نگاهی به فعالیت های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پس از پيروزي انقلاب اسلامي و استقرار نظامي براساس ارزش‌هاي معنوي و احكام الهي در ايران، بار ديگر تفكر ديني به عنوان انديشه‌اي اميدزا، حيات‌بخش و مترقي، در عرصه حيات انسان معاصر ظاهر شد؛ از این رو وظیفه حوزه علمیه در زمینه زدودن پيرايه هاي موهوم و موهون از ساحت قدسي دين، و صيانت از هويت فرهنگي و سلامت فكري اقشار تحصيل كرده و نسل جوان كشور بیش از پیش نمایان شده است که می توان ایجاد نهادهای علمي پژوهشي و آموزشي حوزوی را در این راستا دانست.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از جمله نهادهای علمی پژوهشی داراي مجوّز رسمي و شخصيت حقوقي مستقل و در حكم دستگاه عمومي است که در جهت پاسخ گویی به مطالبات رهبر معظم انقلاب در سال 1373 به همت حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد تأسیس شده است.
اهداف و رويكردها
نقادي و بازپيرايي مواريث معرفتي علمي بازمانده از سلف صالح، در حوزۀ دين‌پژوهي و حكمت و معرفت ديني و نظامات اجتماعي اسلام، بازآرايي و ارائه مناسب معارف ديني، با لحاظ نظرها و نيازهاي نوپديد، اهتمام به نظريه‌پردازي، نوآوري و گره‌گشايي در قلمرو انديشۀ ديني و نظام‌هاي رفتاري اسلام، مطالعۀ تطبيقي و نقد مبتكرانه و عالمانة مكاتب و مناظر فكري معارض، دفاع علمي از حكمت و انديشه و فرهنگ ديني، کوشش براي رفع نيازهاي علمي و نظري نظام جمهوري اسلامي در حوزۀ نظامات اجتماعي و رفتاري اسلام از اهداف و رویکردهای این پژوهشگاه است.
این پژوهشگاه نیز همانند بسیاری از مؤسسات و نهادهای علمی برای خود یک چشم انداز بسیت ساله وضع کرده که عبارت از برخورداری از جايگاه برجسته‌ترين دستگاه مولد انديشه و معرفت به عنوان پژوهشگاه جامع و مرجع در زمينه‌هاي معرفت ديني و علوم انساني مرتبط و مماس با قلمرو دين در افق جهان اسلام، دست يافتن به تبيين کامل گفتمان مجدد و طراحي جامع الگوهاي روزآمد نظام‌هاي رفتاري مورد نياز حکومت اسلامي، جايگاه بزرگترين گفتمان فکري نقاد و رقيب گفتمان‌هاي معارض جهاني در حوزۀ معرفت ديني، تواناترين مدافع معرفتي اسلام ناب محمدي(ص) در افق بين‌المللي، برخورداری از جايگاه برترين و اثر‌گذارترين موسسۀ ملي تأمين کنندۀ نيازهاي فکري فرهنگي طبقات نخبۀ دانشگاهي، حوزوي، مديريتي و جوان کشور، بزرگترين پشتيباني کنندۀ دستگاه‌هاي فرهنگي صفي و برخورداری از سامانه‌هاي مديريتي برتر و دارندۀ بالاترين نصاب کيفي در زمينۀ سرمايه‌هاي سازماني و نيروي انساني در قياس با دستگاه هاي نظير و متناظر در افق ملي است.
