از تکفیر مسلمین بپرهیزیم؛ تکیه بر اصول بنیادی اسلام تنها راه نجات مسلمین
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، یکی از مهم ترین مسائل پیش روی جهان اسلام، مسأله وحدت و تقریب مذاهب و دوری از اختلاف افکنی است، متأسفانه برخی افراد ناآگاهانه و گاه مغرضانه بر طبل اختلاف افکنی می کوبند و زمینه جدایی مسلمین را ایجاد می کنند، برای بررسی این موضوع گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین الهی نژاد عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت وآینده پژوهی انجام داده ایم.
با همه تفاوت هایی که مذاهب مختلف اسلامی در اعتقاداتشان دارند و گاهی اوقات این تفاوت ها بسیار مبنایی می باشد، با این وجود چرا اسلامی اینقدر بر مسئله برادری و اخوت اسلامی تاکید می کند؟
یکی از چیزهایی که از دیر باز میان مسلمانان مطرح بوده و در صدر اسلام به دستور پیامبر اکرم (ص) بدان توجه ویژه نموده اند، اخوت و برادری میان مسلمانان بوده است. زیرا هنگام ظهور اسلام، مسلمانان به خاطر عِده و عُده در مرتبه پائین قرار داشتند و دشمنان از هر سوی به کیان مسلمانان هجوم می‌آوردند، تدبیر پیامبر اکرم(ص) جهت مقابله با دشمنان، ایجاد فضای صمیمیت و برادری میان مسلمانان بود تا مسلمانان در کارهای اجتماعی و دینی مدد کار یک دیگر باشند و هم در برابر دشمنان به منزله دست واحد عمل نمایند.
چنانکه قرآن می‌فرماید: «انما المؤمنون اخوة فاصلحوا بین اخویکم؛ مؤمنان با هم برادرند پس بین برادران خود صلح برقرار سازید».
امام صادق (ع) در این باره می فرماید :«المسلم اخو المسلم وهو عینه ومراته ودلیله، لایخونه ولایظلمه ولایخدعه ولا یکذبه ولایغتابه؛ مسلمان برادر مسلمان است، به منزله چشم اوست و همانند آینه اوست و راهنمای اوست هرگز شخص مسلمان به برادر خود خیانت نمی کند بر او ستم روا نمی دارد و در کارش نیرنگ نمی کند و به او دروغ نمی گوید و عیب جوئی و غیبت او را جائز نمی شمارد».
درباره برادری و اخوت آیات و روایات دیگری نیز در متون اسلامی آمده است، که در واقع مضامین آن ها، قانون و منشوری را به دست مسلمانان می‌دهند که چگونه در جامعه در کنار یکدیگر به حل مشکلات و معضلات اجتماعی کمک نمایند .
یکی از مهمترین برنامه ای که اسلام بر آن تاکید کرده و در واقع زیر بنای تحقق برادری و عقد اخوت اسلامی است «اصلاح ذات البین» می‌باشد. در آموزه های اسلامی به این موضوع به اندازه ای اهمیت داده شده که به عنوان برترین عبارت معرفی گردیده است.
امیر مؤمنان امام علی(ع) در آخرین سفارش های خود در هنگام شهادت به فرزندانش فرمودند «انی سمعت جدکما رسول الله یقول: ذات البین افضل من عامة الصلوة والصیام؛ من از جد شما پیامبر شنیدم که می‌فرمود: اصلاح رابطه میان مردم فضیلتش از انواع نماز و روزه بیشتر است».
همچنین از امام صادق (ع) در این باره نقل شده است : «صدقة یحبها الله اصلاح بین الناس اذا تفاسدوا و تقارب بینهم اذا تباعدوا» «صدقه و بخششی را که خداوند دوست دارد، اصلاح بین مردم است هنگامی که به فساد گرایند و نزدیک ساختن آن ها به یکدیگر است به هنگامی که از هم دور شوند».
