گزارشی از فعالیت جامع ترین کتابخانه تخصصی امیرالمومنین در جهان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، جهان امروز با تخصصی شدن مسائل در پی یافتن راه حل های تخصصی به ویژه در عرصه پژوهش و تحقیق است. ایجاد و توسعه زمینه پژوهش و تحقیق درباره ابعاد زندگی بزرگمرد عالم اسلام، حضرت علی(ع) نیازمند مرکزی است تا به شکل کاملا تخصصی با متمرکز کردن انواع مختلف منابع به زبان های گوناگون و به روز، مهمترین و جدیدترین مطالب در مورد این امام همام را گردآوری و در اختیار محقین قرار دهد.

وجود یک مرکز تخصصی با هدف گردآوری تمامی منابع و اسناد مربوط به حضرت علی(ع) از هر نوع و هر زبان و متعلق به هر دوره تاریخی یکی از ضرورت ها و آرزوهایی است که هم اکنون در کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) مشهد با پشتوانه بیش از 16 سال پژوهش و تلاش، تحقیق عینی یافته است.

در این مرکز که به همت استاد محمد مجتهدی ایجاد شده و اداره می شود، کلیه اسناد مرتبط با امیرالمومنین(ع) اعم از روزنامه ها، مجلات و نشریات، نرم افزارها، کتب، پایان نامه و تصاویر به 21 زبان دنیا از جمله فرانسه، آذری، اردو، عربی، آلبانی و... در دسترس مراجعان قرار دارد.

تاریخچه

به گفته مدیریت این کتابخانه، از مهمترین دغدغه های تاسیس آن در سال 1379، عدم آشنایی مردم به ویژه نسل جدید با منابع مهم در این زمینه و خصوصا کتاب ارزشمند مرحوم علامه امینی یعنی « الغدیر و السنة و الادب » بوده است که از مهمترین آثار در این عرصه به شمار می رود.

به عنوان نخستین تلاش در این راستا در سال 1372، پژوهشی بر روی منابع کتاب الغدیر و چند اثر هم راستا با این کتاب انجام شد که حاصل آن فهرست بلندبالایی از منابع اهل تسنن بود که در آن ها به ابعاد گوناگون فضایل امیرالمومنین(ع) اذعان شده بود.

فراهم آمدن این مجموعه با گردآوری بخشی از متون مستقل راجع به امام علی(ع) همراه بود و در نتیجه برخی از مهمترین منابع گردآوری شد و همزمان با این فعالیت، فهرست راویان حدیث غدیر از میان اصحاب رسول اکرم(ص) و تابعین ایشان تدوین شد که این چند مجموعه در نمایشگاهی به طور گسترده در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.

این نمایشگاه به طور جدی این سوال را مطرح می کرد که استفاده از این منابع به شکل متمرکز چگونه امکان پذیر خواهد بود؟ و این در واقع همان سوال اساسی بود که جرقه ایده تاسیس این کتابخانه در چند سال بعد را ایجاد کرد.

همچنان که فعالیت های قبلی ادامه می یافت طرح بزرگی که اینک می توان آن را «گنجینه مستند منابع اسلامی درباره امام علی(ع) » نامید، آغاز شد که در آن، آن دسته از منابع اهل تسنن اعم از تفسیر، حدیث، تاریخ، ادب و .... که فصل، باب یا بخش قابل توجهی از آن ها به حضرت علی(ع) اختصاص داشت، مطالعه شدند و تصویر قسمت های مرتبط به صورت مجموعه های مستقل گرد آمدند.

این مجموعه که در چندین نمایشگاه در معرض بازدید قرار گرفته است، به صورت دیجیتالی نگهداری می شود و در حال تکمیل است و انتظار می رود به زودی و به بهترین شکل در اختیار همه علاقمندان قرار گیرد.

چرا مشهد؟

مدیر کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) در پاسخ این سوال که چرا باوجود اینکه ساکن قم هستند، در مشهد تصمیم به احداث کتابخانه گرفته اند، می گوید: مشهد بیشتر شهری زیارتی محسوب می شود تا فرهنگی ـ زیارتی و آنچنان که باید به موسسات پژوهشی و تحقیقاتی اهمیت داده نمی شود. این اقدام، گامی کوچک بود در جهت رفع این نقصان در شهری که به نام عالم آل محمد(ص) مزین است.