همچنین التزام به کار بست تدابير و دغدغه‌هاي فکري فرهنگي رهبر معظم انقلاب، رصد رخدادها و جريان‌هاي معرفتي، و آينده‌نگري و گمانه‌زني چالش‌ها و نيازهاي فکري نظري نظام و امت اسلامي، اهتمام به تحقق سامانه مديريتي برتر، و فراهم‌سازي سرمايه‌هاي سازماني و نيروي انساني کيفي و کارآمد، تحفظ بر مکتب‌وارگي معرفتي پژوهشگاه در فعاليت‌ها و انسجام برنامه‌ها، اهتمام بر تبيين، تعميق و توسعه گفتمان مجدد، رعايت تخصص و توغل علمي و تمحض مطالعاتي، ضمن عطف توجه به پيوستگي معرفت‌ها و رشته‌هاي علمي، اهتمام به نظريه‌پردازي و نوآوري در قلمرو حکمت نظري و حکمت ديني، مواجهه نقادانه با مکاتب معارض و متفکران رقيب، برنامه محوري و تکثر در برآيند و برونداد، اثر بخشي و کاربردمندي فعاليت‌ها، خلاقيت و استخدام شيوه‌ها و ابزار‌هاي پيشرفته و نوآمد تحقيقاتي و ارتباطي، اهتمام به تامين نيازمنديهاي مخاطبان نخبه، نخبه‌پذيري و زبده پروري در نيروي علمي، طراحي و اجراء نظام آموزشِ پژوهش محورِ پرورش مآل مبتني بر يافته‌هاي پژوهشي، استخدام حداکثري استطاعت‌هاي داخلي و خارجي در جهت اهداف و فعاليت‌هاي پژوهشگاه، توانمندسازي اعضاي هيأت علمي در راستاي تأثير‌گذاري جهت‌دهنده فکري معرفتي در مقياس ملي و جهاني نیز از اصول راهبردی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی محسوب می شوند.
رئيس پژوهشگاه به عنوان بالاترين مقام مديريتي، مسؤوليت هدايت تصميمات و فعاليت‌ها و تدبير امور كلان و هماهنگ‌سازي بخشهاي گوناگون را عهده‌دار است. معاونان، مسؤولان قسمت‌هاي مختلف و مديران مؤسسات وابسته به پژوهشگاه نيز با نظر مستقيم وي گزينش و گمارده مي‌شوند؛ از ابتداي تأسيس پژوهشگاه تاكنون حجت‌الاسلام والمسلمين علي‌اكبر رشاد عهده‌دار رياست پژوهشگاه است.
جايگاه، وظايف و فعاليت‌هاي اركان علمي پژوهشگاه
در حال حاضر پژوهگشاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با پنج پژوهشكده حکمت و دین پژوهی، نظام های اسلامی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی، دانشنامه نگاری و مرکز پژوهش های جوان مجموعاً مشتمل بر بيست گروه علمي در رشته‌هاي مختلف پژوهشي فعاليت می کند و وظیفه اصلی گروه‌هاي علمی طراحی و اجرای تحقیقات مشتمل بر تهيۀ ساختار منطقی مباحث و موضوعات تحقیق، تهیه فهرست حوزه‌هاي تمحض علمی و عنوانهاي مطالعاتي و تحقیقاتی، اولويت‌گذاري، تعريف و تهيه پيش‌طرح، تأييد صلاحيت محققان، ارزیابی و تصویب طرح‌هاي تحقيقاتي، نظارت بر حسن جريان اجراي تحقيقات، ارزیابی و تأييد نهايي حاصل تحقيق است.
گذشته از اجراي تحقيقات، مجموعه‌اي از برنامه‌ها و فعاليت‌هاي علمي براي گروه‌ها تعريف شده كه عبارت از تهيه مقاله براي مجلات علمي و مجلات ISI و ISC و دانشنامه‌ها و همايش‌ها، برگزاري دوره‌هاي آموزشي در مقاطع تحصيلات تكميلي دانشگاهي و سطوح سه و چهار حوزوي و دوره‌ها و كارگاه‌هاي آموزشي كوتاه مدت، طراحي و اجراي همايش در سطوح بين‌المللي، فرا ملي و ملي، برگزاري هم‌انديشي‌ها و نشست‌هاي علمي و جلسات نقد كتاب، اجراي گفت‌وگوهاي علمي انتقادي با مبادي تفكرات جهاني رقيب و مرابطه‌هاي علمي با تفكرات جهاني همسو، تهيه مجلات و مجموعه مقالات علمي، تأسيس انجمن‌ها و قطب‌هاي علمي است.
