از قیام قم تا نجف اشرف؛ روایتی از مجاهدت و شهادت سید مصطفی خمینی

شهید آیتالله سید مصطفی خمینی، فرزند ارشد امام خمینی (ره)، با نقش محوری در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، مدیریت میدانی اعتراضات و سازماندهی جریانهای مبارزاتی علیه رژیم پهلوی را بر عهده داشت و حتی در دوران تبعید امام در نجف، بیت رهبری نهضت را به یک قرارگاه راهبردی تبدیل کرد.
به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، شهید آیتالله سید مصطفی خمینی، فرزند ارشد امام خمینی (ره)، از چهرههای کمتر شناختهشده اما تأثیرگذار در روند نهضت اسلامی است؛ شخصیتی که از قیام ۱۵ خرداد تا دوران تبعید در نجف، نقشی محوری در هدایت و سازماندهی مبارزات علیه رژیم پهلوی ایفا کرد و شهادت مشکوک او در سال ۱۳۵۶، نقطه عطفی در شتابگیری انقلاب اسلامی شد.
تحلیل زندگی سیاسی وی نشان میدهد که او نه تنها مشاور امین و نزدیک امام بود، بلکه به عنوان مدیر ارشد اجرایی و سازماندهندهی لایههای زیرین مبارزه، نقشی محوری در هدایت جریانهای سیاسی علیه رژیم پهلوی ایفا کرد. شهادت ناگهانی و مشکوک وی در سال ۱۳۵۶، نقطه عطفی بود که مکانیسم بسیج عمومی را فعال ساخت و تسریعکنندهی پیروزی انقلاب اسلامی شد.
۱. نقش کارکردی در بحران خرداد ۱۳۴۲: سازماندهی و هدایت میدانی
نقش سید مصطفی خمینی در وقایع خرداد ۱۳۴۲ فراتر از یک همراهی صرف با رهبری نهضت بود؛ او در بحبوحه بحران امنیتی قم، عملاً به محور مدیریت و سازماندهی اعتراضات تبدیل شد.
الف. مدیریت لجستیک و تولید محتوا
پیش از بازداشت امام خمینی، محل سکونت سید مصطفی به مرکز لجستیکی مهمی برای نهضت بدل شده بود. فرآیند تکثیر و توزیع بیانیهها و اعلامیههای انقلابی، به ویژه در خصوص اعتراضات علیه «انقلاب سفید» و قانون «کاپیتولاسیون»، تحت نظارت مستقیم ایشان انجام میگرفت. این عملکرد، زیرساخت ارتباطی و نشر ایدئولوژیک نهضت را در مرحله آغازین فراهم میساخت.
ب. رهبری میدانی و شکستن فضای سکوت
با انتشار خبر بازداشت امام در بامداد ۱۵ خرداد، آیتالله سید مصطفی خمینی با حضور سریع و فعال در صحن حرم حضرت معصومه (س)، اقدام به تهییج جمعیت حاضر نمود و با ایراد یک بیانیه شفاهی قاطعانه، سکوت ناشی از فضای شدید امنیتی را شکست و موجب انسجام مجدد مردم و حرکت تظاهرات عمومی شد. این اقدامِ جسورانه، قم را به یک کانون مقاومت فعال تبدیل کرد و به لحاظ سیاسی، رژیم را در وضعیت انفعالی قرار داد.
ج. مقاومت در فرآیند بازجویی
بازداشت وی ساعاتی پس از سخنرانی، نشاندهنده درک رژیم از اهمیت نقش وی در هدایت قیام بود. مقاومت او در برابر بازجوییهای سخت در زندان قزلقلعه و عدم ابراز ندامت یا همکاری با دستگاه امنیتی، نه تنها روحیه مبارزاتی را تقویت کرد، بلکه تصویر یکپارچهای از خط مقاومت در کانون رهبری نهضت ترسیم نمود.
۲. نجف اشرف: مدیریت ساختاری و قرارگاه راهبردی نهضت
با آغاز دوران تبعید امام خمینی به عراق، سید مصطفی خمینی نقش بیبدیلی را در استقرار و اداره ساختار مدیریتی نهضت برعهده گرفت و بیت نجف را به یک قرارگاه راهبردی برای تداوم مبارزات تبدیل کرد.
