ضرورت موضوع شناسی و تنقیح فقه امر به معروف و نهی از منکر

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر خاطرنشان کرد: به دلیل اینکه فلسفه وجودی امر به معروف ونهی ازمنکر، حمایت از ارزش ها می باشد و با بخشی از پدیده های اجتماعی در گیر خواهد شد، باید خود، به قوانین حاکم بر پدیده های دارای ماهیت اجتماعی تن در دهد و ابعاد آن به سمت داشتن جایگاه ارزشی در جامعه صعود پیدا کند.

استاد حوزه علمیه قم یادآورشد: با توجه به درگیری این دو واجب با ناهنجاری هایی است که یا حقیقتا ماهیتی اجتماعی دارند یا اگر هم فردی هستند در ظرف اجتماع و در منظر جامعه تحقق می یابند، لازم است که از نصاب ارزشی و اجتماعی بالایی برخورار باشند.

موضوع شناسی امر به معروف و نهی از منکر مقدم است
رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: لازم است ابتدا به موضوع شناسی امر به معروف و نهی از منکر دست بزنیم و در این موضوع شناسی، نحوه تعامل آن با دیگر پدیده های اجتماعی را شناسایی کنیم ، آنگاه به سراغ احکام فقه این دو واجب برویم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تاکید کرد: ما از این دریچه می توانیم بانگاه فقهی نسبت به امر به معروف ونهی ازمنکر و متناسب با واقعیت های جامعه، و نیز موضوع شناسی انجام گرفته، احکام و شرایط این مقوله را برای دوران معاصر مطرح و ارائه نماییم.

کارکرد امر و نهی ارزشی منوط به اجتماعی و ارزشی شدن آن است
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به این که در فقه، امر و نهی در حوزه های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است، گفت: امر و نهی مطرح در مقوله امر به معروف و نهی از منکر، سنخ خاصی از امر و نهی است که به فرهنگ و جامعه مرتبط است که می توان از آن به "امر و نهی ارزشی" یاد کرد؛ بر این اساس ما در موضوع شناسی این سنخ از امر و نهی نمی توانیم به دو مؤلفه فرهنگ و جامعه بی توجه بمانیم و آن را در فضایی منعزل و بریده از فرهنگ و اجتماع تعریف کنیم.

وی ادامه داد: اگر امر به معروف و نهی از منکر را در جامعه ای چندمیلیونی، تنها چند نفر به صورت فردی – هر چند در ظرف اجتماع - انجام دهند، از این وضعیت به دست می آید که از خاستگاه فرهنگی و اجتماعی خود جدا شده اند و در حقیقت مسخ ماهیت شده اند؛ در این صورت آنچه به آن عمل می شود، دیگر آن موضوعی نیست که فقه برای آن احکام خاص قرار داده است.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: طبیعتا دولت هم نمی تواند در این زمینه کاری انجام دهد.

امر به معروف و نهی از منکر یک موضوعی اجتماعی ساده نیست
مبلغی گفت: تنها کافی نیست که بپذیریم این دو واجب ماهیت اجتماعی دارند بلکه فراتر لازم است اذعان کنیم این امر و نهی ارزشی در یک چرخه تعاملی با پدیده های اجتماعی که پیچیده هستند، قرار دارند.

وی در بیان این رابطه تعاملی گفت: تعامل این دو به معنای تاثیر و تاثری است که به عنوان یک پدیده اجتماعی با کل پدیده های اجتماعی دارند؛ چون نمی شود چیزی پدیده اجتماعی باشد و در تعامل با پدیده های دیگر قرار نگیرد.

رییس پژوهشگاه مطالعات تقریبی در توضیح پیچیدگی اجتماعی خاطرنشان کرد: به دلیل فراخ شدن گستره اطلاع رسانی، مرزهای زمانی و مکانی تضعیف شده و کارکردهای خود را از دست داده اند، بر این اساس واقعیت های فرهنگی و غیر فرهنگی خاستگاه های مجازی پیدا کرده اند، و واقعیت های فرهنگی دنیای مجاز هم در موارد بسیار، معلول و محصول نوع واقعیت ها و کنش ها و واکنش ها دنیای غیر مجاز هستند؛ در نتیجه یک رابطه دو سویه در حال تکرار مدام و پر از رفت و برگشت میان این دو دنیا پدید آمده است.

