نگرش جبرگرایی سلب کننده مسؤولیت اجتماعی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام قاسمی، استاد حوزه علمیه قم، امروز در شبستان نجمه خاتون(س) حرم حضرت معصومه(س) با بیان اینکه بنابر دلایل مختلف انسان دارای اختیار بوده و شبهاتی که درباره جبر مطرح می‌شود بی‌پایه و اساس است، گفت: علامه محمد تقی جعفری و شهید مطهری در زمینه جبر و اختیار نظرات جالبی دارند و شهید مطهری به نقل از ابن‌سینا می‌فرماید که کسانی که از جبر سخن می‌گویند یا تعدل فکری آنها بهم خورده یا ضعف علمی دارند که در صورت ضعف علمی می‌توان با برهان ضعف علمی آنها را بر طرف کرد امااگر چنین نباشد این‌ها سرکش و لجوج هستند که در مقابل این‌ها می توان آنها را هل داد و یا به آنها سیلی زد و در مقابل وقتی که اعتراض کردند در پاسخ به آنها بگوییم که دستم این کار را کرده و چون این افراد قائل به جبر هستند فرصت اعتراض را از دست می دهند.
استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه قبل از اسلام به استناد آیات قرآن کریم نظریه جبرگرایی بر جامعه انسانی حاکم بود، گفت: طبق آیه های۲۰ سوره زخرف و ۱۴۸ سوره انعام مشرکان علت شرک و بت پرستی خود را جبر عنوان کرده و بیان می‌کردند که اگر خداوند دوست نداشت ما بت‌پرست نمی شدیم.
حجت الاسلام قاسمی افزود: پس از ظهور اسلام و بعثت پیامبر(ص) دیدگاه اختیار بر جامعه انسانی حاکم شد؛ اما پس از رحلت پیامبر(ص) در دوران بنی امیه دوباره جامعه اسلامی رو به جبرگرایی نهاد و در این دوران حاکمان بنی امیه اعتقاد به جبر را در میان مردم ترویج می کردند.
وی ادامه داد: در زمان حکومت معاویه، زمانی که از معاویه علت اینکه چرا یزید را جانشین خود انتخاب کرده پرسش می‌شد او در پاسخ به آنها این آیه قرآن را می‌خواند که خدا صاحب هر ملکی است و به هرکس که بخواهد ملکمی‌دهد و تأکید می کرد که این خداوند است که یزید را جانشین من کرده است و زمانی که از یزید در مورد شهادت امام حسین(ع) سؤال شد و از او پرسیدند که چرا این کار را انجام داده است او باز هم همین آیه را خواند و گفت که این خواست خداوند بوده است که امام حسین (ع) به قتل برسد و او صاحب ملک و پادشاهی شود.
استاد حوزه علمیه قم افزود: هدف آل امیه از ترویج جبرگرایی این بود که بتوانند روی جنایت ها خود سرپوش گذاشته و اعمال قبیح خود را به تقدیر و جبر خداوند نسبت دهند.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه اگر انسان نظام جبرگرایی را بپذیر این پذیرش دارای یک سری از بازتاب‌ها و تبعات در زندگی او خواهد بود، تصریح کرد: اولین اثر پذیرش نظام جبرگرایی این است که انسان موجودی فاقد اراده بوده و خلقتش بیهوده خواهد بود.
حجت الاسلام قاسمی اظهار کرد: دومین اثر نگرش جبرگرایی، سلب مسؤولیت اجتماعی نسبت به افراد است و این نوع نگرش موجب می‌شود که افراد از نظر اخلاقی نسبت به جنایت ها و اعمالی که انجام می‌دهند احساس مسؤولیت نداشته و اعمال زشت خود را به جبر نسبت می‌دهند که همین موضوع موجب رواج انواع فسادها در جامعه می‌شود.
وی افزود: از بین رفتن مدح نیکوکاران و مذمت بدکاران، لغو بودن امر و نهی الهی و فرستادن انبیا؛ زیرا فرستادن انبیاء برای کسی است که مختار باشد از دیگر پیامدهای اعتقاد به نظریه جبرگرایی است.
استاد حوزه علمیه قم بی‌معنی شدن قوانین مربوط جرایم و فروریختن نظام های سیاسی و اجتماعی و عدم شکایت از ظالم و از بین رفتن تفاوت میان انسان و حیوان را از دیگر پیامدهای پذیرش نظریه جبرگرایی عنوان کرد.
حجت الاسلام قاسمی آیات قرآن کریم، براهین عقلی وحالت شک و تردید و علم حضوری را از عوامل اثبات قاعده اختیار عنوان کرد.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه مبانی اختیار از همان زمان خلقت آدم و حوا آغاز شد و بعد از هبوط و خلیفه شدن انسان نیز از بین نرفت، اظهار کرد: کرامت تکوینی و کرامت اکتسابی از دیگر دلایل اثبات کننده قدرت اختیار در انسان پس از هبوط است.
حجت الاسلام قاسمی با اشاره به اینکه با اختیار فرق انسان با سایر موجودات مشخص می شود، افزود: اگر انسان بخواهد چیزی را اختیار بکند و انجام دهد باید سه شرط را رعایت کند که آن سه شرط و مولفه های و مبانی اختیار عبارتند از شناخت، قدرت و گرایشات یا همان میل های متضاد که باید گفت منظور از شناخت در اینجا این است که همانطور که ماشین بدون چراغ، موتور و دنده نمی‌تواند حرکت کند انسان هم همین‌طور است یعنی اگر شناخت یا همان چراغ نداشته باشد و همچنین قدرتی برای انجام کار نداشته باشد و یا میل و گرایش یعنی همان موتور نداشته باشد نمی‌تواند حرکت کند.
وی شناخت، قدرت و میل را از شاخصه های کارهای با اختیار عنوان کرد، یادآور شد: در تاریخ اسلام بسیاری از مصیبت هایی که بر مسلمانان وارد شد در اثر پذیرش همین نظریه جبر بود و باید دقت کرد که پذیرش این نظریه موجب شد که چند قرن مردم مجبور به تحمل حکومت حاکمان ظالم آل امیه و بنی عباس شوند./۹۶۸/پ202/س