منصب هدایت و حکومت از مختصات اهل بیت است

به گزارش سرویس پیشخوان  خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت الله حسین نوری همدانی صبح دوشنبه هفتم دی 1394 در سی و هشتمین جلسه درس خارج ولایت فقیه (کتاب البیع) در مسجد اعظم قم، در ادامه استدلال به آیه امانت و اولی الامر برای اثبات ولایت فقیه و وجوب تاسیس حکومت اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره) منصب هدایت و حکومت در ادله را از مختصات اهل بیت علیهم السلام دانست و گفت: در اسلام هدایت و حکومت از آن اهل بیت علیهم السلام است.

وی افزود: آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه امام سابق باید امانات شامل معارف حقه مربوط به هدایت و امامت مربوط به حکومت را به امام لاحق منتقل کند.

این مرجع تقلید به کیفیت انتقال امانت امامت از امام سابق به امام لاحق اشاره و خاطر نشان کرد: امامت یک مقام و موقعیتی است که در روح او یک خصوصیتی بوجود می آید که برای ما قابل درک نیست.

وی در تبیین قسمت دوم آیه "وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ" بیان داشت: وقتی بنا شد امامت و امانت به آن وسعت باشد بعد از اینکه امامت به کرسی نشست و حکومت تأسیس شد باید تشکیلاتی بوجود بیاورد تا احکام و معارف را به مردم برسانند و در بین مردم به عدل حکم کنند و وظیفه مردم پیروی از حکومت اسلامی است.

حضرت آیت الله حسین نوری همدانی با بیان این که امام راحل ولایت فقیه را استمرار ولایت ائمه می داند اظهار داشت: از آنجا که ولی فقیه به حکم اهل بیت علیهم السلام منصوب است آیه شامل ولایت فقیه نیز می شود و در صورت غیاب امام، فقیه باید مورد اطاعت قرار بگیرد.

وی اطاعت را به دو نوع اطاعت از ترس و اطاعت از محبت تقسیم کرد و ادامه داد: اطاعت از ترس در سلاطین دنیا وجود دارد. ولی مراد ما از اطاعت این نوع نیست بلکه اطاعت به معنای پناهگاه بودن مراد است. چونکه امام پناهگاه است از او اطاعت می کنیم، این شخص خودش قبول دارد که بایستی عدالت و راستی و درستی در جامعه باشد اما اگر این موارد به خطر بیافتند به امام پناه برده می شود. پس امام از نظر آیات و روایات و فرهنگ ما یک پناهگاهی می باشد و اطاعت از او بخاطر ترس نیست بلکه از روی محبت از امام پیروی می کنند و حتی جان خودشان را برای امام می دهند.

اهم مباحث حضرت آیت الله نوری همدانی در این جلسه بدین شرح است:

خلاصه مباحث گذشته

امام رضوان الله علیه در ولایت فقیه اولین دلیلی که برای وجوب تأسیس حکومت اسلامی ذکر کردند آیه 58 و 59 از سوره نساء بود.

آیه اول این است:﴿إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤَدُّواْ الأَمَنَتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ سَمِیَعاً بَصِیراً﴾[1].

 چند مطلب درباره این ذکر کردند؛ اول تفسیر آیه است. البته باید بدانیم که ما وقتی آیات قران را تفسیر می کنیم مدرک ما فقط ادبیات و فهمیدن معنای آیه نیست بلکه باید به اهل بیت علیهم السلام مراجعه کنیم. چون آنها بیاناتی در رابطه با تفسیر آیات دارند، گاهی امام صادق علیه السلام با کسانی که ادعا می کردند که بر اساس آیات قران گام بر می دارند مثل ابو حنیفه بحث می کردند و بعد به او می فرمودند تو قران را نمی فهمی فقط ادعا می کنی "إنما یعرف القران من خوطب به" و قران در بیت ما نازل شده، بنابراین اهل سنت امانات را فقط به امانات مالیه تفسیر کرده اند ولی اهل بیت علیهم السلام آیه را طور دیگری تفسیر می کنند.

کلام علامه طباطبایی درباره تفسیر امانت

آیت الله طباطبائی اعلی الله مقامه در جلد 4 تفسیر المیزان می فرمایند تفسیر آیه به امانات مالیه تنها صحیح نیست. زیرا ما در تفسیر قران باید به آیات قبل و بعد نیز مراجعه کنیم و آیات قبل از این آیه در این رابطه هستند که علماء یهود در اثر حسد و کینه ای که به مسلمانان داشتند با اینکه نصیبی از کتاب داشتند مطالبی می گفتند که قران آنها را رد می کرد و قبول نداشت پس از این جهت آیه به آیات قبل نظر دارد و با توجه به آنها آیه می گوید کسی که عالم است علوم و معارف او که در سینه دارد امانتی از جانب پروردگار متعال می باشد که باید آنها را درست به اهلش یعنی به مردم برساند، به عبارت دیگر چون آنها یعنی یهود نصیبی از کتاب داشتند مطالبی به مردم می گفتند که اسلام و قران آنها را قبول نداشت یکی از آنها همین مسائلی بود که درباره پیغمبر و اسلام می گفتند لذا این آیه که می گوید امانات را به اهلش برسانید یعنی آن علوم و معارف حقه که در کتب خودتان هست را به مردم بگوئید بنابراین با توجه به آیات قبل نباید بگوئیم منحصراً آیه مربوط به امانات مالیه می باشد.

مطلب دیگر اینکه ما روایاتی داریم که می گویند در آیه نه تنها امانات مالی و نه تنها معارف حقه بلکه امامت که خودش شأنی از شئون الهی است نیز مراد می باشد. به این بیان که باید امام سابق امام بعد از خودش را معرفی کند تا اینکه مردم او را بشناسند همانطور که پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله حضرت امیر علیه السلام را معرفی کرد بنابراین امانات یک معنای عامی دارد که هم شامل امانات مالیه است که ظاهر آیه همین است و هم شامل معارف حقه ای است که در سینه علماست و این از آیات قبل استفاده می شود و هم شامل مقام و موقعیت امامت است که از روایاتمان استفاده می شود.

منصب هدایت و حکومت از مختصات اهل بیت

در اسلام هدایت و حکومت هر دو مال اهل بیت علیهم السلام است. یعنی ما هم احکام خدا را باید از اهل بیت علیهم السلام بگیریم نه از حنفی و شافعی و حنبلی و مالکی و همین طور حکومت نیز برای اهل بیت علیهم السلام می باشد. بنابراین آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه امام سابق باید امانات که اعم از معارف حقه که مربوط به هدایت است و امامت که مربوط به حکومت است را به امام لاحق منتقل کند.

کیفیت انتقال امانت امامت از امام سابق به امام لاحق

بعضی از رفقا می گفتند چطور امامت منتقل می شود؟ اینها یک چیزهائی هستند که ما درست نمی توانیم درک کنیم اما یک حالت و خصوصیتی در روح امامی که امام می شود وجود دارد که برای ما قابل درک نیست، گاهی که در حضور مردم وحی بر پیغمبر صلی الله علیه و آله نازل می شد و حالتی بر ایشان عارض می شد که مردم می دانستند حضرت در حال تلقی وحی از جانب خدا می باشد. لذا صبر می کردند و بعد از چند دقیقه حضرت می فرمودند فلان آیه نازل شد اما آن حالت را کسی درک نمی کرد. امامت نیز یک مقام و موقعیتی است که در روح او یک خصوصیتی بوجود می آید که برای ما قابل درک نیست.

امام رضوان الله علیه با این تفصیل از آیه استفاده کردند که مربوط به حکومت اسلامی می باشد زیرا امامت یعنی رهبری و خداوند هیچوقت مردم را بدون رهبر نگذاشته است.

روایات کافی درباره خالی نبودن زمین ار حجت الهی

در اصول کافی نیز روایاتی داریم که اگر دو نفر بر روی کره زمین باشند یکی از آنها امام و رهبر می باشد و اولین کسی که خداوند خلق می کند امام است و آخرین کسی که قبل از قیام قیامت قبض روح خواهد شد امام و رهبر خواهد بود. بنابراین هیچوقت سطح زمین از امام و رهبر نباید خالی باشد و آیه نیز دلالت دارد بر اینکه امام سابق باید امامت و رهبری را به امام لاحق منتقل و او را به مردم معرفی کند، این قسمت اول آیه بود که به عرضتان رسید.

امام مبسوط الید اقامه عدل می کند

در قسمت دوم آیه گفته شده:﴿وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ﴾[2] که این نیز یک معنای وسیعی پیدا می کند زیرا وقتی که بنا شد امامت و امانت به آن وسعت باشد بعد از اینکه امامت به کرسی نشست و تأسیس شد باید تشکیلاتی بوجود بیاورد تا احکام و معارف را به مردم برسانند و در بین مردم به عدل حکم کنند.

وظیفه مردم پیروی از حکومت اسلامی است

مطلب دیگر اینکه بعد از بوجود آمدن امامت و حکومت به ترتیبی که بیان شد در آیه بعد به سراغ وظیفه مردم می رود و می فرماید:﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ﴾[3].

علمای عامه اُمرا و سلاطین را اولی الامر می دانند

باز در اینجا بین ما و اهل سنت اختلاف شدید وجود دارد. علمای عامه چونکه به دنبال اهل بیت علیهم السلام نیستند از این جهت اولی الامر را طور دیگری معنی کرده و می گویند سلطان هر زمانی اولی الامر است لذا اطاعت از او لازم است.

اشکال نظر عامه درباره مصداق اولی الامر

از طرفی نیز معلوم است که در میان مسلمانان سلاطین زیاد هستند لذا آنها گفته اند مراد از اولی الامر اُمراء جیوش می باشد؛ که خب اینها نیز زیاد هستند. بعلاوه خود قران می گوید:﴿وَلَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا﴾[4] یعنی امامت به ظالم نمی رسد درحالی که اینها ظالم هستند و اگر قرار باشد اولی الامر را اینطور معنی کنیم باید یزید و معاویه و تمام پادشاهان و سلاطین ظالم را در نظر بگیریم!

فلذا همان طور که مجمع البیان گفته در اینصورت اختلاف شدید بین مسلمانان پیش می آید زیرا سلاطین و اُمراء در بین مسلمانان زیاد هستند درحالی که خود قران از اختلاف نهی کرده است. بنابراین چنین حرفی درست نیست.

علمای شیعه ائمه را اولی الامر می دانند

بلکه باید گفت مراد از اولی الامر ائمه معصومین علیهم السلام هستند زیرا اطاعت خدا و رسول و اولی الامر مطلق بیان شده و اطاعت مطلق جز نسبت به معصوم از کس دیگر صحیح نمی باشد. زیرا در غیر اینصورت هرکسی که یک قدرتی دارد ادعا می کند من اولی الامر و مصداق این آیه هستم.

امام راحل ولایت فقیه را استمرار ولایت ائمه می داند

امام خمینی رضوان الله علیه می فرمایند مراد از اولی الامر ائمه علیهم السلام و منصوبین آنها می باشد. ولی فقیه نیز به حکم اهل بیت علیهم السلام منصوب است و آیه شامل ولایت فقیه نیز می شود و در صورت غیاب امام فقیه نیز باید مورد اطاعت قرار بگیرد.

اطاعت از ترس و اطاعت از محبت

امام رضوان الله علیه در اینجا به سراغ مطلب دیگری نیز رفته و فرموده ما که می گوئیم طبق آیه امام باید مورد اطاعت قرار بگیرد در واقع ما باید امام را به عنوان یک پناهگاه بدانیم.

دو جور اطاعت داریم؛ یک اطاعت از ترس و یک اطاعت به عنوان پناهگاه که اطاعت از ترس در سلاطین دنیا وجود دارد ولی مراد ما از اطاعت این نوع نیست بلکه اطاعت به معنای پناهگاه بودن مراد است یعنی چونکه امام پناهگاه است از او اطاعت می کنیم، این شخص خودش قبول دارد که بایستی عدالت و راستی و درستی در جامعه باشد اما اگر این موارد به خطر بیافتند به امام پناه برده می شود. پس امام از نظر آیات و روایات و فرهنگ ما یک پناهگاهی می باشد و اطاعت از او بخاطر ترس نیست بلکه برعکس از روی محبت از امام پیروی می کنند و حتی جان خودشان را برای امام می دهند.

امام رضوان الله علیه بعد از ذکر مطالب مذکور به سراغ روایات باب حد السرقة رفته اند و به برخی از اخبار این باب استناد کرده اند.203/122/ق

پاورقی:

[1] نساء/سوره4، آیه58.

[2] نساء/سوره4، آیه58.

[3] نساء/سوره4، آیه59.

[4] هود/سوره11، آیه113.

/836/د102/ل