مردم‌داری
به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام جواد محدثی، نویسنده و پژوهشگر حوزوی، در کتاب«اخلاق معاشرت» مجموعه‌ای از رهنمود‌های اخلاق دینی در معاشرت با دیگران را ارائه کرده است.
بر اساس این گزارش، در بخشی از این کتاب با عنوان«مردم‌داری» می‌خوانیم: یکى از ضرورت‌هاى اخلاق مسلمانى و معاشرت مکتبى،«مردمدارى» است، یعنى با مردم بودن، براى مردم بودن، در خدمت دیگران بودن، شریک درد و رنج و راحت و غم دیگران بودن. هم‌راهى و هم‌دردى و همگامى و همخونى با دیگران و هر نام دیگرى که بتوانى بر آن بگذارى، لیکن واقعیت، همه یکى است، یعنى خود را خدمت‌گزار و غم‌خوار دیگران دیدن و دانستن.
این، رمز و راز حیات اجتماعى یک مسلمان است و براى او «پایگاهمردمى» و برخوردارى از رافت و رحمت و مودت و حمایت مردم را فراهم مىآورد.
ماهى به آب زنده است و یک مسلمان اجتماعى، به حسن سلوک بادیگران.
باید دید چه چیزهایى و چگونه رفتارهایى و چه روحیاتى این زمینه و موقعیت و پایگاه را براى انسان پدید مىآورد؟ وقتى هدف یک مسلمان، خدمت بیشتر به همنوعان است، باید راه و رسم آن را هم آموخت. مردمدارى، یکى از این رمزها است
نمودهاى مردمدارى
بدون شناخت نمودها و شاخص‌هاى مردمدارى و این خصلت نیکو، نمىتوان به رمز آن دست یافت. چه روحیهها و خصلت‌هایى سبب جذب دیگران مىشود؟ جذبى که راهگشاى توفیق بیشتر براى خدمت و هم‌دلى باشد. برخى از این نمودها از این قرار است:
1- خوشاخلاقى
«حسن خلق»، کمندى است که دیگران را در دام محبت اسیر مىکند. کیست که از برخورد شایسته خوشش نیاید و جذب چنین انسانى نشود؟
از امام صادق(ع) پرسیدند:
حد و مرز اخلاق نیک، چیست؟
فرمود: آن است که:
اخلاقت را نرم کنى،
کلامت را پاکیزه سازى،
و با چهرهاى باز و گشاده با برادران دینىات روبهرو شوى. (1)
گشادهرویى، از بارزترین صفات رسول خدا(ص) بود که سهمى عمده در جذب مردم به اسلام و شیفتگى آنان به شخص پیامبر اسلام داشت. خداوند در باره این خصلت مردمى رسول اکرم(ص) مىفرماید:
«فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک٫ به خاطر رحمت الهى بود که براى مردم نرم شدى و اگر تندخو و خشن و سختدل بودى، از دور تو پراکنده مىشدند.» (2)
در ادامه آیه مىفرماید: پس، از آنان درگذر، برایشان استغفار کن، و در کار با آنان مشورت نما.
گویا که «عفو»، «استغفار» و «مشورت»، نمونههاى دیگرى از حسن خلق و رفتار مردمدارانه و جاذب است، چرا که نوعى اعتماد به مردم وبه حساب آوردن آنان است و چنین برخوردى، عامل جاذبه شخص مىگردد.
2- عفو و گذشت
کینهتوزى و لجاجت، ویژه روحهاى حقیر و همت‌هاى پایین است. برعکس، آنان که نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزشها را مىپذیرند، ازخطاهاى دیگران چشم مىپوشند و از حق شخصى خویش در مىگذرند. بلندنظرى انسان، عامل محبت دلهاى دیگران است. براى خود انسان نیز نوعى لذت روحى دارد و گفتهاند: «در عفو، لذتى است کهدر انتقام نیست.».
عفو و گذشت و چشمپوشى و نادیده گرفتن لغزش‌هاى دیگران، دانههاى جلب محبت است و دیگران را خوشبین، وفادار و با محبت نگاه مىدارد.
امام سجاد(ع) در دعاى بلند «مکارم الاخلاق»، از خداوند این گونه مىطلبد:
«خداوندا!...
مرا ثابت قدم و استوار بدار، تا با ناخالصان و دغلها، خیرخواهانه برخورد کنم،
و هر کس از من دورى گزید، من به او نیکى کنم،
و به کسى که مرا محروم کرده، بذل و عطا کنم،
و با آن که با من قطع رابطه کرده، بپیوندم،
و کسى را که غیبت مرا کرده است، به خوبى یاد کنم،
توفیقم ده که نیکى را سپاسگزار باشم،
و ... از بدى، چشم پوشم و درگذرم.» (3)
3- بخشش و محبت
آدمیزاد، بنده احسان است. به هر کس نیکى کنى، او را رام و مطیع خویش مىسازى و به هر کس محبت و لطف کنى، قلعه دلش را فتح کردهاى. به قول سعدى:
بنده حلقه بگوش، ار ننوازى، برود.
لطف کن لطف، که بیگانه شود حلقه بگوش.
این تعلیم حضرت رسول(ص) است که:
«اى مردم!
مىدانم که نمىتوانید با اموالتان همه مردم را راضى کنید، ولى با چهره باز وگشادهرویى و خوشاخلاقى، مىتوانید.» (4)
و سخن مولایمان حضرت امیر(ع) چنین است:
«بالایثار یسترق الاحرار، آزادمردان، با ایثار، بنده و غلام مىشوند». (5)
البته بنده و غلام خوبی‌ها و کرامت هاى اخلاقى. این هم گام دیگرى در جذب دلها و ایجاد الفت‌ها و تحکیم رابطههاى عاطفى در جامعهبشرى است.
