معرفی رشته برکت اقتصادی/ حق دخالت حکومت اسلامی در اقتصاد
خبرگزاری رسا ـ حجت الاسلام میرمعزی با معرفی رشته برکت اقتصادی گفت: در این علم میزان برکت و نعمت‌های الهی مد نظر قرار گرفته است و در آن بین نعمت، کالا و ثروت تفاوت قائل شده است.
به گزارش خبرگزاری رسا، کمیسیون تخصصی اقتصاد اسلامی در دومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، دوشنبه 27 آبان‌ماه در سالن همایش‌های صدا و سیما با حضور محققان و اندیشمندان برگزار شد و در طی آن مقالاتی درباره اقتصاد اسلامی و عوامل تاثیرگذار در تحقق آن ارائه شد.
در ابتدای این نشست، مسعود علام (Masud Alam) از اندیشمندان بین‌المللی اقتصاد اسلامی، مقاله خود را به زبان انگلیسی در موضوع توحید و نقش آن در اقتصاد اسلامی ارائه کرد و گفت: در سیستم اسلامی همه علوم از خداوند متعال سرچشمه می‌گیرد و بر این اساس می‌توان گفت که یگانگی علوم در دیدگاه مسلمین نشانه توحید است.
یکپارچگی علوم، تجلی توحید
وی ادامه داد: همان گونه که توحید نقش محوری در نظام اسلامی دارد، براساس همین مؤلفه‌ها می‌توان اقتصاد اسلامی را شکل داد، همچنین براساس آیات قرآن کریم تمام اشیاء به صورت زوج آفریده شده‌اند و این زوجیت در علوم هم به نوعی راه دارد. این موضوع به صراحت در سوره مبارکه یس تصریح شده است و براساس جهان‌های غیب و آشکار و رابطه آن به این دنیا، جهان مادی و علوم رایج در آن نیز از این قاعده مستثنی نیست.
این پژوهشگر گفت: ستایش خداوند، هدف غایت هستی و جهان است و اگر حکما و فیلسوفان در این مسیر از آموزه‌های الهی بهره ببرند، موفق خواهند شد. کانت به خاطر دوری از آموزه‌های وحیانی، نتوانست نظام معرفتی خود را به درستی طراحی کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین جواد ایروانی در این نشست مقاله خود را با عنوان «سنت الهی و رابطه آن با اندیشه ناتورالیسم» ارائه کرد که در آن تاکید کرد: در جوامع غربی عقیده بر این است که دولت نباید در مسائل قیمت‌گذاری بازار وارد شود، بر این اساس عده‌ای گمان می‌کنند با توجه به برخی از احادیث در اسلام نیز به همین گونه است، یعنی حکومت اسلامی حق دخالت در تعیین بازار را ندارد و بازار باید بر اساس تقاضا نرخ را تعیین کند.
حق دخالت حکومت اسلامی در اقتصاد
وی بیان کرد: این در حالی است که طبق سیره اسلامی حکومت وقتی که نرخ کالاها به خاطر مشکلات مختلف دچار نوسان می‌شود، باید در تعیین قیمت‌ها دخالت کند تا روند عادلانه برقرار شود، برای مثال احتکار نوعی ظلم حساب می‌شود که در آن دولت باید نقش خود را ایفا کند تا به محرومان فشار نیاید.
وی توضیح داد: به عبارت دیگر حاکمیت اسلامی وقتی در امور بازار دخالت می‌کند که عاملی جریان اصلی نرخ‌گذاری را به خطر می‌اندازد. مثلا گران‌فروشی، احتکار، کمیابی کالا و ... مواردی است که می‌تواند تعادل بازار را برهم زند و در این موارد باید حکومت اسلامی در امر بازار دخالت کند تا ظلمی واقع نشود.
حجت‌الاسلام ایروانی خاطرنشان کرد: همانگونه که خداوند جهان را آفرید، در وضع قوانین هم مواردی را به صورت تشریعی مشخص کرده است که در اندیشه اسلامی به هیچ عنوان نمی‌توان پذیرفت که خداوند که رب‌العالمین است، نمی‌تواند در تشریع و قانون‌گذاری دخالتی داشته باشد.
دکتر معرّفی دیگر سخنران این نشست بود که مقاله خود را با عنوان «علم اقتصاد، مسئله نظم و امکان علم دینی» (Naturalism) ارائه کرد و در آن بیان کرد: علم اقتصاد شامل نظم است و این نظم حاصل دو نظم ریاضی و طبیعی است و بر این اساس می‌توان اقتصاد اسلامی را که حاصل یک نظم واقعی است، تعبیر و تفسیر کرد؛ البته باید توجه داشت که تمام مؤلفه‌های اقتصاد را نمی‌توان از این طریق بدست آورد.
رابطه نظم اقتصاد نوین و اقتصاد اسلامی
وی اضافه کرد: ارسطو مالکیت انسان‌ها را در اموال خود تایید می‌کند و این بر خلاف نظر استاد او افلاطون است، زیرا افلاطون منشاء اختلاف مادی را بر سر مالکیت انسان می‌داند. ارسطو معاملات را به دو بخش عادلانه و غیرعادلانه تقسیم می‌کند. ارسطو شرط معامله صحیح را عادلانه بودن قیمت می‌داند.
وی در پایان نتیجه‌گیری کرد: یک روش برای رسیدن به مسائل متعالی این است که از اندیشه عالی شروع کنیم و به اقتصاد اسلامی برسیم اما در شیوه دیگری هم می‌توان بر اساس فردگرایی، آغاز کنیم و طبق ضوابط مشخص، به نظم مشخصی برسیم که این نظم مورد تایید اقتصاد اسلامی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرمعزی مقاله خود را با عنوان «درآمدی بر علم اقتصاد اسلامی» عرضه کرد و در آن ضمن اشاره به ابداع دانش اقتصاد برکت یادآور شد: در این علم میزان برکت و نعمت‌های الهی مد نظر قرار گرفته است و در آن بین نعمت، کالا و ثروت تفاوت قائل شده است.