امکانات

مجتهدی در خصوص سطح منابع و رتبه علمی کتابخانه در جهان می گوید: این کتابخانه هم اکنون با 17 هزار جلد کتاب در خصوص حضرت علی(ع) در بیش از 15 هزار عنوان که از کتابخانه ها، نهادها و اشخاص در سراسر دنیا ( در مجموع حداقل 50 هزار عنوان کتاب و سند) تهیه و جمع آوری شده است، نخستین و جامع ترین کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) در سطح جهان محسوب می شود.

وی ادامه می دهد: گردآوری منابع کتابخانه بر شش محور اصلی زندگانی حضرت علی(ع)، فضائل و مناقب، سخنان، غدیر، امامت و شیعه صورت گرفته است و در ارتباط با این موضوعات اصلی، برای فعالان در عرصه پژوهش و تحقیق، زیر مجموعه هایی چون مستبصرین، زبان خارجی، کودک و نوجوان، نویسندگان غیرمسلمان، شعر، ادعیه و زیارات، تاریخ و بخش تصویر نسخ خطی نیز تفکیک شده است. چینش کتاب ها نیز به شکل سنتی است.

نحوه گردآوری منابع

از آنجا که بخش قابل توجهی از منابع در کشورهای عربی منتشر شده بود، تلاش شد با حضور در نمایشگاه های کتاب در لبنان سوریه، مصر، ترکیه، عراق، کویت، عربستان، شارجه و ... تهیه شوند. افزون بر خرید مستقیم از نمایشگاه های کتاب، کتابفروشی ها و سایت های اینترنتی، بخش مهمی از کتاب ها از مراکزی که کتاب های دست دوم را به فروش می رسانند تهیه می شوند. همچنین تعداد قابل توجهی از کتاب های کتابخانه از سوی مولفان ناشران یا افراد نیکوکار هدیه می شوند.

نشست های علمی

به گفته مدیریت این مرکز، در راستای فعالیت های علمی و فرهنگی کتابخانه، در ایام و مناسبت های مختلف که به حضرت علی(ع) مربوط است، برنامه های پژوهشی اجرا می شود که برگزاری چندین نشست علمی با حضور محققان، اساتید و علاقمندان از این جمله به شمار می رود.

امسال نیز در روزهای منتهی به عید غدیر، نشست های تخصصی «غدیر؛ رویکردها و رهاوردها» با حضور حجت الاسلام دلشاد تهرانی، «غدیر در منابع کتابی» با حضور حجت الاسلام طالعی و «ضرورت پژوهش در غدیر» با حضور استاد رسول جعفریان ویژه کتابداران، فرهنگیان، دانشجویان و اساتید حوزه و دانشگاه در این مرکز برگزار شد.

وی همچنین، رونمایی از مجموعه 15جلدی الامامة فی نصوص اهل السنة با حضور محققان سال 1389 و نشست علمی مقامات امیرالمومنین(ع) از برنامه های پژوهشی این کتابخانه عنوان کرده و می گوید: به منظور پاسداشت زحمات بی شائبه بزرگان تشیع، بخشی تحت عنوان پاسداران ولایت نیز در کتابخانه قرار دارد که به معرفی آثار و تألیفات شخصیت ها و علمای شیعه اختصاص دارد.

بخش های کتابخانه

بخش هنری

در این بخش تاکنون در حد توان و امکانات آثار هنری که نشانگر جنبه های گوناگون زندگی و فضایل امیرالمومنین(ع) می باشد، شامل انواع خوشنویسی، طراحی، نگارگری، نقاشی در قالب پوستر، کارت، فایل تصویری، و کتاب های هنری نفیس و آثار حجمی متنوع جمع آوری شده است.

بخش خدمات نرم افزاری و سمعی و بصری این کتابخانه نیز شامل نوارهای ویدیویی و کاست های صوتی، لوح های فشرده و داده های دیجیتالی به زودی راه اندازی خواهد شد.

