از عزاداری امام حسین علیه السلام تا جریان‌های افراطی مخرب
وارد که می شوی بیتکلفی و آرامش از در و دیوار خانهاش میبارد. با آغوش باز ما را پذیرفته و با صمیمیتی وصف ناشدنی با ما به گفت‌و‌گو مینشیند. شخصیتی جالب و جذاب دارد و غالب سوالات ما را با سوالی از ناحیه خود پاسخ می‌دهد. از بسیاری از بدعتهایی که در مراسم های عزاداری نهاده شده گلایهمند است و به آنها نقد دارد.
متولد سال 1324 است و از سال 42 و همزمان با آغاز قیام امام خمینی(ره) با ایشان همگام بوده است و فعالیت فراوانی را در زمینه انقلاب اسلامی ایران داشته است؛ تا جایی که چندین مرتبه مورد تعقیب دژخیمان پهلوی قرار می‌گیرد.
دروس حوزوی را نزد اساتیدی همچون محقق داماد و آیت الله شب زندهدار و... فرا گرفته و در دروس فلسفه و عرفان را نزد بزرگانی همچون علامه طباطبایی، شهید مطهری، حسن زاده آملی و جوادی آملی زانوی تلمذ زده است. در کنار تمام مشغله‌های درسی، از فعالیت‌های تبلیغی غافل نشده و تبلیغ در اکثر نقاط کشور اعم از شمال و جنوب، شرق و غرب را در کارنامه خود ثبت کرده است.
پس از انقلاب نیز در چندین منصب از ناحیه امام خمینی(ره) منصوب گشت که در تمامی آنها خدمت به انقلاب اسلامی ایران را سرلوحه کار خود قرار داده بود. خدمت به عنوان وزیر اطلاعات در کابینه اول دولت خاتمی و دادستانی کل کشور از سال 83 تا سال 88 از دیگر فعالیت‌های او بوده است.
داشتن دغدغه فعالیت های فرهنگی و همچنین سبقه انقلابی ایشان ما را بر آن داشت تا سوالاتی پیرامون عزاداری سیدالشهدا(ع) و همچنین آسیب های طراحی شده از ناحیه دشمنان را با او در میان بگذاریم تا بتوانیم با چشمی باز و افق دیدی روشن و شفاف فتنه های زمان را شناسایی کنیم.
مخاطب کلام رسا در این گفت‌و‌گو آیت الله قربانعلی دری نجف آبادی است که با وی با موضوع فوق الذکر، به گفتوگویی صمیمانه می نشینیم.
رسا - با آغاز ماه محرم و عزاداری سیدالشهدا(ع)، بعضا دیده می‌شود که عده‌ای به دنبال تفرقهانگیزی در میان اهل سنت و شیعه در مجالس حسینی هستند. خواهانیم نظر شما را در این باره جویا شویم.
این سوال شما دامنه گسترده‌ای دارد و نیازمند برنامه‌های متعددی است که همه زوایای آن و همچنین ریشه‌های تاریخی آن مورد بررسی دقیق قرار بگیرد که بتواند بحث جامع و کاملی باشد. نمی‌توان در یک زمان محدود، به این سوال، پاسخ کاملی داد و این در حالی است که باید که اینگونه مباحث، توسط فقها در جلسات متعدد و در کلاس‌های درسی، تدریس شود.
همان‌گونه که فقها و علما درباره یک قاعده اصولی، مدت‌ها وقت صرف می‌کنند، برای این مباحث هم باید به همان صورت، زمان گذاشته شود و پیرامون آن صحبت شود. چون این مباحث دارای یک مبانی دینی است و باید این مبانی مشخص شود. به عنوان مثال آیا شما مجاز به این کار هستید که زمانی که پدرتان از دنیا رفت، آسیبی به صورت و سر خودت وارد کنید؟ کدام قاعده در اسلام است که بر مبنای آن، این کار مجاز می‌شود؟ بر مبنای کدام قاعده‌ای از اسلام قمه‌زدن و یا استفاده زنجیر تیغ‌دار مجاز می‌شود؟ پس می‌توان نتیجه گرفت که این امور نیازمند مبانی و ادله شرعیه است.
عزاداری امام حسین(ع) ارزش فوق‌العاده‌ای دارد؛ ولی آیا این عزاداری امام حسین(ع) این مجوز را به ما می‌دهد که قمه و یا زنجیر تیغ‌دار بزنیم؟ آیا اگر این امور لااقل شبهه بدعت و خرافات و یا وهن مذهب داشته باشد، باز ما مجاز هستیم که این کارها را انجام بدهیم؟
رسا - اساسا وحدت بین شیعه و سنی پیشینه تاریخی و اعتقادی دارد؟
اصل مسئله وحدت، ریشه قرآنی دارد و به تعبیر مرحوم کاشف‌الغطاء، اسلام روی همین معنا استوار است؛ "کلمه التوحید و توحید الکلمه". توحید کلمه به این معنا است که امت اسلام همگی زیر چتر لا اله الا الله و محمد رسول الله باشند. اسلام هم در همین دو کلمه است. هر کسی که این دو جمله را گفت، مسلمان است و جان و مال و ناموس او مصون و محفوظ است و تمام حقوق یک مسلمان را دارا است و هیچ کسی تحت هیچ عنوانی نمی‌تواند او را بر خلاف قوانین، مورد توهین و یا تعرض قرار بدهد.
متاسفانه در جامعه اسلامی، گاهی افرادی پیدا می‌شوند که مرتکب افراط و تفریط می‌شوند. از قرآن و سیره پیامبر(ص) اسلام می‌توانیم استفاده کنیم که در زمان پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) با هر نوع افراط و تفریطی مقابله می‌شده است. گاهی افراد منحرف و کج‌سلیقه در زمان خود پیامبر(ص) بودند و اینها بعضی وقت‌ها مرتکب کارهایی می‌شدند که خود پیامبر(ص) با آنها برخورد می‌کرد. یکی از آن موارد، داستان افک است که عده‌ای از مسلمانان بدون هیچ دلیل عقلی و شرعی، یکی از زنان پیامبر(ص) را متهم کردند و قرآن کریم هم با قاطعیت در سوره نور با این مسئله برخورد کرده است.
همچنین در جنگ بدر در سال دوم هجری، در روز هفدهم ماه رمضان بود که مسلمانان به بدر رسیدند و پیامبر(ص) به ایشان گفت که روزه نگیرید. ولی عده‌ای از دستور پیامبر(ص) سرپیچی کردند و پیامبر(ص) از این ماجرا بسیار ناراحت شد. قرآن کریم می‌فرماید که پیامبر(ص) در این موارد، شاخص است. خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(حجرات/1)
افراط و تفریط تحت هر عنوانی، حتی تحت عنوان مقدس‌بازی هم باشد، مردود است. جامعه اسلامی باید از افراط و تفریط به دور باشد. جامعه اسلامی باید بر مبنای اعتدلال و عدالت باشد. در اینجا وظیفه علمای امت سنگین می‌شود که وقتی دیدند جامعه اسلامی از مسیر درست خود خارج می‌شود و گرفتار بدعت‌ها و خرافات می‌شود، در مورد این مسائل، روشنگری کنند.
در زمان وجود مقدس امیرالمومنین امام علی(ع) هم سه جریان منحرف قاسطین و مارقین و ناکثین در مقابل حضرت ایستادند. متاسفانه همواره در طول تاریخ اسلام، گروههای منحرف و بدعت‌گذار وجود داشته‌اند. یکی از جریان‌های تلخی که در تاریخ اسلام به وجود آمده است، جریان ابن‌تیمیه است. این جریان و جریان وهابیت در طول این سال‌ها به دشمنی با شیعه پرداخته‌اند و این در حالی است که شیعه و سایر گروه‌ها و مذاهب اسلامی، همگی جزو امت واحده هستند و عقاید هر کدام از این فرقه‌ها و گروههای مذهبی، برای خودشان محترم است.
رسا - جریان تحریف در نهضت عاشورا از چه زمانی آغاز شد؟
جریان عزاداری امام حسین(ع) هم همین‌طور است و از قائله افراط و تفریط مستثنی نیست و از زمان صفویه و شاید قاجاریه، بعضی حرکت‌های افراطی و تفریطی در آن پیدا شد. تا قبل از آن مقاتل سیدالشهدا(ع)، کتاب‌هایی همچون ارشاد شیخ مفید و یا لهوف سید‌بن طاووس بود. از این دوره به بعد، یک عده‌ای آمدند و به این مقاتل حالت داستانی هم دادند. این مسئله شاید اهداف و آرمان‌های نهضت عاشورا را که مبارزه با ظلم و امر به معروف و نهی از منکر و آزادی‌خواهی است را تحت تاثیر قرار داد. به جای اینکه به این مفاهیم عمیق دینی که در نهضت عاشورا مطرح است توجه شود، عده‌ای بعد از صفویه به داستان‌پردازی در مورد این حادثه عظیم پرداختند. البته از مشروطیت به بعد، عزاداری امام حسین(ع) دچار تحولات فراوانی شده است.
رسا ـ بعد از آغاز قیام امام خمینی(ره) چطور؟ روند عزاداری‌ها دچار تغییر شد؟
بعد از نهضت امام خمینی(ره) دوباره عزاداری‌ها به مسیر اصلی خود که مبارزه با ظلم و دفاع از کرامت و ارزش‌های انسانی است، برگشت. اساسا نهضت ما و انقلاب ما ریشه در مفاهیم عاشورا دارد؛ منتها متاسفانه هنوز بعضی از جریان‌ها به این مسئله توجه ندارند. حالا اگر در زمان‌هایی مانند صفویه و یا قاجاریه، حکومت‌های وقت از کارهایی مانند قمه‌زدن حمایت می‌کردند و علما هم مخالفتی نمی‌کردند، بنا به مصالحی بوده است و نشان از رضایت نیست؛ ولی امروز با توجه به این همه ارتباطات در دنیا و با توجه به اینکه ما باید حقیقت قیام عاشورا را به مردم دنیا معرفی کنیم، این قبیل کارها به مصلحت تشیع نیست.
رسا - می توان این نتیجه را گرفت که دشمنان برای تفرقه انگیزی به این مسائل اهمیت می‌دهند؟
اگر ما بدانیم که لااقل این مسائل شبهه‌دار است و دشمن از آن سوءاستفاده می‌کند، این برای ما کافی است که از این کارها اجتناب کنیم. علما هم که غالبا درباره این قبیل کارها نهی فرمودند. مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی نهی فرمودند و علمای عصر ما هم نهی فرمودند. نهایتا زمانی که مقام معظم رهبری به عنوان ولی امر مسلمین، چنین مطلبی را بر خلاف مصالح عالیه امت اسلامی می‌دانند، طبیعتا همه ما باید رعایت کنیم. امر ولی امر مسلمین بر همه لازم الاجرا است و نه فقط برای مقلدین ایشان.
امروزه دشمنان کشور ما از جمله آمریکا و اسرائیل اگر بدانند که می‌دانند این قبیل کارها، موجب اختلاف بین مسلمانان و یا وهن مذهب می‌شود، یقینا از آن حمایت می‌کنند. اساساً کاری که دشمنان ما از آن حمایت می‌کنند، کاری است که به ضرر مصالح عالیه جامعه اسلامی است.
رسا - توصیه شما به برخی افراد که طرفدارانی هم دارند و در زمینه افراط در عزاداری و هجوم به وحدت مسلمانان فعالیت گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند چیست؟
به نظر من امرزوه جامعه اسلامی به این آگاهی رسیده است و این موج بعضی از کارهای نادرست، فروکش کرده است. من به عنوان یک طلبه از بعضی از آقایان خواهش می‌کنم که در این روش‌های خودشان تجدید نظر کنند و به این مسائل دامن نزنند. ما می‌توانیم هزاران حسنه و کار خوب انجام بدهیم. چه نیازی دارد که کارهایی انجام بدهیم که شبهه‌دار است و به مصلحت هم نیست. ما می‌توانیم برای امام حسین(ع) کتاب‌های نافع بنویسم، حسینیه‌های با‌عظمت بسازیم، عزاداری‌های باشکوه بگیریم. ما باید کاری کنیم که این مکتب درخشان را به دنیا نشان دهیم و قطعا اگر که ما نیت خالصی داشته باشیم، خدا هم به ما در این امر یاری می‌دهد. بعضی از آقایان دقت کنند که یک سری از مسائلی که صحیح نیست، به عزای امام حسین(ع) راه پیدا نکند.
رسا - اخیرا احساس خطری در رابطه با عده‌ای از شیعیان تندرو احساس می‌شود. حتما مطلع هستید که اخیرا دفاتر بعضی از همین جریان‌های افراطی در کشور، تعطیل شد. سوال من از شما این است که آیا اساسا در ایران بستری برای فعالیت‌های این گروه‌ها و جریان‌های افراطی وجود دارد؟
شما باید یک مقداری عملکرد خودمان را هم بررسی کنید. افراط و تفریط از طرف هر کسی بد است. ما هم باید به صورت حکیمانه‌ای با این مسئله برخور کنیم؛ «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ طبِالْمُهْتَدِینَ»(نحل/125) ما اگر به سراغ بزرگانی همچون آقای وحید، آقای صافی، آقای زنجانی، آقای اردبیلی و علمای دیگر برویم و از آنها در این مسئله کمک بخواهیم، قطعا به نتایج بهتری می‌رسیم. ما هم باید با شرح‌صدر بیشتری با اینها برخورد کنیم تا آن حالت ضدیت و مقابله آنها تشدید نشود. ما نباید کاری بکنیم که مقابله آنها بیشتر بشود. البته من در حال حاضر در صحنه نیستم و به خاطر حرمت نظام، با اینها درگیر هم نمی‌شوم. اما گاهی اوقات اگر لازم شد، کلامی را به عنوان نصیحت به آنها می‌گویم.
رسا - نحوه برخورد با این افراد باید چگونه باشد؟
قطعا در برخورد با این افراد، هر چقدر لحن ما ملایم‌تر و آرام‌تر باشد، نتیجه بهتری به دست می‌آید. ما نباید کاری کنیم که آنها احساس بکنند که ما در مقابل آنها هستیم. اگر چه شاید شما به من بگویید که این نوع برخورد با اینها جواب نخواهد داد؛ در آن صورت هم ما حجت را تمام کرده‌ایم و در پیشگاه وجدان خود و تاریخ، سرافراز خواهیم بود. بنابراین ما باید با محبت و بزرگواری بیشتری برخورد بکنیم. ممکن هست که در نهایت از این کار جواب کاملی نگیریم؛ ولی حداقل این روش، باعث می‌شود که تنازع‌ها تشدید نشود. در آن‌صورت لااقل به عنوان دو نفر دشمن، در دنیای تشیع به هم نگاه نمی‌کنیم و به هم به این عنوان نگاه می‌کنیم که هر دو خدا را قبول داریم و به اهل‌بیت(ع) عشق می‌ورزیم. ما هم اگر می‌گوییم که روضه‌های غلط نخوانید و به خرافات دامن نزنید، برای این است که این اقدامات را به نفع تشیع نمی‌دانیم. از طرفی این گونه اعمال اساسا خلاف دستورات اسلام است. غلو و خرافات، خلاف دستورات اسلام است. اگر چیزی هم شبهه‌ناک است، باید آن را کنار بگذاریم.
رسا - راهکار عملی برای خروج از این بحران را چه می‌دانید؟
ما این قدر اصول قاطع و مشترکات داریم که باید روی آنها تکیه کنیم. ما با اهل سنت هم مشترکات فراوانی داریم. اشکالی که به آنها هم می‌کنیم همین است که چرا آنها هم بعضی از اوقات به فروعاتی ایراد می‌گیرند؛ مثلا یک مهر که تربت امام حسین(ع) است و شیعه بر روی آن سجده می‌کند که باعث کفر نمی‌شود که بعضی از برادران اهل سنت به آن حساسیت نشان می‌دهند. از طرف دیگر جهان تشیع گرفتاری‌های فراوانی دارد. ما در لبنان و عراق و پاکستان و عربستان و سوریه و همه‌جا دچار مشکلات هستیم. متاسفانه دشمنان عجیبی داریم. فتاوای زیادی بر علیه ما صادر می‌شود. حالا که ما جمعیتی به نام تشیع را تشکیل می‌دهیم و در جهان دچار چنین مشکلات بزرگی هستیم، حداقل باید با هم متحد باشیم و با هم در مسائل مختلف، هم‌سو عمل کنیم و روی اصول مشترک، با هم همکاری کنیم. خود امام حسین(ع) جزو اصیل‌ترین مشترکات است. مسئله غدیر، امام صادق(ع)، مسئله انتظار و همین عزاداری‌های بر سیدالشهدا(ع)، همگی جزو اصول و اعتقادات مشترک ما است.
