ارزیابى روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان
خبرگزاری رسا ـ پژوهشگر گروه سیره پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در مقاله‌ای به ارزیابی روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان(ع) پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، «ارزیابى روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان(ع) از قرن اول تا پایان نیمه نخست قرن پنجم عنوان پروژه ای است که از سوی نعمت الله صفری فروشانی، از پژوهشگران گروه سیر پژوهشکد تاریخ و سیر اهل بیت(ع) در حال انجام است و در مرحله اصلاح قرار دارد.
بر اساس این گزارش، موضوع تحقیق «ارزیابى روایات و منابع مکتوب امامیه درباره زندگینامه امامان(ع) از قرن اول تا پایان نیمه نخست قرن پنجم» است که از آن اختصاراً با عنوان «سیماى ائمه(ع) در منابع کهن امامیه» یاد می‌کنیم.
در این عنوان واژه «ارزیابى» شامل نقد سندى و نقد محتوایى گزارش‌ها خواهد شد، گرچه در برخى از فصول به عللى که ذکر خواهد شد بر روى نقد محتوایى تکیه بیشترى خواهیم داشت.
همچنین این واژه به مفهوم عام خود هر دو بخش مثبت و منفى(قابل پذیرش و غیر قابل پذیرش) را در برخواهد گرفت زیرا ناچاریم براى ارائه چهره اى معقول از ائمه(ع) از روایات مقبول و پذیرفته شده بهره گیریم.
منظور از واژه «روایات» گزارش‌هایی است که با سند متصل و یا بدون سند به ائمه و یا یاران آن‌ها درباره شؤون مختلف زندگانى ائمه(ع) وارد شده است.
مراد از «منابع مکتوب» منابع و کتبى است که هم اکنون در دسترس است بنابراین نوشته‌هایی که مفقود شده، هر چند تکه‌هایی از آن‌ها در منابع دیگر یافت شود، مستقیما به این تحقیق مربوط نخواهد شد، گرچه ناچاریم به جهت روشن شدن برخى از حلقه‌هاى مفقوده اشاراتى به آن‌ها داشته باشیم.
واژه «امامیه» بیانگر این نکته است که در این تحقیق منابع دانشمندان امامى مذهب محور و مبناى بررسى است یعنى کسانى که در هنگام تفرق و انشعاب شیعیان، پس از پیروى از امام موجود از میان امامان دوازده‌گانه در زمان خود را رها نکردند که همین‌ها از زمان دوره غیبت و با تکمیل امامان دوازده‌گانه و بسته شدن باب حضور امام معصوم با عنوان‌های دیگرى همچون اثنا عشریه شناخته شدند، بنابراین در این تحقیق از کتب دانشمندان غیر امامى مانند کتاب شرح الاخبار قاضى نعمان مغربى (د 363 ق) که داراى کیش اسماعیلى بوده و یا دانشمندان زیدى به صورت مستقیم بهره بردارى نخواهد شد.
عبارت «درباره زندگینامه امامان(ع)» به این نکته رهنمون می‌سازد که محور تحقیق کتاب‌هایى است که در صدد بیان زندگانى ائمه(ع) به صورت کلى است، بنابراین تک نگارى‌هاى نگاشته شده پس از غیبت صغرى در مورد امامان(ع) هر چند در آن‌ها حوادث نقش محورى را داشته باشند و نیز کتبى همانند امالى‌ها که به مناسبت‌های مختلف به ذکر روایاتى درباره زندگانى ائمه(ع) می‌پردازند، مورد توجه قرار نمی‌گیرد، در همین‌جا باید این نکته را متذکر شد که با تکمیل عدد ائمه در دوره غیبت صغرى، از آن زمان به بعد، تکیه بر روى مجموعه نگارى‌ها خواهد بود و از تک نگارى‌ها به علت فراوانى آن‌ها صرف نظر خواهیم کرد، هر چند در مواردى با توجه به اهمیت نوشته و یا شخصیت مؤلف آن، برخى از مهم‌ترین تک نگارى‌ها همچون دو کتاب «عیون اخبار الرضا(ع)» و «کمال‌الدین و تمام النعمه» شیخ صدوق مورد بررسى قرار گرفته است.
البته با توجه به فراوانى مجامع سیره اى درباره زندگینامه ائمه(ع) پس از غیبت صغرى می‌توانیم به صورت تقریبى مطمئن شویم که روایات پراکنده در تک نگارى‌ها و نیز روایات کتب غیر مرتبط با زندگانى ائمه(ع) نیز در این نوشته‌ها به نحوى آمده است، به عنوان مثال با بررسى مجامعی همانند کتاب الارشاد شیخ مفید و یا دلائل الامامه منسوب به طبرى می‌توانیم مطمئن شویم که نوع روایت‌های موجود مرتبط با بحث که در تک نگاری‌ها گرد آمده و یا روایاتى که به مناسبت در کتب تفسیرى همچون تفسیر قمى و تفسیر عیاشى ذکر شده در این‌گونه کتب نیز جمع آورى شده است هر چند ممکن است در موارد جزیى و خاص روایات فراوانى در کتب مجامع سیره اى نیامده باشد و در صورت عدم اطمینان ناچار به مراجعه به این منابع اصلى هستیم.
محدوده زمانى تحقیق یعنى از «قرن اول تا پایان نیمه نخست قرن پنجم» از این رو مورد توجه قرار گرفت که از سویى به آغاز این حرکت یعنى زندگینامه نویسى ائمه(ع) و رویکردهاى حاکم بر آن توجه شود و از سوى دیگر با تثبیت کلام شیعى در قرن پنجم و با نگارش کتاب الارشاد از سوى بزرگ‌ترین متکلم امامى این قرن یعنى شیخ مفید، به نوعى مبانى، روش‌ها و شیوه‌ها، اهداف و مواد زندگینامه نویسى ائمه(ع) در نیمه اول این قرن تثبیت شده است.
این ثبات هر چند با برخى از مبانى کلامى شیخ مفید در مورد ائمه(ع) مخالفت دارد، اما در حاکم دانستن نگاه فرا بشرى و فرا تاریخى به حوادث زندگانى ائمه(ع) با او مشترک است./907/د102/پ
ارسال نظرات