بخش رایانه

مدیریت کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) معتقد است: در حوزه اطلاعات اسلامی و در بعد شخصیت حضرت علی(ع) از تازه ترین میادین عمل و تحقیق، فعالیت های رایانه ای است.

از این رو گردآوری نرم افزارهای گوناگون اسلامی در حوزه تاریخ، معاجم حدیث و رجال شیعه، کتب اهل تسنن، نرم افزارهای قرآن و تفسیر به طور عام و لوح های فشرده درباره امیرالمومنین(ع) شامل نرم افزار، صدا و فیلم از اصلی ترین اهداف ما در این بخش است که از کامل ترین مجموعه نرم افزارهای تخصصی درخصوص حضرت به شمار می رود.

پایگاه اینترنتی

وی همچنین در خصوص میزان حضور این مرکز علمی ـ پژوهشی در فضای سایبر می گوید: پایگاه اینترنتی کتابخانه به نشانی www.Imamalislib.com ، پایگاهی جامع و مرجع در فضای مجازی محسوب می شود که افزون بر امکان استفاده از منابع و اسناد کتابخانه، از طریق مراجعه به بخش جستجوی سایت نیز امکان ورود به مرکز اطلاعات کتابخانه و جستجو در اطلاعات کتابشناسی مدارک را نیز فراهم می کند.

فعالیت های جنبی

مجتهدی در خصوص فعالیت های جنبی این کتابخانه می گوید: در کنار اهداف اصلی یعنی تکمیل منابع کتابخانه، برخی فعالیت های جنبی همچون حضور در نمایشگاه ها نیز لازم است؛ عناوین برخی نمایشگاه ها که تاکنون حضور داشته ایم عبارتند از:

«همراه با راویان، همگام با مدافعان غدیر و فضایل حضرت علی(ع)» سال 1373 مشهد
نمایشگاه کتاب بابل سال 1375
سیزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران 1379
نمایشگاه کتاب بندرعباس 1379
نمایشگاه کتاب خراسان با عنوان «امام علی(ع)، فرهنگ عمومی و همبستگی اجتماعی»
چهاردهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران 1380
نمایشگاه قرآن و عترت مشهد
همایش بین المللی امام علی(ع)در ترکیه
همایش «امام علی(ع) و میزاث» 1389
همایش آیت الله مرعشی نجفی
جشنواره پژوهشی شهاب

انتشارات

به گفته وی، از دیگر فعالیت های جنبی کتابخانه، تدوین و نشر آثاری در ولایت علوی و فضایل مرتضوی با بهره مندی از منابع کتابخانه است که باتوجه به گستردگی سطوح مخاطبان از ابتدا کوشش شد تا برای همه سطوح و اقشار جامعه آثاری مناسب چاپ شود.

به همین دلیل و باتوجه به حوزه تخصصی کار، غیر از چاپ متون حقیقی و احیای نسخ خطی، کتاب ها و جزوه هایی برای عموم مردم و حتی مجموعه هایی مناسب کودکان و نوجوانان به چاپ رسید.

امسال نیز 14 هزار جلد کتاب در ایام غدیر در پنج عنوان «قصه غدیر»، «پیام غدیر»، «از غدیر تا الغدیر»، «از غدیر تا ظهور» و «برکه ای تا ابدیت» که به همت پژوهشگران این کتابخانه گردآوری شده است در ایام غدیر به صورت رایگان در اختیار مدارس مقاطع پیش دبستانی تا متوسطه قرار گرفت.

وی می افزاید: این مرکز همچنین در راستای احیای متون کهن و ارزشمند کتابخانه به تحقیق، تصحیح و انتشار برخی از این متون در دو محور آثار پژوهشی و تصحیح متون و آثار عمومی اقدام کرده است.

چشم انداز

مدیریت کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع)، در ادامه به چشم انداز و برنامه های آتی این مرکز اشاره کرده و می گوید: طرح دیجیتال کردن تمامی منابع کتابخانه به موازات افزایش منابع در دستور کار قرار دارد. همچنین طرح دانشنامه جهانی امام علی(ع) در دست تحقیق است که از این طریق، حجم بسیار زیادی از مداخل علمی، ادبی، و هنری مرتبط با آن حضرت شامل همه اشخاص، آثار، اماکن، مفاهیم، گروه ها و اصطلاحات مربوط به صورت همزمان در اینترنت در اختیار همگانقرا می گیرد و همه پژوهشگران می توانند در تکمیل و ترجمه آن شرکت کنند.

