مباحث جنگ نرم باید در کتاب «جهاد» بررسی شوند/ تعریف امام از جهاد یک تعریف جدید است
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی طائب، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم شامگاه یکشنبه در درس خارج «جهاد و دفاع» که با حضور طلاب در مدرسه فیضیه برگزار شد، به تشریح و تبیین جهاد از دیدگاه امام راحل پرداخت.
وی گفت: با تمام شدن بحث امر به معروف و نهی از منکر، امام(ره) فصلی را با عنوان «دفاع» بیان می‌کنند که در فقه و کتب فقهی فصل بیان شده از سوی ایشان در کتاب «تحریر الوسیله» جدید است؛ یعنی در کتب فقهی با این تفصیل و ذکر مسائل و احکام تحت عنوان «دفاع» برای نخستین بار از سوی امام(ره) مطرح شد.
استاد طائب با تأکید بر این‌که قاعده بحث در هر عنوانی تعریف آن عنوان در آغاز بحث است، اظهار کرد: اگر عنوان کتاب «بیع» در فقه مطرح می‌شود، مرحوم شیخ انصاری در آغاز به تبیین کلمه «بیع» می‌پردازد و یا اگر در شرح لمعه به بحث طهارت پرداخته می‌شود، در آغاز کلمه «طهارت» را تعریف می‌کنند. در تعریف نیز نخست تعریف «لغوی» و سپس تعریف «اصطلاحی» بیان می‌شود. امام خمینی(ره) در کتاب «التحریر الوسیله» می‌فرمایند: «دفاع بر دو قسم است: یکى، دفاع از بیضه اسلام و حوزه آن. دوم، دفاع از جان و سایر متعلقات خود.» ایشان کلمه دفاع را دیگر تعریف نمی‌کنند و وارد مسائلی همانند وجوب، شرایط، احکام و... می‌شوند.
وی ادامه داد: امروز بحث از دفاع یکی از مباحث ضروری در بحث فقه حکومتی است؛ چون بحثی است که گستره مسائل آن با بسیاری از احکام و موضوعات مرتبط است. بنابراین بسیاری از مسائل که امروز مبتلا به قرار گرفته، به دلیل این‌که ما دارای حکومت هستیم، تبیین و بیان احکام آن‌ها در گرو بحث از دفاع است. بنابراین ضرورت دارد عنوان دفاع به خوبی معنا شده، توضیح داده شود و به احکام مرتبطه‌اش رسیدگی شود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم اظهار کرد: بحث دفاع، تفصیل و بیان فروعاتش از سوی امام(ره) جدید است و یا به تعبیر دیگری قرار دادن بحث مستقل و جمع کردن فروعات مربوط به دفاع منتشر شده در سایر ابواب فقهی تحت عنوان یک فصل، جدید است؛ یعنی احکام بیان شده در فصل «دفاع» کتاب «تحریر الوسیله» اگر در مجموعه ابواب و کتب فقهی و فروعات آن به خوبی دقت شود، این احکام به شکل متفرق بیان شده است. برای نمونه دفاع از حوزه اسلام واجب است.
وی افزود: برای نمونه اگر قراردادی اقتصادی با کشوری سبب شود که آن کشور قدرتی به دست بیاورد و حوزه اسلام را با آن قدرت تهدید کند، این از مسائل دفاع است؛ ولی این مسأله در کتاب «بیع» مورد بررسی قرار گرفته است. برای نمونه در آنجا بررسی شده که فروختن سلاح، تجهیزات و ابزار به کفار در صورتی که موجب تقویت آن‌ها باشد، آیا این «بیع» صحیح است یا باطل؟ این‌ها مسائل دفاع است، ولی منتشر است. امام(ره) کاری که در این فصل دفاع انجام دادند، گردآوری و تمرکز بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین طائب تأکید کرد: البته ادعا این نیست که امام خمینی(ره) استقصا کرده باشند؛ ولی به هر تقدیر چون بسیاری از احکام با دفاع مرتبط است، پس تعریف دفاع به شکل جامع و مانع حتی الامکان ضروری است؛ البته اصل دفاع، نه به طور تفصیل. اصل دفاع توسط فقها در کتاب «جهاد» ذیل جهاد مطرح شده است. برای رسیدن به تعریف جامع و مانع از دفاع، نخست باید جهاد تعریف شود؛ تعریفی حداکثر جامع و مانع.
وی اضافه کرد: قسمی از جهاد، دفاع است. گستره ارتباطش با بسیاری از مسائل مبتلا به روز به میزان دفاع است و ضمن گردآوری در کتب فقهی بحث شده است. یعنی فقهای شیعه پس از دوران غیبت که به نوشتن کتب فقهی فتوای استدلالی و کتب فتوای استقلالی پرداختند، کتاب «جهاد» را به شکل فتوای استدلالی نوشتند. مسائلی که امروز مبتلا به است، در این کتاب گردآوری شده است.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: مسائلی که امروز مطرح و مبتلا به است، احکام آن‌ها به شکل کلی یا بیان فروع در کتاب «جهاد» عنوان شده است. نخست، درگیری‌های جاری در نقاط مختلف میان مسلمانان و کفار. این درگیری‌ها احکامش در کتاب «جهاد» مطرح است و ما امروز با این درگیری‌ها، مواجه هستیم.
حجت‌الاسلام و المسلمین طائب اظهار کرد: دوم، درگیری‌های جاری میان مسلمانان و تکفیری‌ها که تکفیری‌ها در فقه با دو عنوان شناخته می‌شوند؛ نخست «بغات» یا باغی، دوم «خوارج»؛ اگر چه انطباق این دو عنوان فعلا صرف ادعاست. این موضوع تنها برای نزدیک شدن ذهنتان به مسأله بیان شد و شاید اگر وارد بحث شویم، ببینیم که هیچ‌کدام از این دو اصلاً صدق ندارد.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پاسخ به پرسش «آیا تکفیری‌ها از خوارج هستند»، بیان کرد: این‌ها را نمی‌شود گفت باغی و خوارج، بلکه باید ببینیم که این‌ها در فقه موجود ما چیستند؟ یعنی «من خرج علی امام المسلمین» خارج و خارجی می‌شود. البته عنوان خارجی «من خرج علی امام المسلمین» می‌شود، ولی فردی که بر فرض در مصر اقدام می‌کند، آیا در آنجا خروج بر امام المسلمین معنا دارد؟ آیا حاکمیت مصر حاکمیت اسلامی مورد امضای اسلام است که «من خرج علی علیه» بشود تا بتوان گفت خوارج؟ بله اگر ثابت شد، موضوع فرق می‌کند. این‌ها «خرج علی قتل الشیعه» هستند. ما امروز با تکفیری‌ها روبرو هستیم؛ یعنی کسانی که دیگران را کافر می‌دانند و خودشان را مرکز اسلام.
وی ادامه داد: در اینجا ظاهراً نبرد میان «مسلم» و «کفر» نیست؛ همانند نبرد ما با اسرائیل و آمریکا. این‌ها ادعای اسلام دارند و پرچم «لا اله الا الله» و به نام پیامبر(ص) را بالا می‌برند. در فقه یعنی کتاب «جهاد» این‌ها با چه عنوانی شناخته می‌شوند؟ ما امروز به شدت به این‌ها مبتلا هستیم. برای نمونه اگر فردی این‌ها را در نبرد اسیر می‌گیرد، آیا حق کشتن دارد یا خیر؟ علیه این‌ها چه مدل سلاحی می‌شود به کار برد؟ تا کجا ما می‌توانیم با این‌ها مبارزه کنیم؟ این‌ها مسائلی است که ما امروز مبتلا بدان‌ها هستیم. به همین دلیل مقابله با تکفیری‌ها بسیار سخت‌تر از مقابله با اسرائیل است و باید احکام آن را به دست آوریم. البته فعلاً طرح عنوان بحث را در جهت ضرورت این‌که امروز باید این بحث را پیگیری کنیم، مطرح می‌کنیم و تفصیل آن را در آینده خواهیم داشت.
حجت‌الاسلام و المسلمین طائب عنوان کرد: سوم، مسائل جاری در جمهوری اسلامی ایران ناشی از روابط با کشورهای غیر مسلمان یا مسلمان‌های همپیمان با غیر مسلمان‌ها است. برای نمونه ترکیه کشور اسلامی است، ولی درون ناتو است. احکام ارتباط با نهادهای بنا شده بر اساس و مبانی غیر اسلامی چگونه است؟ یعنی ارتباط با نهادها در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و غیره که بر اساس غیر اسلامی بنا شده، همانند سازمان ملل چگونه است؟ این‌که ما عضو سازمان ملل باشیم، از نظر شرع کجا بررسی می‌شود؟ در کدام باب فقه این‌ها قرار می‌گیرد؟ حرمت، جواز و وجوبش در کدام باب مطرح می‌شود؟ وقتی به مسائل جهاد دقت می‌کنیم، می‌بینیم که در آنجا مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: چهارم، مسائل مربوط به روابط طرفینی میان کشورها است؛ یعنی اصل و نوع ارتباط ما همانند ارتباط اقتصادی و فرهنگی باید چگونه باشد؟ ما با فلان کشور قرارداد می‌بندیم که او در اینجا و ما در آنجا دانشگاه بزنیم، این مسائل کجا بررسی می‌شود؟ در حالی که آن کشور یک کشور مخالف فکر ما است. پنجم، مسائل ارتباطات خبری، هنری، توریست و غیره کجا مطرح می‌شود؟ اگر توریست آمد اینجا و سبب تضعیف اسلام شد، مسأله آن کجا مطرح می‌شود؟ اگر توریست وارد کشوری شد و عقاید مردم سست شد، حجاب کمرنگ شد، کجا بررسی می‌شود؟ تمام این‌ها در کتاب «جهاد و دفاع» مطرح می‌شود. به تعبیری جنگ نرم اینجا بررسی می‌شود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با تأکید بر این‌که کتاب «جهاد» در زمانی که حکومت نداشتیم، برای آشنایی با فقه کلی بحث می‌شد، اظهار کرد: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ابواب فقهی دو مدل بود؛ نخست، مدل احکامی که مبتلابه عملی بود و در کوچه و بازار سؤال می‌کردند؛ همانند چگونگی خواندن نماز و غیره. ولی کسی در کوچه و بازار از ما درباره احکام جهاد سؤال نمی‌کرد. احکام «اماء و عبید» تنها برای اطلاع پرسیده می‌شود، چون کنیز و برده‌ای نیست. احکام قصاص، دیات و قضا را قبلا تنها برای اطلاع می‌خواندند، چون حکومتی نداشتیم. ولی امروز نه تنها در ایران، بلکه در دنیا مورد سؤال هستیم. مسائل جهاد مبتلابه است و باید مورد بررسی قرار گیرد.
وی ادامه داد: ششم، مسأله ارتباط با کشورهای دیگر در امور فرهنگی همانند ساخت سریال و فیلم در کجا بررسی می‌شود؟ این‌ها در باب جهاد است. هفتم، احکام سفارتخانه‌ها در کجا بررسی می‌شود؟ یک سفیری بیاید اینجا و ما به او آزادی عمل بدهیم یا نباید آزادی عمل داشته باشد؟ احکام فقهی این موضوع در کدام باب فقه مطرح می‌شود؟ هشتم، بحث احکام نظامی کجا بررسی می‌شود؟ امروز در کجا بحث می‌شود که حق ساخت سلاح کشتار جمعی داریم یا خیر؟ در کدام باب فقه مطرح می‌شود که حق تولید و به کارگیری سلاح‌های شیمیایی را داریم یا خیر؟
حجت‌الاسلام و المسلمین طائب تأکید کرد: در کدام باب فقه مطرح می‌شود که اولویت گذاری بودجه در تقسیم در امور نظامی تا چه حد است؟ این‌ها در کدام باب فقهی مطرح می‌شود؟ تمام این‌ها به باب «جهاد» باز می‌گردد. بنابراین آن‌چه ضرورت دارد، نخست تعریف جامعی از جهاد است که ذیل آن بحث دفاع تعریف می‌شود. این مسأله، مسأله گسترده ولی مؤثر، به روز و مورد سؤال است که اگر فردی به خوبی در این موضوع کار کند، قوت فقهی و استنباطی او نیز قوی خواهد شد.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم با تأکید بر کتاب شناسی فقهی درباره جهاد خاطرنشان کرد: با تمام توضیحی که بیان کردم، در هر کتاب فقهی وقتی وارد بحث می‌شویم، باید عنوان تعریف شود. برای نمونه در کتب طهارت، بیع و مضاربه به ترتیب تعریف طهارت، بیع و مضاربه بیان شده است. ولی وقتی وارد کتاب «جهاد» می‌شویم، از اولین کتابی که فقهی فتوایی تألیف شد، یعنی کتاب شیخ صدوق با نام «الهدایة» شروع می‌شود تا کتاب «مقنعه» شیخ مفید، کتاب «مبسوط» شیخ طوسی، کتاب «پاسخ به سؤالات» سید مرتضی و کتاب «کافی فی الفقه» علمای حلب نیز تقریباً در هیچ‌کدام «جهاد» تعریف نشده است.
وی یادآور شد: نخستین تعریف برای جهاد از سوی «قطب راوندی» در کتاب «احکام القرآن» مطرح شد. استقصایی که بنده کرده‌ام پس از «راوندی» مرحوم شهید اول، سپس شهید ثانی و معدود نویسندگانی جهاد را تعریف می‌کنند، ولی همه همان تعریف را می‌آورند که «قطب راوندی» آورده است؛ یعنی مادر تعاریف همان است که قطب راوندی می‌گوید. البته مسائل جهاد را گفته‌اند، ولی این‌که جهاد چیست را تعریف ارائه نکرده‌اند و این نشان می‌دهد که بحث از جهاد از صرف اطلاع بوده است.
استاد طائب در پایان گفت: در سیر فقه که به دوران قرن دهم و یازدهم ـ زمان حکومت صفویه ـ می‌رسیم، کتاب «جهاد» پر مسأله‌تر می‌شود. چون به نوعی حکومت تغییر می‌کند.
گفتنی است، درس خارج «جهاد و دفاع» استاد طائب هر شب(درسی) پس از نماز مغرب و عشا در مدرس ساحلی مدرسه فیضیه برگزار می‌شود؛ علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنند.
/993/502/ر