رسا - قمه زدن در اسلام چه جایگاهی دارد که برخی افراد به نام تشیع سعی در ترویج اینگونه بدعت‌ها و عزاداری‌های بدعت گونهای از این دست هستند؟
واقعا باید بررسی کرد که قمه‌زدن در این زمان، چه جایگاهی دارد؟ در میان کتب روایی ما یک روایت صحیح نداریم که قمه‌زدن را تجویز کرده باشد. این قمه‌زنی، توجیه عقلانی و حکیمانه‌ای ندارد. ما از قبل انقلاب می‌گفتیم که این قمه‌ها را به سر اسرائیل بزنید یا مثلا بعضی هزینه‌های غیر‌ضروری که در بعضی از این مراسم هزینه می‌شود، هیچ توجیهی ندارد. در حالی که مسلمانان در نقاط مختلف جهان از جمله میانمار و غزه و کشمیر به کمک‌های ضروری نیاز دارند، این‌مقدار هزینه‌های که برای درست کردن غذا در این ایام و همچنین درست کردن این علم‌ها می‌شود، چه ضرورتی دارد؟ آیا چیزی مانند علم، گره‌گشای دنیای اسلام است؟ این حرف‌ها به این معنا نیست که عشق ما به امام حسین(ع) کمرنگ شود. من خاک کف پای عزاداران امام حسین(ع) هستم. چیزهای مانند قمه‌زدن و این علم‌ها به ترویج مکتب امام حسین(ع) کمکی نمی‌کند. امام حسین(ع) الگوی همه بشریت است. حماسه امام حسین(ع)، بزرگترین و ماندگارترین حماسه تاریخ اسلام است. ما نباید این حماسه را با بعضی کارها که باعث خشنودی دشمن می‌شود، زیر سوال ببریم.
رسا - به عنوان سوال آخر می‌خواستم که این مطلب را از خدمت شما سوال کنم که شما با مطالعات گسترده‌ای که در تاریخ اسلام داشته‌اید و به آن اشراف دارید، آیا ما در تاریخ و سیره ائمه(ع) چیزی به عنوان سب و لعن داریم و اینکه چرا این مسئله در این زمان، باب شده است؟ آیا دست اجانب در این مسئله در کار است که بتوانند با این حربه، اتحاد بین مسلمین را مخدوش کنند؟
البته ریشه سب و لعن در قرآن وجود دارد؛ اما این کار به مفهوم خاصی که موجب تفرقه در جهان اسلام بشود، نه به مصلحت است و نه بزرگان دینی آن را تایید کرده‌اند. بنابراین باید یک مرز‌بندی کنیم بین سب و لعنی که روا است و سب و لعنی که روا نیست. امام حسین(ع) در خطبه‌ای که در مکه مکرمه در دو سال قبل از مرگ معاویه ایراد فرمودند، در آنجا ده‌ها آیه را بیان می‌کنند؛ از جمله آیه‌ای در قرآن که علمای یهود را لعن می‌کند. لعن به معنای دوری از رحمت خدا است و کسانی که مورد غضب خدا هستند و همچنین منافقین جزو افراد لعن‌شده هستند. ولی سب و لعنی که موجب هتک حرمت بزرگان دنیای اسلام و تفرقه‌افکنی بین فرق مسلمین می‌شود، نا‌مشروع است و به مصلحت هم نیست. البته باید اجازه بدهیم که بحث‌های طلبگی، به صورت حکیمانه در حوزه و محافل علمی بررسی شود که آیا مثلا همه صحابه پیامبر(ص) عادل هستند؟ ولی اینگونه مباحث هم نباید باعث شود که ما اسلحه به دست بگیریم و با یکدیگر به نزاع بپردازیم.
این افراط و تفریط‌ها تحت هیچ عنوانی در دنیای اسلام قابل قبول نیست و مصلحت هم نیست. این دو حرف است. یک، این کارها به لحاظ شرعی درست نیست و دو، این کارهای افراطی، به مصلحت امت اسلامی هم نیست. انشاء الله که همه ما در این مسائل دقت کنیم و بهانه به دست دشمنان اسلام ندهیم. نباید که مصالح عالیه امت اسلامی، فدای مسائل احساسی و سلیقه‌ای بشود. در جنگ صفین عده‌ای از افراد لشگر امیرالمومنین(ع)، پاسخ دشنام‌های لشگر معاویه را می‌دادند و امیرالمومنین(ع) در آنجا فرمود که من دوست ندارم که شما سباب باشید. در قرآن هم داریم که خداوند فرمود: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ »(انعام/108) خداوند در این آیه می‌فرماید که به معبودهای مشرکین، سب نکنید تا مبادا آنها هم به تلافی این کار به خدای شما و مقدسات شما توهین کنند. ما هم باید سعی کنیم، کاری نکنیم که مقدسات ما خدای نکرده مورد هتک و بی‌احترامی واقع شوند.
رسا - ممنون از نکاتی که در این زمینه بیان کردید.
/922/402/ر