اقتصاد برکت، ضامن سعادت جوامع
وی اظهار کرد: نعمت حاصلی است که در آن یک خیر الهی به همراه فراوانی و پایداری به انسان می‌رسد و باعث سعادت او می‌شود، بنابر این نباید گمان کرد که مالی که در راه فساد و گناه استفاده می‌شود، نعمت است. در قرآن کریم آیات زیادی درباره شیوه‌های افزایش نعمت بیان شده است که می‌توان با بسط و گسترش این آیات به همراه احادیث حضرات معصومین(ع)، به دانش اقتصاد برکت دست یابیم.
حجت‌الاسلام میرمعزی گفت: در قرآن سنت‌های مختلفی برای افزایش نعمت بیان شده است که از جمله می‌توان به پرهیز از اسراف، شکرگزاری، تقوا، رعایت عدالت، انجام عبادت، سعی و کوشش و ... اشاره کرد. حاکمیت جامعه عدالت و تقوا محور، پرهیز از سلطه حاکمیت جباران و ستمگران، پرهیز از اتراف و ...از موارد مهم افزایش نعمت و برکت است.
هر مال فراوانی، نعمت نیست
این نویسنده تصریح کرد: برکت، خیر و نعمت فراوان است بنابراین مالی که به صورت موقتی، به انسان داده می‌شود و در مسیر صحیح استفاده نمی‌شود، برکت نیست. باید توجه کرد که برکت و نعمت فقط درباره امور مالی نیست بلکه می‌تواند درباره علم‌آموزی، پیدا کردن یک استاد یا دوست خوب و ... نیز باشد.
این پژوهشگر علوم اقتصادی گفت: امام خمینی(ره) براساس همین سنت‌های الهی بود که توانست پیشبینی کند که حکومت شوروی سابق در آن زمان به راه تباهی و نابودی می‌رود و با همین عامل ما می‌توانیم سرنوشت هر جامعه و هر امتی را براساس نحوه برکت و نعمت‌های الهی بسنجیم.
سخنران دیگر این نشست تخصصی، نفسیه صالحی بود که مقاله‌ای با عنوان «بازار اسلامی و عدم تقارن اطلاعات» را عرضه کرد و در آن توضیح داد: بحث اصلی این مقاله بر مولفه‌های ایجاد رقابت اقتصادی از طریق فرآیند اطلاعات است که در آن دو شیوه غربی و اسلامی با هم مقایسه می‌شوند.
وی ادامه داد: در اقتصاد اسلامی مواردی وجود دارد که شخص خریدار یا معامله کننده باید از آنها اطلاعات داشته باشد و در صورت عدم دانستن این موارد معامله باطل می‌شود یا حق فسخ معامله را دارد که در این موارد می‌توان به عدم مخفی کردن عیب کالا، تعیین نرخ واقعی، نهی از معاملات حرام، نهی از معامله باکودکان و سفیهان و ... را اشاره کرد.
نظارت دولت بر رقابت سالم اقتصادی
وی خاطرنشان کرد: بازار رقابتی یکی از مواردی است که اسلام هم بر آن صححه گذاشته است اما باید توجه کرد که این رقابت نباید به هر قیمت و به هر شیوه‌ای صورت گیرد و در مورادی که لازم است دولت باید در قیمت‌گذاری و کنترل بازار دخالت کند تا شرط رقابت سالم را در بازار حفظ کند.
سخنران آخر این نشست، محمدعلی متفکر آزاد بود که مقاله خود را که با عنوان «مداخلات راهبری پیامبر اسلام(ص) در نهاد داد و ستد مبتنی بر آموزه‌های اسلامی» اظهار کرد: تاکنون تعریف دقیق و عملیاتی از اسلامی‌شدن علوم ارائه نشده است و این خواسته برحق همه علم‌آموزان است که در نظام اسلامی انتظار داشته باشند علوم اسلامی در همه عرصه‌ها به باروری خود برسد.
وی اضافه کرد: نسبت نهاد به جامعه مانند نسبت فرهنگ به شخصیت و مانند نسبت جامعه به فرد است. به عبارت دیگر این نهادهای اجتماعی هستند که در جوامع رفتارها را شکل دهند و سامانه‌های اخلاقی یا از طریق کثرت‌گرایی و رای‌گیری یا از طریق هدف و صلاح جامعه و یا بر اساس ارزش‌ها تعیین و تکلیف می‌شود.
تقویت نهادهای اقتصادی بعد از ظهور اسلام
این استاد دانشگاه بیان کرد: قبل از اسلام به دلایلی وضعیت اقتصادی در مکه رونق داشت ک همانطور که رد قرآن کریم اشاره شد، امنیت حاصله به خاطر وجود کعبه و در میان شاهراه‌های اقتصادی بودن و موقعیت جغرافیایی آن در این امر بسیار موثر بود.
وی یادآور شد: بعد از ظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) علاوه بر رشد و تعالی مسلمانان در همه ابعاد، توجه ویژه‌ای هم به بحث مبادلات اقتصادی در بعد بین‌المللی داشتند و این امر بعد از استقرار حکومت اسلامی در مدینه توسط پیامبر اکرم اسلام(ص) محقق شد تا موجبات بهبودی شرایط اقتصادی مسلمانان با شیوه‌های صحیح فراهم شود که مواردی مانند مشارکت، مزارعه، مضاربه براساس نظارت حکومتی و عدالت‌محوری مورد تاکید زیاد قرار گرفت./916/د102/ع
ارسال نظرات