وی گفت: اگر به چهار مقوله پیش گفته (اجتماعی بودن ماهیت امربه معروف و نهی از منکر، لزوم برخورداری این دو از کارکردی اجتماعی، تعاملی بودن رابطه این دو با دیگر پدیده های اجتماعی و سرانجام پیچیدگی اجتماع، که ظرف کارکرد و تعامل این دو هستند) بنگریم و بپذیریم که این دو باید پا به چرخه ای از تعاملات پیچیده بگذارند، باید بپذیریم که تعریفی را باید از این دو ارائه کنیم که از سنخ تعریف های متوجه به پدیده های اجتماعی باشد.

مبلغی گفت: به بیان دیگر ما نمی توانیم امربه معروف را که هم ماهیتی اجتماعی دارد و هم در یک جامعه به شدت پیچیده برای تاثیرگذاری بر آن می خواهد ورود پیدا کند را در چارچوبی متمرکز بر نگاه فردی بررسی و تعریف کنیم.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با تشریح کارکرد اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر گفت: یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر، شرط تاثیرگذاری آن است که متاسفانه فهم و تعریف متوجه به این شرط به صورتی ساده انجام گرفته است.

وی ادامه داد: وقتی دو طرف این تاثیر، مقوله هایی اجتماعی هستند(هم امر به معروف ماهیتی اجتماعی دارد و هم پدیده هایی که امر به معروف بناست بر آن ها تاثیر گذارد، ماهیتی اجتماعی دارند) کارکرد آن نیز باید دقیقا پدیده ای اجتماعی تلقی شود.

حجت الاسلام مبلغی یادآورشد: ما باید برای کارکرد تعریفی برآمده از نگاهی جامعه شناختی داشته باشیم، تا در نتیجه، شیوه ای درست، چارچوبی درست و بستر سازی هایی درست برای این واجب، ترسیم و طراحی کنیم.

مبلغی گفت: در غیر این صورت، ممکن است قابلیت های انجصاری این دو واجب، استحصال ناشده باقی بمانند یا حتی بالاتر حاصلی معکوس به بار نشانند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد: علت کم بودن موفقیت در عملیات امر به معروف ونهی ازمنکر آن است که با نگاه جامعه شناختی به سراغ این پدیده اجتماعی نرفته ایم و به شناخت ماهیت چند وجهی اجتماعی آن دست نزده ایم.

وی ادامه داد: برای اینکه امر به معروف و نهی از منکر جایگاه خود را در جامعه و به ایفای نقش مؤثر بنشیند باید چهار مرحله را طی کنیم که عبارتند از انجام "موضوع شناسی جامعه شناختی" از امر به معروف و نهی از منکر، باز سازی فقه امر به معروف و نهی از منکر بر اساس مطالعه موضوع شناسانه، سیاست گذاری نسبت به امر به معروف و نهی از منکر و قانونگذاری جامع و کامل نسبت به آن.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: مرحله اول(انجام موضوع شناسی جامعه شناختی از امر به معروف و نهی از منکر) بسیار مهم است و بدون آن نمی توان در زمینه امر به معروف و نهی از منکر راه به جایی برد.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: با توجه به این که امر به معروف و نهی از منکر فعل جامعه هستند و ماهیتی اجتماعی دارند، این دو واجب را باید ذیل واجب کفایی باز تفسیر کرد.

حجت الاسلام مبلغی تصریح کرد: معنای این سخن که این دو فعل اجتماع هستند این است که امر به معروف و نهی از منکر باید توسط بخشهایی ازجامعه که بر آن ها جامعه صدق کند، انجام شود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تصریح کرد: نگرش قرآن نیز همین را تایید می کند، آنجا که می فرماید: "ولتکن منکم أمة یدعون إلی الخیر ویامرون بالمعروف وینهون عن المنکر" این آیه سخن از امت به میان می آورد نه از دولت یا یک جمعیت./916/د102/ع