پژوهشكده حكمت اسلامي
پژوهشكده حکمت اسلامی دارای سه گروه علمي معرفت‌شناسي، فلسفه و عرفان است که اهداف تبيين و ساماندهي مناسب مباحث زيرساختي انديشة ديني با توجه به نيازها و نظريه‌هاي جديد، ايجاد بستر مناسب براي تعميق و پويايي و بالندگي انديشة ديني به تناسب نيازهاي زمانه، پاسخ به شبهات القائي در قلمرو عقايد و كلام اسلامي، نقد مكاتب و ديدگاه‌هاي معارض در حوزۀ زيرساخت‌هاي انديشة ديني را پی گیری می کند.
گروه معرفت‌شناسي
نخستین گروه پژوهشکده حکمت اسلامی، گروه معرفت شناسی است که وظیفه آن احيا و بازپژوهي، تنسيق و ساختاردهي و توسعه و تعميق معرفت‌شناسي اسلامي با لحاظ مكاتب، آرا و مباحث معرفت‌شناختي جديد و معاصر، تبيين نقاط برخورد مباني و لوازم نظريه‌هاي معرفت‌شناسي غربي با انديشه ديني فلسفي اسلامي، ارائه، تبيين و ارزيابي نحله‌ها و نظريه‌هاي معرفت‌شناختي كلاسيك، جديد و معاصر، مطالعه و بررسي مقايسه‌اي مكاتب و نظريه‌هاي معرفت‌شناختي، طرح مباني و لوازم دانش‌هاي مماس با دانش معرفت‌شناسي و بررسي نسبت و مناسبات آن علوم با معرفت‌شناسي، بررسي و نقد تلاقي پيامدهاي معرفت‌شناختي ساير علوم و معارف با معرفت ديني است.
از آثار منتشر شده این گروه می توان به درآمدی بر هرمنوتیک، نگاهی به معرفت شناسی در فلسفه اسلامی، نظریه شناخت، نقد و خلاقیت در تفکر، معرفت شناسی قضایای حقیقیه و خارجیه، معرفت دینی از منظر معرفت شناسی، معرفت شناسی، مابعدالطبیعه چگونه ممکن است، پیشینه و پیرنگ معرفت شناسی اسلامی، فلسفه و الاهیات، عقلانیت معرفت از دیدگاه علم شناسی پوپر، فیزيکدانان غربی و مسأله خداباوری، نگاهی به معرفت شناسی در فلسفه غرب، مسأله آغاز از دیدگاه کیهان‌شناسی نوین و حکمت متعالیه، علم اجتماعی علم و الاهیات، معرفت شناسی نقد فضا، نظام معرفت شناسي صدرايي، مطابقت صور ذهني با خارج و عقلانيت در فلسفه علم اشاره کرد.
گروه فلسفه
دومین گروه از پژوهشکده حکمت اسلامی گروه فلسفه با اهداف بازپژوهي و بازپيرايي فلسفه اسلامي، تبيين و تنسيق فلسفه اسلامي به زبان زمان، اهتمام در جهت تعميق و ايجاد پويايي و بالندگي در فلسفة اسلامي با توجه به نظرها و نيازهاي جديد، پاسخگويي به شبهات القائي در قلمرو حكمت و فلسفه اسلامي، نقد مكاتب و ديدگاه‌هاي معارض فلسفي است؛ از این گروه آثاری همانند، علیت از دیدگاه اشاعره و هیوم، خدا و انسان در فلسفه یاسپرس، خدا از دیدگاه صدر المتألهین و پل تیلیش، براهین اثبات وجود خدا، در نقدی بر شبهات جان هاسپرس، مناسبت دین و فلسفه در جهان اسلام، خدا در حکمت و شریعت، علم و فلسفه، سیری انتقادی در فلسفه کارل پوپر، تاریخچه مکاتب تفسیری و هرمنوتیکی کتاب مقدس، فلسفه‌های اگزیستانس، شریعت و شهود همچنین موضوعات دیگری منتشر شده است.
