نگاهی به کتاب دغدغه های فرهنگی
مجید قنبری
کتاب دغدغه های فرهنگی با تبیین دیدگاه های مقام معظم رهبری در خصوص فرهنگ منتشر شده است. این کتاب که به همت مرکز صهبا گردآوری و تنظیم و از سوی مؤسسه جهادی منتشر شده، شرح مزجی یکی از بیانات محوری مقام معظم رهبری در سال 1373 است که با استفاده از دیگر بیانات معظم له شرح و تدوین شده است.
مَزج به معنای ترکیب و آمیختگی است و وقتی متن با شرح متن، به گونه ای در هم بیامیزند که متنی جدید به وجود بیاید، به این گونه شرح، مزجی می گویند. کتاب های زیادی وجود دارند که به روش شرح مزجی نوشته شده اند که از جمله آنها می توان به کتاب شریف شرح لمعه شهید ثانی رحمه الله اشاره کرد.
در کتاب دغدغه های فرهنگی، کلیه کلمات کلیدی استفاده شده از سوی معظم له، استخراج شده و در مورد بعضی کلمات تحقیق محتوایی انجام گرفته است. تحقیق محتوایی همان شرح ترکیبی متن محور را تشکیل می دهد و برای شرح متن محوری، از بیانات خود ایشان استفاده شده است.
در این کتاب متن صحبت که تاریخ مشخصی دارد با قلم درشت تر و متونی که به عنوان شرح اضافه شده با قلم ریزتر و تاریخ هر سند نیز در پایان آن مشاهده می شود.
با توجه به دایره بسیار وسیع معلومات معظم له، در بیانات ایشان، به اسامی، وقایع و اعلام دیگری اشاره شده است که نیاز به توضیح دارد. لذا جهت فهم بیشتر متن، تحقیقاتی بر روی بسیاری از واژگان با استفاده از منابع متنوع و مطمئن و حتی المقدور منطبق بر دیدگاه ایشان انجام گرفته و در پایان کتاب آمده است.
متن محوری کتاب، مربوط به دیدار مقام معظم رهبری با عناصر جبهه خودی در حوزه فرهنگ در تاریخ 22/4/1373 شمسی است.
عناوین این کتاب در نه فصل تدوین شده است که عبارتند از «طرح دغدغه»، «منشأ انقلاب اسلامی»، «فرهنگ و هنر ایران و انقلاب»، «جریان روشنفکری بیمار»، «جریان روشنفکری و انقلاب»، «تهدیدات درونی»، «تهدیدات و تهاجمات بیرونی»، «توقع انقلاب از جبهه فرهنگی» و «استنتاج» .
بعد از فصل اول که (طرح دغدغه) مطرح می شود، سه فصل به عنوان پیش نیاز ادامه بحث آمده است. سه فصل (منشأ انقلاب اسلامی)، (فرهنگ و هنر ایران و انقلاب) و (جریان روشنفکری بیمار) در مجموع به شرح تاریخچه جریان فرهنگی ایران بعد از ورود اسلام تا زمان پیروزی انقلاب می پردازد.
در بخشی از فصل اول این کتاب در مورد حساسیت و اهمیت مقوله فرهنگ از نگاه رهبر معظم انقلاب آمده است: «و اما در عرصه فرهنگ، بنده به معنای واقعی کلمه، احساس نگرانی می کنم و حقیقتا دغدغه دارم. این دغدغه از آن دغدغه هایی است که آدمی به خاطر آن، گاهی ممکن است نصف شب هم از خواب بیدار شود و به درگاه پروردگار تضرع کند من چنین دغدغه هایی دارم.»
رهبر معظم انقلاب در تبیین دغدغه فرهنگی و اهتمام به مسأله فرهنگ، آن را ناشی از حالت حساسیت شخصی و یا ناشی از نگرش به فرهنگ دانسته و می فرمایند: «حساسیت شخصی و گرایش های فردی، آنچنان اهمیت و ارزشی ندارد. آنچه مهم است، این است که ما ببینیم واقعا فرهنگ چه تأثیری در سر نوشت کشور دارد و پرداختن به مسأله فرهنگ و حساس بودن بر روی آن، برای آینده ای که همه ما به آن علاقمندیم و برای آن کار می کنیم، چقدر می تواند نقش ایفا کند.»
ایشان عقاید و اخلاقیات یک فرد یا یک جامعه را بخش عمده فرهنگ شمرده و رفتارهای جامعه را که جزو فرهنگ عمومی و فرهنگ یک ملت است، برخاسته از همان عقاید می دانند. یعنی در واقع عقاید یا اخلاقیات، رفتارهای انسان را شکل می دهند و به وجود می آورند. خلقیات اجتماعی، رفتار های اجتماعی را به وجود می آورند و خلقیات فردی، باعث به وجود آمدن رفتارهای فردی می شوند. ایشان اساس و ریشه فرهنگ را چنین تبیین می کنند: «درست است که مقوله فرهنگ در موارد زیادی شامل رفتارها هم می شود، لیکن اساس و ریشه فرهنگ عبارت است از عقیده و برداشت و تلقی هر انسانی از واقعیات و حقایق عالم، و نیز خلقیات فردی و خلقیات اجتماعی و ملی.»