عظمت یک ملت جز در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست
علت این همه تاکید در زمینه مساله اجتماعی با کمی دقت روشن می‌شود زیرا عظمت و توانایی و قدرت و سر بلندی یک ملت، جز در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست، اگر مشاجره‌ها و اختلاف های کوچک اصلاح نشود، ریشه عداوت و دشمنی کم کم در دل ها نفوذ می‌کند و یک ملت متحد را به جمعی پراکنده مبدل می‌سازد، جمعی آسیب پذیر، ضعیف و ناتوان و زبون که در مقابل هر حادثه و هر دشمنی، قدرت مقاومت و استقامت از آن ها سلب می‌شود. به همین دلیل برخی از مراحل اصلاح ذات البین شرعآ واجب و حتی استفاده از امکانات بیت المال برای تحقق بخشیدن آن مجاز است و برخی مراحل آن که با سرنوشت مسلمانان زیاد تماس ندارد مستحب مؤکد است».
یکی از معضلاتی که اکنون گریبان جامعه اسلامی را گرفته مسئله تفکیر مسلمانان به دست یکدیگر است، به نظر حضرتعالی نقش تکفیرگرایی در از بین بردن وحدت مسلمین چیست؟
اگر بخواهیم فضای وحدت اسلامی را سالم نگه داریم باید از این پدیده شوم بپرهیزیم، اتهام تکفیر، با تأسف در سال های اخیر میان برخی از گروه های افراطی که نثار برخی از گروه های دیگر می‌شود، رواج پیدا کرده است و این پدیده نامیمون در جوامعی که اختلاف های فرقه ای بیشتر وجود دارد بیشتر به چشم می‌خورد. البته این چنین گروه ها میان مسلمانان در اقلیت اند و مورد تنفر و انزجار بقیه مسلمانان هستند، ولی همین مقدار اندک نیز سبب تبلیغ دشمنان بر ضد اسلام شده و دین اسلام را در میان جوامع غربی و شرقی، خشن و بی منطق جلوه می‌دهند و از این رو چهره زیبای اسلام به دست افراطیان جاهل، مخدوش شده است.
راه علاج این پدیده شوم این است که نخست با اتحاد و همدلی میان همه طوایف اسلامی دل های مسلمانان در کنار یکدیگر قرار گرفته و فاصله هایی که به واسطه بدگمانی و سوء ظن حاصل شده است، از بین برود دوم این که دیدگاه های افراطی و صاحبان آن شناسایی و برای مردم روشن گری شود تا در دام چنین دیدگاه هایی گرفتار نشوند .
چگونه می توان با اختلاف نظرهایی که بین فرق و مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد، اتحاد را به جامعه اسلامی برگرداند؟
در میان مذاهب گوناگون اسلامی، اصول بنیادی اسلام، مورد پذیرش و اتفاق همه فرقه های اسلامی است به عنوان مثال، توحید، نبوت، معاد، قرآن، اهل بیت، محبت به اهل بیت، فضیلت و کرامت اهل بیت، ظهور امام مهدی (ع)، جانشینی پیامبر اکرم (ص)، جانشین دوازده گانه پیامبر اکرم و خیلی از باورهای دیگر که به خاطر طولانی شدن کلام از گفتن آن ها صرف نظر می‌شود، مورد اعتقاد و باور همه گروه‌های اسلامی است.
البته جای هیچ گونه شک و تردیدی نیست که در موارد نادر در برخی از اصول میان برخی از گروه ها اختلاف وجود دارد اما اتفاقات به مراتب بیشتر از اختلافها است یعنی اختلافها به چند مورد محدود می‌باشد ولی اتفاق ها قابل احصاء نمی باشد و باز باید گفته شود که در جزئی ها و فرعی های فقهی و کلامی میان گروه های اسلامی اختلاف وجود دارد.
