«جهاد ابتدایی در اسلام» بررسی شد/ تعارض جهاد ابتدایی با آیات و روایاتی همچون «لا إِکْراهَ فِي الدِّينِ»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام مهدی مهریزی، عضو هیأت علمی مؤسسه دارالحدیث، شامگاه چهارشنبه در سلسله نشست‌های علمی دین‌پژوهان با بررسی موضوع «جهاد ابتدایی در اسلام» به مناسبت دهه اول ماه محرم سال95 در دبیرخانه دین پژوهان کشور با اشاره به اقسام جهاد خاطرنشان کرد: کتاب‌های فقهی جهاد را بر سه قسم دفاعی، جنگ با بغات و ابتدایی تقسیم کرده‌اند.

حجت الاسلام مهدی مهریزی با تعریف جهاد دفاعی یادآور شد: اگر مال، جان،‌ ناموس یا سرزمین اسلامی مورد تعرض قرار گیرد شخص به دفاع از آن می‌پردازد که به آن جهاد دفاعی گفته می‌شود.

وی در ادامه به توضیح جنگ با بغات پرداخت و اظهار داشت: اگر با کسانی که در داخل یک کشور بر علیه حکومت‌های مشروع وارد جنگ و شورش شده‌اند، مقابله شود جنگ با بغات نامیده می‌شود.

عضو شورای مؤسسه دین پژوهان کشور بیان داشت: جهاد ابتدایی قسم سوم از اقسام جهاد است و در آن مسلمانان به سبب اختلاف عقیده‌ای که با کفار دارند به مبارزه بر علیه آنها برمی‌خیزند هر چند این گروه‌ها هیچ سرستیزی با مسلمانان نداشته باشند.

وی به علت‌های جهاد با کفار اشاره و تصریح کرد: حکم جهاد ابتدائی از طریق امام معصوم(ع) صادر می‌شود تا با مبارزه علیه کفار یا آنها مسلمان شوند یا از بین بروند. هر چند می‌توان با دریافت جزیه از کفار‌ذمی(اهل کتاب) از این جنگ دوری جست.

تعارض جهاد ابتدایی با آیات و روایاتی همچون «لا إِکْراهَ فِي الدِّينِ...»

حجت‌الاسلام مهریزی ابراز داشت: از 150 سال گذشته تا کنون این مسأله دغدغه اصلاح گرایان و روشنفکران مسلمان شده است که چرا باید به صورت ابتدایی با گروه‌های کافر مبارزه کرد چرا که آنها سرستیز با مسلمانان را ندارند و جهاد ابتدایی با آیه 256 سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «لا إِکْراهَ فِي الدِّينِ...» و با آیات و روایات از این قبیل منافات دارد.

وی چندین پاسخ بر این اعتراض و شبهه بیان و تأکید کرد: در مقابل آیات و روایات فراوانی که هر یک به گونه‌ای بر جهاد ابتدایی سفارش کرده‌اند، می‌توان به چندین پاسخ در این باره اشاره کرد.

تمام جنگ‌های پیامبراکرم(ص) دفاع بوده است

این استادیار دانشکده علوم حدیث نخستین موضع‌گیری در میان شیعه و سنی را دفاعی تلقی کردن جنگ‌های پیامبر(ص) دانست و ابراز داشت: این گروه به آیات و ادله قولی نپرداخته است و تمام جنگ‌های پیامبراکرم(ص) را دفاعی و از قسم اول جهاد تلقی کرده است.

وی بیان داشت: موضع‌گیری دوم عالمان شیعه به ویژه مرحوم علامه طباطبائی و شهید مطهری نسبت به جهاد ابتدایی این است که در ذیل آیات قرآن مباحث را مطرح و وارد متن جنگ‌های پیامبر(ص) نشده‌اند.

حجت الاسلام مهریزی در ادامه با اشاره به موضع‌گیری دوم عالمان شیعی نسبت به قتال و جهاد ابتدایی اظهارداشت: مرحوم علامه طباطبایی بر این عقیده است که اسلام دینی مبتنی بر فطرت و کمال انسان است تا مقتضیات فطرت که دفاع از توحید است را در طول زندگی بر فعلیت برساند.

وی در ادامه به نظر دیگر علامه طباطبائی بر این شبهه اشاره و تصریح کرد:‌ علامه طباطبائی جهاد ابتدایی را نوعی دفاع می‌داند که آن را در سه صورت در خطر بودن جان و مال، به خطر افتادن آزادی یک ملت و در خطر بودن دین مجاز می‌داند.

تخصیص آیات مطلق از سوی آیات خاص

عضو شورای مؤسسه دین پژوهان کشور پاسخ سوم به شبهات جهاد ابتدایی را جمع بین آیات مطلق و مقید دانست و خاطرنشان کرد: آیاتی همچون: «وَ قاتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ» و «أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَّكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ...» آیات خاص و مقید هستند از این رو با تخصیص آیات مطلق که فرمان به جهاد ابتدایی شده را مقید بر حمله یا قصد حمله کافران بر مسلمانان می‌کند.

وی در ادامه به شرح ادله‌های دیگر، مسئله مداخله‌های بشر دوستانه را به عنوان فلسفه‌ای اخلاقی معرفی و تأکید کرد: حق دفاع از خود یک امر و اصلی اخلاقی است و جواز امداد به افرادی که در معرض ستم قرار گرفتند اصل دوم اخلاقی است بنابراین پیامبر در هر دو حالت می‌توانست یا به سبب دفاع از خود با کفار مبارزه کنند و یا به سبب ظلمی که حاکمان ظالم بر مردم ممالک می‌کردند، قیام کند.

حجت الاسلام مهریزی در پایان این نشست بیان داشت: مسأله و مشکل جهاد ابتدایی دین نیست چرا که همه فقها بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در جهاد ابتدائی زنان و پیرمردان استثناء شده‌اند حال آن که اگر ملاک جهاد ابتدایی کفر کافر بود نباید این دو مستثنی می‌شدند.

شایان ذکر است: در ابتدای این نشست علمی، آیت پیمان، رییس مؤسسه دین‌پژوهان کشور با بیان این‌که تا کنون 35 نشست علمی در این مؤسسه برگزار شده است تصریح کرد: این نشست سی و ششمین نشست علمی در این دبیرخانه است.

وی خاطرنشان کرد: در ماه محرم دو نشست دیگر، «عاشورا از منظر روانشناسی اجتماعی» با حضور حجت الاسلام مسعود آذربایجانی عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و همچنین نشست «نقد تکفیر و جریانات تکفیری» با حضور قاسم جوادی مسؤول گروه تاریخ حدیث پژوهشکده علوم و معارف برگزار خواهد شد./878/پ201/ب1