی بر پی ریزی تمدن اسلامی و مرجع علمی قرار گرفتن ایران و زبان فارسی ترسیم نموده اند و جایگاهی که سند چشم انداز برای ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام ،دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی مشخص نموده است؛ پس نمی توان به خود تردید راه داد که جامعه علمی ما راهی به جز همت مضاعف برای اعتلای فرهنگ اسلامی، ایرانی در پناه کار بیشتر ندارد.

از همین رو رهبری نظام می فرمایند: «ما باید به معناى حقیقى کلمه، احساس عزت‏نفس، احساس مولد علم بودن و فتوحات علمى ایجاد کردن را در خود به ‏عنوان یک ملت و یک جامعه‏ى علمى به‏وجود بیاوریم. این کارِ کیست؟ یکى از مهمترین ارکانش دانشگاه‏هاست.» [8]

همچنین: « مجموعه‏ى دانشگاهى کشور ما، مجموعه‏ى نخبگان کشور ما - هم حوزه و دانشگاه - یکى از بزرگترین کارهاشان باید این باشد که نقشه‏ى جامع پیشرفت کشور را بر اساس مبانى اسلام تنظیم کنند؛ دل به الگوى غربى و مدلسازى‏هاى غربى نسپرند. او نمی تواند کشور را نجات بدهد؛ او نمی تواند پیشرفت کشور ما را تنظیم کند. کسانى که در مراکز برنامه‏ریزى یا در مراکز علمى و تحقیقى هستند و راجع به اقتصاد، راجع به سیاست، راجع به سیاست بین‏المللى و راجع به مسائل حیاتى دیگر کشور کار و فکر می کنند، دنبال این نباشند که فرمولهاى غربى را؛ فرمولهاى اقتصادى غرب، فرمولهاى بانک جهانى یا صندوق بین‏المللى پول را با مسائل کشور تطبیق کنند؛ نه، آن نظریه‏ها، نظریه‏هاى مفید براى ما نیست. البته از عِلمشان استفاده می کنیم؛ ما تعصب نداریم. هرجا پیشرفت علمى، تجربه‏ى علمى باشد، استفاده می کنیم. از مصالح استفاده می کنیم؛ اما نقشه را بر طبق فکر خودمان، بر طبق نیاز خودمان بایستى بریزیم» [9]

راهکار ها

تولید علم اقتضایش ایجاد کرسی های آزاد اندیشی و نرم افزاری، ارتباط حوزه و دانشگاه، ایجاد فضای منطقی علمی و به دور از جنجال های سیاسی، تقسیم کار بین مراکز پژوهشی و پژوهشگران، پیوند خوردن پژوهش با آموزش، ایجاد بانک های علمی تحقیقاتی، تبیین صحیح نقشه علمی کشور،ایجاد رشته های میان رشته ای، ایجاد مرکزI.S.I اسلامی وحمایت مادی و معنوی از نظریه پردازان و نخبگان است که همگی در سیاست گذاری های مسئولان قابل درج است.

 بدون شک با توجه به نقش تولید فکر در استقلال و تعالی کشور در ابعاد گوناگون، مسولیین باید سازوکارهای لازم در این جهت را برنامه ریزی کنند تا دانشمندان بتوانند در چارچوب این سیاست های به وجود آمده، به ابراز اندیشه و نقد و نظر بپردازند.

آیت الله خامنه ای  می فرمایند: « دستگاه‌های مسؤول دولتی و اجرایی علاقه‌مندند به علم اهمیت بدهند و این را قبول کرده‌اند که علم، محور توسعه‌ی حقیقی برای کشور است. ما بدون علم نمی‌توانیم به‌جایی برسیم؛ هم در سند چشم‌انداز بیست‌ساله این آمده، هم در مذاکراتی که حول ‌و حوش این مسأله وجود دارد، این معنا به‌وضوح برای همه تبیین شده است. همت لازم است»[10]

اما سوال اساسی این است که آیا مسولان هنوز هم با گلایه رهبری مبنی بر جدی نگرفتن ایجاد نهضت نرم افزاری و آزاد اندیشی نمی خواهند، آن را یک برنامه اصلی مد نظر قرار داده و در جهت راهبردی شدن آن، همت بیشتری کنند؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی1/1/1389

2- همان

3- علم، پیشرفت علمى و فراگیرى، نیاز اول کشور ماست، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار نخبگان جوان12/6/1386

4- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار نخبگان جوان12/6/1386

5- همان

6-بیانات در دانشکده علوم دریایی نوشهر در تاریخ14/7/1388

7- خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران در تاریخ23/08/1382

8- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار وزیر علوم و رؤساى دانشگاه‏ها در تاریخ17 /10/1383

9- بیانات در دیدار استادان دانشگاههاى استان خراسان‏ در دانشگاه فردوسى مشهد در تاریخ25/02/1386

10- سخنرانی در دیدار اساتید دانشگاه‌ها در تاریخ 26/09/1383


ی/703