چندین بانک اطلاعات جامع از قبیل بانک اطلاعات پدیدآوران آثار، بانک اطلاعات احادیث، اشعار عربی و فارسی، مصطلحات و مفاهیم، بانک اطلاعات آثار هنری و.... از اهداف ماست. بانک جامع مقالات امام علی(ع) از دیگر طرح هایی است که به طور مشترک در حال بررسی است و مراحل اولیه آن نیز به انجام رسیده است.

کتابشناسی جامع امام علی(ع) که مشتمل بر چند کتابشناسی تخصصی مانند کتابشناسی تاریخی، نسخ خطی، غیرمسلمانان، کودک ونوجوان، اهل تسنن وکتاب های مشتمل است به عنوان مهمترین هدق آتیه کتابخانه مورد توجه قرار دارد که امید است با تدابیر اتحاذ شده طی چهار سال آینده به نتیجه برسد.

عناوین زیرمجموعه محورهای اصلی منابع

مجتهدی خاطرنشان می کند: نقد و تحلیل کتب، زندگینامه حضرت علی(ع)، مستبصرین، نهج البلاغه، اصحاب امام، مطبوعات، پایان نامه ها (از رشته های فقه، حدیث تاریخ تا مدیریت و روانشناسی)، ویژه نامه ها، همایش ها، گزیده ها از مجلات و اینترنت، مقالات برگزیده کتاب ها و مجلات، کلیات حدیثی، شیعه وصحابه، دیوان های شعر، کوفه شناسی، نجف شناسی، امامت در اصول عقاید، امامت در مسانید، حدیث ثقلین، تاریخ تشیع، تولی و تبری، تاریخ فرق، اهل بیت(ع) در کتب اهل سنت، حضرت علی(ع) در کتب و تفاسیر اهل سنت، عصمت امام، شرح دعاهای امام، فضایل حضرت، قضاوت ها و شرح نامه ها، سیره حکومتی و سیاسی و داستان های زندگی حضرت در ریز موضوعات اصلی منابع این کتابخانه قرار دارد.

کتابخانه تخصصی حضرت زهرا(س)

وی در ادامه به راه اندازی کتابخانه حضرت زهرا(س) در کنار کتابخانه حضرت علی(ع) اشاره کرده و می افزاید: کتابخانه تخصصی حضرت زهرا(س) که نخستین و جامع ترین کتابخانه در خصوص حضرت زهرا(س) به شمار می رود، از سال 1384 در محل کتابخانه تخصصی حضرت علی(ع) شکل گرفت و هم اکنون بیش از دو هزار جلد کتاب در خصوص زندگی خانوادگی، فضایل و مناقب، بیانات، حدیث کساء، شرح خطبه فدکیه و شهادت حضرت زهرا(س) در این مرکز نگهداری می شود.

وی ادامه می دهد: همچنین به منظور اطلاع رسانی فعالیت های کتابخانه و معرفی پایگاه های اینترنتی و آثار مراکز پژوهشی که به صورت تخضصی در این زمینه فعالیت دارند، پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه تخصصی حضرت زهرا(س) همزمان با ایام ازدواج امیرالمومنین(ع) و حضرت زهرا(س) در سال جاری راه اندازی شد.

پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه تخصصی حضرت زهرا(س) به نشانی www.fatimaslib.com در اختیار علاقمندان قرار دارد.

مدیر کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد امیرالمومنین(ع) در پایان، ضمن اعلام آمادگی این مرکز جهت همکاری های علمی ـ پژوهشی با مراکز و نهادهای مختلف خاطرنشان می کند: استفاده از منابع این کتابخانه نیازی به عضویت نداشته و کاملا رایگان است و در حال حاضر خدمات این مرکز، به صورت نیمه وقت و در ساعات اداری ارائه می شود.

گفتنی است کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) مشهد در حدفاصل چهارراه شهدا و چهارراه خسروی، کوچه شاهین فر، مقابل مسجد واقع شده است./930/ز502/ر