4- تواضع و خاکسارى
همچنان در پى بیان نمونههایى از روحیه «مردمدارى» هستیم. افتادگى و تواضع و فروتنى، یکى دیگر از این ویژگیهاست. چنین کسانمىتوانند مردم را دور شمع وجود خودشان جمع کنند، آنگونه که پیامبر خدا بود و انجام مىداد. تکبر، پشت انسانها را خالى مىکند و زیرپا را هم!
مردم، از پیرامون افراد مغرور و متکبر و خودخواه، پراکنده مىشوند. برعکس آن، تواضع، مردم را به محبت و عنایت و حمایتمىکشاند.
امام على(ع) فرموده است:
سه چیز موجب محبت دیگران مىشود: «الدین و التواضع والسخاء، دیندارى، فروتنى و بخشندگى». (6)
مغروران و خود بزرگ بینان، هرگز نمىتوانند با جمعى کار کنند وحمایت آنان را همواره همراه خود داشته باشند. اگر هم چند صباحى مردم در پى آنان باشند، به تدریج رهایشان مىکنند. مىگویى نه؟ به اطراف و دوستانت بنگر، و به آنان که کارى در دستشان است دقت کن. ببین متکبران در میان مردم جا و محبوبیت دارند، یا متواضعان؟
«سعهصدر»، وسعتنظر و ظرفیت لازم داشتن، از نمونههاى دیگر«مردمدارى» است. گاهى افراد، بىحوصلهاند، از جایى و چیزى ناراحتى دارند، یا ضرر و آسیبى دیدهاند، یا تحت فشار و گرفتارىاند، توقعهایشان بالاست، عصبانى مىشوند، حرف تند مىزنند و ...
آن که صبور باشد و بردبار، مىتواند با مردم کنار آید،
آن که تحمل حرف‌ها، تندی‌ها و بداخلاقی‌ها را در «مکتب صبر»، تمرین و تجربه کرده باشد، مىتواند در ارتباط با مردم، به خدمت خویش و حضور کریمانه در کنارشان ادامه دهد. خود تحمل و مقاومت، براىانسان، هوادار درست مىکند. از کوره در نرفتن، بردبارى نشان دادن، خشمگین نشدن، از آثار این «ظرفیت» است. کسى که از این ویژگى اخلاقى برخوردار باشد، از یارى و حمایت دیگران هم برخوردار خواهد بود. باز بشنویم از کلام امیرالمؤمنین(ع) که فرمود:
«بالحلم تکثر الانصار.» (7)
و نیز این کلام نورانى آن حضرت:
«بالاحتمال و الحلم یکون لک الناس انصارا و اعوانا، (8) که هر دو سخن، معناى مشابه دارد، یعنى: در سایه حلم و بردبارى و تحمل است که یاوران زیاد مىشوند و مردم، پشتیبان و حامى تومىگردند.
این خصلت، بویژه براى کسانى که با مردم در تماس و ارتباط بیشترىاند و در معرض مراجعات، طرح سؤالها، نیازها، توقعات و مشکلاتند، ضرورىتر و از مهمترین صفات شایسته براى مسؤولاناست.
6- تفقد و رسیدگى
مردم، بویژه گرفتاران و دردمندان، نیازمند احوالپرسى، رسیدگى، سرکشى و در یک کلمه «تفقد»ند.
گاهى یک احوالپرسى و سلام، شادابى روح و نشاط زندگى فراوانى (براى هر دو طرف) پدید مىآورد.
گاهى نوشتن یک نامه یا تلفن کردن به یک آشنا و فامیل، محبتها وصفاهاى بسیارى ایجاد مىکند.
گاهى سر زدن به همسایه و عیادت یک بیمار و شرکت در یک مجلس ختم یا عروسى، مبدا بسیارى از دوستیهاى ماندگار مىشود.
دید و بازدیدهاى خانوادگى، دلها و زندگیها را به هم مربوطمىکند.
پرسیدن از گرفتاریها و مشکلات دیگران و تلاش در حل و رفع آنها، در دلها را به روى انسان مىگشاید.
پس چه باید کرد؟ روشن است: با مردم زیستن، با همسایهها وهمشهریها و همکاران و معاشران و همنوعان، جوش خوردن، انس گرفتن، در رنج و راحت دیگران شریک شدن، فاصلهها را با دیگران کوتاه کردن، قطع رابطهها را به «آشتى» بدل کردن، اختلافها و کدورتها رازدودن و ...
اینها همه «عمل صالح» است.
و خداوند چنین نیکوکاران را دوست مىدارد.
تا توانى به جهان خدمت محتاجان کن.
به دمى یا درمى یا قلمى یا قدمى.
«مردمدارى»، اخلاق زیبنده مسلمانى است که مىخواهد از الگوهاى دینى و ارزش هاى مکتبى الهام بگیرد و «زندگى اسلامى» داشتهباشد.
باید با «عمل»، دیگران را جذب کرد، نه با «حرف»! «گفتار بىعمل، چک بى محل است». و مردمدارى، اخلاق انبیا و اولیاست ..
(1) معانىالاخبار، صدوق، ص 253.
(2) آل عمران، آیه 159.
(3) صحیفه سجادیه، دعاى 20 (دعاى مکارم الاخلاق).
(4) مستدرک وسائلالشیعه، ج 2، ص 83.
(5) غررالحکم، آمدى، ج 1، ص 329.
(6) همان، ص 360.
(7) همان، ص 329 و 335.
(8) همان. /971/د101/ن
پىنوشتها: