شرط توفیق ترجمههای گروهی قرآن
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم، با بیان اینکه قرآن به زبان عربی مبین نازل شده و اگر کسی آشنایی اندکی با زبان عربی داشته باشد، می‌تواند مفاهیم و معارف قرآنی را درک کند، گفت: اما ممکن است افرادی نیز باشند که نتوانند با این زبان ارتباط برقرار کنند که در این صورت باید به زبان مقصد ترجمه شود تا فهم آن برای مخاطب تسهیل شود؛ به عنوان مثال در ترجمه آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی دیده‌ام که برای ترجمه کرامت انسانی، توضیحاتی ارائه شده است؛ چرا که در یک واژه و عبارت نمی‌توان آن را ترجمه کرد و از سوی دیگر مخاطب باید بفهمد که این عبارت به چه معنی است.
وی تصریح کرد: یکی از روش‌هایی که قرآن ترجمه می‌شود، لفظ به لفظ است که این روش چندان نمی‌تواند معارف قرآن را به زبان دیگر منتقل کند و از سوی دیگر یکسری از کلمات و عبارات نیز وجود دارند که نمی‌توان آنها را در یک کلمه یا عبارت ترجمه کرد و نیاز به توضیحات بیشتری دارد، از این رو این روش چندان کارآمد نخواهد بود.
توجه به لایه‌های پنهان قرآن در ترجمه
حجت‌الاسلام مصطفی‌پور ادامه داد: قرآن گاهی به مسائل عقلی، گاهی به مسائل تاریخی، گاهی اخلاقی و یا طبیعی(یعنی معرفی جهان طبیعت و قوانیم حاکم بر آن) می‌پردازد؛ از این رو اگر بخواهیم به ترجمه کاملی از قرآن دسترسی پیدا کنیم، صرفاً دانستن زبان عربی و فارسی که به عنوان زبان مبدأ و مقصد است، کفایت نمی‌کند. ممکن است زبان عربی(مبدأ) و زبان فارسی(مقصد) را بدانیم، اما به ویژگی‌های زبان عربی قرآن توجه نکنیم، معمولاً در یک علم مانند ترجمه قرآن باید یک متخصص وجود داشته باشد که ضمن آشنایی با زبان مبدأ و مقصد بتواند یک کتاب را ترجمه کند، در غیر این صورت این ترجمه مفید، کامل و حتی سالم نخواهد بود.
وی در ادامه عنوان کرد: با توجه به اینکه قرآن کتاب هدایت است و مسائل مختلفی در آن رعایت شده، به تعبیر پیامبر اکرم(ص) قرآن دارای چهار مرتبه یا لایه است یعنی بخشی از قرآن عبارات، بخشی اشارات، لطایف و حکمت‌های قرآنی است و اگر کسی در سطح اول باشد نمی‌تواند نسبت به سطوح دیگر علم داشته باشد.
توجه به ظهور و بطون قرآن در ترجمه
این پژوهشگر قرآن گفت: اگر بخواهیم به ترجمه‌ای سالم، کامل و همه‌جانبه دسترسی داشته باشیم، باید گروهی متخصص به ترجمه قرآن بپردازند که در این صورت ترجمه‌ای کامل، متقن و به طور نسبی قابل اعتماد خواهد شد، اما در صورتی که این شرایط رعایت نشود، ترجمه درستی از واژه‌های قرآن ارائه نخواهد شد. به عنوان مثال کسی که در فلسفه تخصص دارد باید به آیات حکمی قرآن که مربوط به خداشناسی است، بپردازد و یا کسی که متخصص علوم طبیعی است، به آیات مربوط به طبیعت و قوانین آن بپردازد و در بخش اخلاق، عرفان، فقه و ... نیز به همین صورت.
وی با بیان اینکه قرآن دارای ظاهر و باطنی است و برای ترجمه باید این ظهور و بطون را مورد توجه قرار داد، تصریح کرد: کسی که زبان عرفان را می‌داند، می‌تواند تجلی را در آیات قرآن به درستی معنی کند وگرنه یک فرد غیرمتخصص آیه را به معنی نشانه می‌گیرد و از آن رد می‌شود، اما کسی که نظام هستی را آیات خداوند می‌شمارد، ترجمه‌ای متفاوت ارائه خواهد کرد. هر چند ترجمه گویای همه حقایق نخواهد بود، همچنان که خداوند در قرآن می‌فرماید؛ اگر می‌خواهید عمق قرآن را درک کنید باید در آن تفکر کنید.
ترجمه لفظ به لفظ ترجمه کامل قرآن نیست
این پژوهشگر قرآن درباره عمده اشکالات ترجمههای فردی قرآن گفت: برخی ترجمه‌ها غلط است؛ چرا که به نظر می‌رسد مترجم معنا را درست نفهمیده است و گاهی ترجمه لفظ به لفظ سبب شده ترجمه کاملی از قرآن ارائه نشود، که یکی از دلایل اشکالات ترجمه‌ای و گویا نبودن آنها، عجله و شتابزدگی در ترجمه قرآن، عدم آشنایی دقیق با زبان مبدأ و مقصد و یا نداشتن تخصص لازم است.
وی درباره عدم موفقیت ترجمههای گروهی قرآن عنوان کرد: اگر ترجمههای گروهی با مؤلفه‌های لازم یادشده و یک ویراستار ادبی همراه باشد، می‌تواند کارآمد باشد. البته تاکنون ترجمه گروهی نداشته‌ایم و کاری که حجت‌الاسلام رضایی‌اصفهانی انجام داده، ترجمه نبوده و تفسیر است و اگر هم نمونه‌ای از ترجمه گروهی وجود داشته باشد به دلیل نداشتن مولفه‌ها و ویژگی‌های یادشده موفق نشده‌اند./836/د102/ل