الف. مشاورت ارشد و فیلتر اطلاعاتی
در طول سیزده سال تبعید، سید مصطفی خمینی به عنوان مشاور ارشد و فیلتر اطلاعاتی اصلی امام عمل میکرد. گزارشها و اخبار واصله از ایران و سایر مراکز مبارزاتی ابتدا توسط وی پالایش و تحلیل میشد و سپس در قالب یادداشتهای تحلیلی و دقیق به اطلاع امام میرسید. این نقش، تضمینکننده اتخاذ تصمیمهای سیاسی با حداکثر دقت اطلاعاتی برای رهبری نهضت بود.
ب. مدیریت مالی و پشتیبانی لجستیک
یکی از مهمترین کارکردهای او، مدیریت منابع مالی و پشتیبانی لجستیکی نهضت بود. سید مصطفی ساختار مالی منظمی را برای دریافت وجوهات شرعی و کمکهای مردمی ایجاد کرد و این منابع را با نظم خاصی میان خانوادههای زندانیان سیاسی، طلاب انقلابی و سایر عناصر مبارز توزیع مینمود. این ساختار مالی منسجم، ضامن تداوم فعالیتهای نهضت در شرایط سخت تبعید بود.
ج. دیپلماسی انقلابی و ارتباطات بینالمللی
سید مصطفی خمینی به عنوان حلقه اتصال میان امام و جریانهای داخلی و خارجی فعالیت میکرد و با ایجاد ارتباط با گروههای مبارز اسلامی در لبنان، عراق و فلسطین به تبیین مواضع نهضت پرداخت و ابعاد فراملی مبارزات ایران را تقویت نمود. در سطح داخلی نیز، او نقطه ورود تمامی نیروهای انقلابی و شخصیتهای مبارز به بیت رهبری در نجف بود.
۳. شهادت به مثابه کاتالیزور انقلاب (۱۳۵۶)
درگذشت ناگهانی آیتالله سید مصطفی خمینی در آبان ۱۳۵۶، که شواهد پزشکی عراق آن را ناشی از «مسمومیت» میدانستند، در افکار عمومی به منزله شهادت توسط رژیم پهلوی تلقی شد و موجب آن شد با وجود اندوه بزرگ برای رهبری، به یک عامل تسریعکننده و کاتالیزور برای موج نهایی انقلاب بدل گردید.
الف. فعالسازی مکانیسم بسیج عمومی
مراسمهای ترحیم و بزرگداشت وی در ایران، به ویژه در مسجد ارک تهران، به نخستین تجمعات گسترده سیاسی پس از سالها تبدیل شد.
که با ضمیمه شدن مقاله توهینآمیز یکی از روزنامههای آن دوران علیه امام خمینی که در واقع واکنش رژیم به این تجمعات بود، منجر به وقوع قیام ۱۹ دی قم شد.
ب. شکلگیری چرخه چهلمها
پس از فاجعه قم، مراسم چهلمین روز شهدای آن حادثه در تبریز (۲۹ بهمن) به تظاهرات و درگیری جدیدی انجامید. این الگو از اعتراض و گرامیداشت، که به "سنت چهلمها" معروف شد، یک مکانیسم زنجیرهای برای بسیج دائمی و گسترده در شهرهای مختلف ایران فراهم ساخت و رژیم پهلوی را در وضعیتی قرار داد که قادر به مهار بحرانهای متوالی نبود و ظرف یک سال به فروپاشی نهایی رسید.
شهید آیتالله سید مصطفی خمینی به عنوان یکی از طراحان فکری و مدیران ارشد اجرایی نهضت، سهمی بنیادین در شکلدهی ساختار تشکیلاتی مبارزه و تداوم آن در دوران تبعید داشت. نقش او در بحران خرداد ۴۲ به عنوان رهبر میدانی و در نجف به عنوان مدیر استراتژیک، او را به شخصیتی محوری در تاریخ انقلاب تبدیل میکند. شهادت مشکوک وی، با فعالسازی چرخه اعتراضات و تعبیرِ بصیرانهی امام خمینی مبنی بر "لطف خفیه الهی"، دروازهی ورود ملت ایران به مرحلهی نهایی انقلاب را گشود و نام او را به عنوان شهید آغازگر بیداری ملی در تاریخ ثبت کرد.
ارسال نظرات