در صورتی می‌توان به اتفاق و اتحاد در میان مسلمانان امیدوار بود که نخست روی مبانی بنیادی که مورد اتفاق همگان است تکیه کرده و روی آن ها بیشتر مانور داده شود و دوم آن که مقوله های اختلافی که جزو اصول بنیادی است، عالمانه و متخصصانه در همایش های علمی میان اندیشمندان و فرهیختگان گروه ها مورد ارزیابی و دقت قرار گیرد و دست آخر اختلافی که در امور فرعی و جزئی پیش می‌آید و موارد آن ها نیز کم نیست، نه تنها موجب تشتت و ناهماهنگی در میان مسلمانان نمی باشد بلکه موجب ترقی و شکوفایی استعدادها بر اثر نزدیکی و تبادل نظرها میان اندیشمندان و عالمان دینی خواهد شد .
جایگاه بزرگان و علمان و اندیشمندان مسلمان از گروه ها و مذاهب مختلف را در تقریب مذاهب اسلامی چگونه ارزیابی می کنید؟
بزرگان دین در حفظ وحدت کوشا و پر تلاش بودند و تاریخ زمان صحابه گواه این است. البته آنان در شیوه های فقهی با هم اختلاف داشتند مثلآ برخی دارای شیوه اصولی افراطی، برخی دارای روش اصولی معتدل و برخی دارای اصول احتیاطی بودند و این اختلاف موجب آرا و نظرهای آنان در مقام استنباط از ادله، در بسیاری از مسائل نظری در فروع شد .
ولی آنان با این وصف هماهنگی و رفت و آمد و ارتباط با یکدیگر را حفظ می‌کردند و از ایجاد دشمنی و کینه و دودستگی، سخت پرهیز می‌کردند و هیچ گاه اختلاف آنان در برخی از آرا، سبب جدایی ایشان از یکدیگر نمی شد».
وقتی که شیوه و روش بزرگان دین برای باورمندان دین تبیین می‌شود مردم براساس حس الگو پذیری که یک حس فطری است از بزرگان دین الگو می‌گیرند. از این رهگذر جهت پاسخ دادن به حس فطری الگو پذیری، می‌توان مردم را به سوی سیره بزرگان که همان اتحاد و همدلی است سوق داد.
از دیگر مشکلاتی که نه تنها بین مذاهب مختلف وجود دارد، بلکه بین افراد یک مذاهب نیز به وفور دیده می شود مسئله انتقادناپذیری افراد است، به طوری که سخن دیگری را نمی پذیرند، جایگاه انتقادپذیری در این زمینه چیست؟
مقوله صبر، تحمل و انتقاد پذیری، عامل مهمی است جهت تحقق وحدت در جامعه، به طور طبیعی در یک جامعه چند صدایی، آراء و باورهای مختلفی وجود دارد که هر کدام از آن باور ها طرف داران و پیروانی برای خودشان دارند، امنیت و استحکام چنین جامعه ای زمانی تحقق پیدا می‌کند که افراد آن جامعه دارای روحیه بردباری و انتقاد پذیری باشند یعنی مخالفین و افکار آن ها را تحمل کرده و زندگی در کنار آن ها را قابل تحمل بدانند، جامعه نبوی، علوی و ولوی، نمونه بارز جامعه چند صدایی است که مخالفان حتی افراد کافر و زنادقه برای مناظره و گفتگو با پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) آزادی عمل داشته و به راحتی عقاید و نظرهای خودشان را در برابر معصومین (علیهم السلام) بیان می‌کردند، حال اگر در جامعه‌ای مردم آن جامعه در اصول بنیادی اعتقادی اشتراک نظر داشته باشند، به مراتب ضرورت تحمل و بردباری در آن بیشتر احساس می‌شود و همچنین همگرایی و وحدت در آن جامعه با سهولت بهتری تحقق پیدا می‌کند پس شاخصه بردباری و انتقادپذیری از جمله شرط مهم و اساسی یک جامعه آزاد و چند صدایی است ./907/د101/ب6
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی