جن و انس مکلف به احکام الهی هستند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت‌الله سید رحیم توکل، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در مراسم عزاداری امام حسین(ع) که جمعه شب در حرم حضرت معصومه(س) برگزار شد با توجه به معصوم بودن ملائک اظهار داشت: شبهه‌ای مطرح می‌شود که اگر ملائکه، معصوم از گناه هستند چرا فطرس ملک به خاطر گناه از جایگاهش سقوط کرده و دچار عذاب الهی شده بود.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم، قبل از پاسخ به این شبهه در تبیین احکام تکلیفی ابراز کرد: خداوند احکام تکلیفیه‌ای وضع کرده است که بنابر مصالحی باید آنها را رعایت کرد زیرا در واجبات مصالح و نورانیتی است که ترک آن عقاب و در حرام ظلمتی است که انجامش عذاب دارد.

آیت‌الله توکل بیان داشت: فعل مستحبی، نورانیتش کمتر از واجب و فعل مکروه ظلمتش کمتر از حرام است و مباح عملی که انجام و ترکش ثواب و عقابی ندارد و در محدوده احکام شرعی قرار ندارد.

وی فعل فطرس ملک را ترک اولی خواند و یادآور شد: بالاتر از محدوده احکام تکلیفیه، ترک اولی قرار دارد یعنی خداوند با توجه به شرایط و جایگاه مخاطب از وی انتظار عملی را دارد یا ندارد که فطرس ملک نیز ترک اولی انجام داد و بهتر این بود که در درگاه الهی فعلی را انجام می‌داد یا ترک می‌کرد چنان که در جریان حضرت آدم(ع) نیز این گونه بوده است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم به ترک اولی حضرت یوسف(ع) در زندان اشاره و تأکید کرد: حضرت یوسف(ع) در جریان آزادی یکی از زندانی‌ها یک لحظه از خداوند غفلت کرد و از وی خواست واسطه آزادی‌اش را فراهم کند که خداوند متعال به دلیل این ترک اولی، هفت سال بر زندانش افزود.

وی با اشاره به تک بعدی بودن و خلقت خاص ملائک گفت: ملائکه بر خلاف تصور برخی افراد، موجوداتی مختار هستند و دلایلی وجود دارد که مجبور به انجام کاری نیستند چنان که جریان فطرس ملک حاکی از اختیار وی است.

آیت‌الله توکل با بیان آیه «انی جاعل فی الارض خلیفه» افزود: خداوند به ملائک فرمود «می‌خواهم در زمین خلیفه‌ای قرار دهم» و ملائک دلیل آن کار را جویا شدند که دلالت بر اختیار آنها دارد.

وی بیان داشت: دو فرشته که اعمال انسان را می‌نویسند گاهی اوقات در نوشتن افعال انسان با هم مشورت می‌کنند یا از خداوند دستور می‌گیرند و در مورد عملی کسب تکلیف می‌کنند که همه این کارها دلیل بر اختیار فرشتگان است.

آیت‌الله توکل در ادامه به خلقت تک بعدی حیوانات اشاره کرد و یادآور شد: حیوانات برخلاف ملائک از نعمت عقل بی‌بهره هستند و فقط غریضه دارند و چون از عقل محروم هستند تکلیف نیز ندارند و بیان معارف و احکام برای انسان‌ها است.

وی گفت: حیوانات شعور تشریعی ندارند یعنی احکام تکلیفی ندارند اما به جنبه ملکوتی شعور تکوینی دارند و حتی همانند جمادات خداوند را تسبیح می‌کنند و نسبت به خالق شعور تکوینی دارند.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با اشاره به اشتراکات و تفاوت انسان‌ها و اجنه تصریح کرد: خداوند دو بعد ملکوتی و حیوانی را در انسان و اجنه قرار داده است چنان که در میان این دو گروه، مؤمن و کافر وجود دارد و هر دو تکلیف دارند و در پیامبراکرم(ص)، ائمه اطهار(ع)، قرآن و قبله با هم اشتراک دارند اما از نظر توان عقلی و فکری، انسان‌ها از اجنه بالاتر و برتر هستند گرچه در برخی توانایی‌ها یا طول عمر اجنه با انسان تفاوت دارند که برتری محسوب نمی‌شود.

آیت‌الله توکل در پایان با توجه به اشتراک برخی از تعابیر با یکدیگر افزود: این تعابیر در روایات به عقل و شهوت تعبیر شده است اما در قرآن به نفس لوامه و نفس اماره تعبیر می‌شود که این اختلاف در تعابیر است./908/پ201/ی