تکیه زدن مبانی علوم انسانی بر گفتمان های غربی از نقاط ضعف ما است

هادی وکیلی شب گذشته در اختتامیه هشتمین اجلاس بزرگداشت غدیر که در تالار ولایت مشهد برگزار شد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، گفت: موقعیّت فعلی علوم انسانی در جامعه اسلامی ما جایگاه قدرتمند و تثبیت شده ای است؛ چراکه در سده های اخیر بزرگان ما بر این مسأله توجّه ویژه ای داشتند و کارهای درخور توجّهی هم در این زمینه شده است.

باید به توانایی متفکران داخلی در تولید گفتمان های بومی باور داشته باشیم
وی ادامه داد: اما ضعفی که امروز در علوم انسانی ما وجود دارد، عبارت است از تکیه زدن مبانی علوم انسانی بر گفتمان های غربی. یعنی به جای آن که ما از مبانی و اصول قدرتمند خود استفاده کرده باشیم یا حتی نیم نگاهی به آثار مطرح بزرگان خودمان انداخته باشیم، صرفا به دنبال واکاوی هرچه بیشتر تئوری های اندیشمندان خارجی و تفکّر و تعقّل در آثار آن ها دویده ایم. من منکر فواید مطالعه اصول فکری غرب نیستم و اساسا این کار مفید هم خواهد بود، اما توکل و تکیه بر این اصول، به دلیل عدم وجود تطابق میان فرهنگ اسلامی و سنتی ما با فرهنگ غربی، مسلّماً مارا دچار ضربه خواهد کرد.

دبیر علمی اجلاس بین المللی غدیر، عدم وجود شناخت نسبت به مبانی اصول انسانی داخلی در میان قشر دانشگاهی را مهم ترین دلیل بی توجهی به آثار اندیشمندان داخلی دانست و اظهار داشت: عمده ترین دلیلی که باعث می شود جوانان و دانشجویان و یا اساتید ما به سمت گفتمان های متضاد غربی بروند، این است که شناختی نسبت به مبانی فکری ما در میانشان وجود ندارد. بعضی از اساتید دانشگاه های ما، بدون هیچگونه مطالعه و تحقیقی در مورد گفتمان حاکم بر جامعه داخلی، از همان ابتدا خود را در آغوش علوم انسانی غیر بومی انداخته اند.

وی خاطرنشان کرد: یکی ازراهکارهای عملی برای اصلاح وضعیت موجود و بومی سازی علوم انسانی که رهبرمعظم انقلاب توجه ویژه به این امر کرده اند، رجوع به آثار متفکران بومی است. ما مطالب قدرتمندی دراختیار داریم و مبانی فکری و نظریه های قابل توجهی از سوی بزرگان ما تولید شده است؛ تنها کاری که باید بشود این است که لحظه ای نگاه ستایشگرانه خود نسبت به کانت، نیچه، تیلور وهابرماس را عوض کنیم وبه نظریه های خواجه نصیرالدین طوسی، ابن سینا، ملاصدرا و علامه طباطبایی هم نگاهی بیندازیم.

مطالعه گفتمان های غربی با نگاه انتقادی مفید واقع خواهد شد
وکیلی نبود روحیه انتقادی نسبت به گفتمان های غربی را دومین علت بروز این کمبودها در عرصه علوم انسانی توصیف کرد و گفت: نخستین نکته آن است که به خودمان اعتماد داشته باشیم و به دنبال این باشیم که نیازهای جامعه مدرن خود را از نشریه های اندیشمندان داخلی استخراج کنیم؛ کمااینکه مدتها این کار رابا تئوری های متفکرین غربی انجام داده ایم. ما با مطالعه آثار دیگران مبارزه نمی کنیم، به نظرمن هیچ ایرادی ندارد که دانشجو یا استاد ما در زمینه تحلیل مکاتب فکری غربی تسلط پیدا کند. اما نکته آن است که نباید نسبت به این مبانی تحیّر و وادادگی پیدا کند. این از اهمّ تأکیدات رهبر معظم انقلاب است که وابستگی فکری به تولیدات غربی ها نداشته باشیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: دانشجو واستاد ما برود آثار اندیشمندان غربی را مطالعه کند، اما نقد آنها را نیز بخواند و بعد نظریه را در کنار نقد آن در نظر بگیرد.

برای تولید هرمحتوایی لازم است دانشگاهیان ما نیازسنجی کنند
وی با اشاره به لزوم وجود نگاه موقعیّت شناسانه در بین قشر دانشگاهی ما تصریح کرد: مسأله شناسی یکی از چیزهایی است که مابه آن نیاز مبرم داریم. اینکه دانشگاهی ما به آثار داخلی و خارجی مراجعه کند و با تکیه بر شناختی که نسبت به مسائل و نیازهای جامعه خودش پیداکرده است، به رفع مشکلات مردمش بپردازد. یک انسان ممکن است در جامعه آمریکا یک مسأله داشته باشد، همین انسان ممکن است در جامعه ایران یک مسأله دیگر داشته باشد، طوری که این مسائل هیچ سنخیّتی باهم نداشته باشند. باید باتوجه به نیازهای خودمان، برای خودمان گفتمان سازی کنیم و دکترین مناسب را ارائه دهیم.

نهادهای رسمی باید نگاه نظارتی و حمایتی داشته باشند
وکیلی گفت: قسمتی از مراحل اجرایی این بومی سازی برعهده سازمان های دولتی و نهادهای رسمی است. مثلا شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان آموزش عالی کل کشور و یا مرکز عالی مدیریت حوزه علمیه از جمله این ارگان هاست. اما به اعتقاد من، باید یک جنبش جهادی و نخبگانی ایجاد شود. در حقیقت نباید نهادهای رسمی به صورت مستقیم وارد میدان شوند و بخواهند نظریه پردازی کنند، چراکه انگیزه کافی را در این زمینه ندارند و چه بسا تخصّص کافی راهم نداشته باشند. وظیفه سازمان های رسمی آماده سازی فضاست.

وی اظهار داشت: امروز در دانشگاه های ما گفته می شود اگر مثلا فلان قدر مقاله بنویسید، دانشیار می شوید یا اگر مثلا پنج سال وقت بگذارید و اندیشه فلان متفکر را مطالعه کنید، استاد می شوید. لازم است این اصلاح شود؛ طوری که بگویند استادیار ما اگر طراحی تئوری کند، دانشیار می شود یا اگر پنج سال وقت بگذارید یک نظریه تولید کنید، استاد می شود. منظور من این است که نگاه تحلیلی دردانشگاه های ما باید به یک نگاه تولیدی تغییر پیدا کند.

وکیلی با ابراز ناراحتی از وضعیت مدیریتی موجود خاطرنشان کرد: به نظرمن، مسؤولان و مدیران ما اراده جدی برای اجرای موضوع بومی سازی علوم انسانی ندارند. باید حمایت از اندیشمند دانشگاهی ما بسیار بیشتر از وضع موجود باشد، به عنوان مثال در زمینه جامعه شناسی، اساتید ما توانایی تولید نظریه های کلان و پارادایم های قدرتمند را دارند. حال اگر ده نظریه جامعه شناسی بومی و کارآمد تولید شود، در ازای آن هرچه خرج کنیم، ارزش دارد؛ چراکه این ده پارادایم قوی، مسیرعلم جامعه شناسی را به نفع ما تغییرخواهد داد.

وی گفت: در مسیر بومی سازی علوم انسانی، اندیشکده های مطالعات راهبردی یا مؤسسات مستقل علمی و پژوهشی بار اصلی تولید فکر و گفتمان سازی رابه دوش خواهند کشید. ما اساتید قدرتمندی داریم و حوزویان ما نیز به جزئیات کار تسلّط بسیار خوبی دارند. اما باید در زمینه نیازسنجی توجیه باشند. بعضی از اینها اساسا از نیاز روز جامعه بی خبرند و نمی دانند در چه موضوعی باید تولید گفتمان کنند. این هم از وظایف مسؤولان است، فقط کافی است نهادهای نظارتی در جلسه ای با آیت الله جوادی آملی یا علامّه مصباح موضوعات مورد نیاز را در میان بگذارند. متفکّران بزرگ ما بعد با شاگردان و تیم مخصوص خود، نظریه های قدرتمندی تولید خواهند کرد.

وکیلی در پایان با جمع بندی گفته های خود تصریح کرد: آنچه که مورد نیاز ماست، عبارت است از مطالعه پژوهشگرانه تولیدات داخلی، حفظ اعتماد به نفس و اعتقاد به ظرفیت های اندیشمندان مان و پیدا کردن روحیه انتقادی نسبت به گفتمان های غربی. رهبر معظم انقلاب با ابلاغ فرمان بومی سازی علوم انسانی و ارائه راهکار، ما را به سمت هدف راهنمایی کرده اند و کافی است خودمان را باور داشته باشیم./863/302/ب1