گروه عرفان
گروه عرفان نیز از زیر مجموعه های پژوهشکده حکمت اسلامی با اهداف و برنامه‌هاي كلي بازپژوهي و نقادي ميراث معرفتي اسلامي در زمينه‌هاي فلسفۀ عرفان، عرفان نظري، عرفان عملي و مکاتبات عرفاني، دعا و مباحث مرتبط، بازآرايي و ارائۀ مناسب معارف اسلامي به زبان زمان با لحاظ نظرها و نيازهاي نو پديد در حوزه‌هاي ياد شده، استنباط معارف عرفاني از منابع حجت، به ويژه تعاليم اهل بيت(ع) و نوآوري و نظريه‌پردازي در حوزه‌هاي موضوعي گروه، بررسي‌هاي مقايسه‌اي مکاتب و آراء و مطالعات بينا رشته‌اي در قلمرو موضوعي گروه، نقد مسلک‌ها و آراء انحرافي و معارض و پاسخگويي به شبهات القائي در قلمرو عرفان و معنويت اسلامي است.
از آثار منترش شده از سوی این گروه می توان به سه رساله اصولی و فقهی، حدیث عشق و فطرت، فطرت عشق، کمالات وجودی انسان، ولایت در عرفان، فیلسوف فطرت، کیش پارسایان، درآمدی بر سیر و سلوک، مواجيد عرفاني، شمع جمع، معنا منهاي معنا، اشو از واقعيت تا خلسه اشاره کرد.
پژوهشكده دين‌پژوهي
پژوهشکده دین پژوهی از دیگر پژوهشکده های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با سه گروه علمي قرآن‌پژوهي، كلام و منطق فهم دين با اهداف، بازپژوهي و بازپيرايي حكمت و كلام و معارف اسلامي، تبيين و ساماندهي مناسب مباحث زيرساختي انديشة ديني با توجه به نيازها و نظريه‌هاي جديد، ايجاد بستر مناسب براي تعميق و پويايي و بالندگي انديشة ديني به تناسب نيازهاي زمانه، پاسخ به شبهات القائي در قلمرو و عقايد و كلام اسلامي،نقد مكاتب و ديدگاه‌هاي معارض در حوزۀ زيرساخت‌هاي انديشة ديني است.
گروه قرآن‌پژوهي
قرآن پژوهی از گروه های پژوهشکده دین پژوهی است که اهداف، اهتمام ويژه به احيا و توسعۀ مطالعات درون ديني در حوزه‌هاي گوناگون فكري، اعتقادي، رفتاري و ارزشي با لحاظ علوم، ديدگاه‌ها و مسائل نوپديد، نقد و بازپژوهي، تنسيق و ارائۀ ساختارمند معارف قرآني ناظر به انديشه‌ها و نيازهاي زمان در قلمرو معارف، گوناگون بينشي و ارزشي قرآن، آسيب‌شناسي مطالعات قرآني و نقد برداشت‌هاي نادرست از معارف معصوم و وحياني و پاسخ به شبهات القايي در قلمرو معارف قرآن کریم را پیگیری می کند.
مبانی انسان شناسی در قرآن، تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن، معجزه شناسی، تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، رابطه متقابل کتاب و سنت، جهان‌شناسی در قرآن، قرآن و سکولاریسم، سیاست و حکومت در قرآن، مبانی تربیت از دیدگاه قرآن، معرفت قرآنی، نگاه قرآنی به دوست و دشمن، نگاه قرآنی به حق و باطل، نگاهی به مبانی قرآنی ولایت فقیه و زیباترین داستان از آثار منتشر شده این گروه است.