فصل چهارم این کتاب با عنوان «جریان روشنفکری بیمار» به بحث سه جریان روشنفکری بعد از پیروزی انقلاب می پردازد: جریان روشنفکری بیمار، جریان روشنفکری مذهبی و امتداد جریان روشنفکری بیمار. این فصل، ریشه های این جریان را بررسی کرده و اطلاعات لازم را پیرامون ارتباط این جریان با انقلاب اسلامی به مخاطب می دهد.
تهدیدات، توقعات و نتیجه گیری بخشهای پایانی کتاب را تشکیل می دهد.
در بخشی از مطالب فصل ششم این کتاب که در خصوص تهدید هایی است که انسان های فرهنگی را هدف قرار داده، توصیه ای از معظم له آمده که به شرح زیر است: «قدرت مقابله با سایش را در خودتان ایجاد کنید. سایش شوخی ندارد؛ انسان ساییده می شود! همان چکش یا پتکی که شما روی سر آهن می کوبید و آن را به شکل های مختلف در می آورید، بعد از مدتی که نگاه کنید، می بینید ته آن ساییده شده است. یعنی با این نیروی فعاله قدرتمند، بالاخره تأثیر گرفته؛ یعنی آن، روی این اثر گذاشته است. به فکر این باشید. مقوله ای که شما در آن واردید، از مقوله های خطرناک است؛ چون روشنفکری یک مقوله خطرناک است. اگر روشنفکری، مجرد از عمل و تحرک خارجی شد ـ که الآن شما مبتلای به این هستید ـ شما چاره ای جز این ندارید که بروید در آنجا بنشینید و بنا کنید چیز نوشتن و مطالعه و مباحثه کردن. در این فضا، نه میدان جنگی است، نه جبهه ای است، نه بسیجی است، نه حرکت انقلابی ای است! محیط روشنفکری، جزو آن محیط های دشوار است. من همین قدر به شما بگویم که من سال ها با محیط روشنفکر کشور، دم ساز و دم خور بوده ام. آدم هایش را دیده ام، آدم های خوبی را که در این محیط وارد شدند، دیده ام؛ و بعد چگونه خارج شده اند! یعنی محیط روشنفکری محیط عجیبی است و روی این محیط خیلی سایش هست. بکوشید تا هیچ گونه تأثیر ناخواسته ای روی مجموعه شما و آنچه که بر این مجموعه مترتب است، وارد نیاید.»
و در فصل نهم این کتاب در نصیحتی از مقام معظم رهبری به دست اندر کاران مقوله فرهنگ آمده است که خواندن آن به همه فرهنگیان توصیه می شود: «مولوی داستانی دارد، اجمالش این است، می گوید؛ این آبی که در رودخانه ها و دریاهاست، همه کثافت ها و ناپاکی های ما را پاک می کند. بشر، هرچه ناپاکی و کثافت و زشتی دارد، با این آب برطرف می کند و از آن، سلامت و زیبایی و طهارت می گیرد. اما خود این آب کثیف می شود و احتیاج به تمیز شدن دارد. این تمیز شدن، با عروج انجام می گیرد. عروج می کند و باران می شود و تمیز می شود و بر می گردد. این حرکت دائمی لازم است. اگر ما این عروج را نداشته باشیم، نمی شود. او می خواهد بگوید کسانی که اهل معرفتند؛ معلم بشرند و انسان ها به آن ها مراجعه می کنند؛ باید معراجی برای خودشان درست کنند. بدون معراج نمی شود؛ ما فاسد می شویم. شما به این معراج خیلی احتیاج دارید؛ چون شما مردم را هدایت می کنید. می نویسید، فکر می کنید، شبهات را به ذهن می آورید، برای اینکه آنها را از ذهن برطرف کنید. آن ناخالصی ها را مجسم می کنید برای اینکه خالصی ها را به مردم بگویید. خیلی زحمت بر دوش شماست. لذا شما به این معراج احتیاج دارید. پس این معراج را فراموش نکنید. این معراج نماز است، ذکر است، توجه به خداست. به خصوص اجتناب از گناه است. بهترین مایه نورانیت، همین پرهیز است. همه آن کارهای دیگر، مثل درمان و دارو خوردن است و اجتناب از گناه، مثل پرهیز است. ظاهرا پرهیز اثرش گاهی خیلی بیشتر از داروی مقوی و معالج است. انسان سرماخوردگی که دارد، اگر پرهیز نکند، هرچه هم دوای مقوی بخورد، شاید مؤثر نباشد.»
بخش پایانی کتاب نیز بیشتر شامل توضیح اشخاص و وقایع ذکر شده در بیانات معظم له است و از محاسن این قسمت این است که توضیحات آن نیز عمدتا برگرفته از نظریات رهبر معظم انقلاب بوده و مخصوصا اعلام این بخش با توجه به فرمایشات ایشان تشریح شده است.
کتاب دغدغه های فرهنگی به همت مرکز صهبا گردآوری و تنظیم و در سال1390 با شمارگان 5000 نسخه در 257 صفحه با قیمت 3300 تومان از سوی مؤسسه جهادی منتشر شده است./913/ز503/ر
ارسال نظرات