گروه كلام
از دیگر گروه های پژوهشکده دین پژوهی می توان به گروه کلام اشاره کرد که، بازپژوهي كلام اسلامي و بازنگري تحليل آثار و آراء متكلمان بزرگ مسلمان، تبيين و تنسيق عقايد اسلامي به زبان زمان، اهتمام در جهت تعميق و ايجاد پويايي و بالندگي در كلام و دين‌پژوهي اسلامي با توجه به نظرها و نيازهاي جديد، پاسخگويي به شبهات القايي در قلمرو عقايد و كلام اسلامي، نقد مكاتب و ديدگاه‌هاي معارض از اهداف این گروه است.
آثار منتشر شده این گروه نیز تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، تکاپوگر اندیشه‌ها، شريعه خرد، فلسفه دین، آیین خرد پروری، خدا و دین، رویکردی اومانیستی، دین پژوهی معاصر، انتظار بشر از دین، پژوهشی در عصمت معصومان، تاریخ فلسفه دین، استاد مطهری و کلام جدید، نقد قرائت، ایدئولوژیک از اسلام، حکمت شیعی، سخن گفتن از خدا، پدیدارشناسی دین، فلسفه دین و کلام جدید، علم اجتماعی فراسوی تاویل‌گرایی واقع‌گرایی،کلام جدید در گذر اندیشه و عقل و وحی و موارد دیگر است.
گروه منطق فهم دين
گروه منطق فهم دین نیز از گروه های پژوهشکده دین پژوهی به شمار می رود که پيگيري و توسعۀ تحقيق کليدي مباني و منطق اکتشاف دين و تصنيف روشگان‌هاي تخصصي آن، تحليل، آسيب‌شناسي و نقد و نوسازي ميراث غني و قوي اسلامي در ساحت روش‌شناسي تفهم و تحقق دين، مطالعه و نقد مباني و آراء جديد و معاصر در زمينۀ روش‌شناسي فهم دين، به ويژه نظرات مطرح شده در حوزه‌هاي هرمنوتيک، معناشناسي، نشانه‌شناسي، زبان‌شناسي و دانش‌هاي مشابه، و اصطياد، دست‌آوردهاي معتبر و مقبول اين علوم براي بهر‌ه‌برداري در دين‌پژوهي، مطالعۀ تطبيقي و مقارن علوم و آراء مطرح در قلمرو منطق تفهم و تحقق دين، پاسخگويي به شبهات مطرح شده در اين زمينه از جمله وظایف این گروه است که آثاری درزمینه منطق فهم دين، بيولوژي نص و درآمدي بر فهم روشمند اسلام از این گروه منتشر شده است.
پژوهشكده نظام‌هاي اسلامي
پژوهشکده نظام های اسلامی از مجموعه پژوهشکده های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دارای پنج گروه علمي فقه و حقوق، سياست، اقتصاد، اخلاق و مديريت اسلامي است.
بازپژوهي و پيراست و تنسيق فقه غني و قوي اسلامي و دانش‌هاي وابسته با لحاظ دستاورد‌ها و روش‌هاي علمي نوين و نيازهاي كنوني امت، كشف و طراحي نظام‌هاي حقوقي، سياسي و اقتصادي اسلام، تحقيق و تبيين عالمانۀ مباني و مباحث اساسي نظامات اجتماعي اسلام و ارائه الگوهاي كاربردي در قلمرو آن، آسيب‌شناسي نظري و كاركردي نظام جمهوري اسلامي و مدد‌رساني به متوليان امور و بسترسازي براي تحقق كامل‌تر نظام‌هاي اسلامي، تحقيق در باب مسائل مستحدثه به انگيزۀ گره‌گشايي در زمينه نيازهاي نوپيداي فقهي، پاسخگويي به شبهات مطرح در باب فقه و نظام‌هاي حقوقي، سياسي و اقتصادي اسلام، شناخت و نقد علمي مكاتب و نظامات معارض از اهداف و رویکردهای این پژوهشکده به شمار می روند.
گروه فقه و حقوق
گروه فقه و حقوق نخستین گروه پژوهشکده نظام های اسلامی است که وظایف شناخت نظام حقوقي اسلام و ارائه مدل‌هاي كاربردي آن، ارائه راه‌هاي علمي و عملي جهت تحقق نظام حقوقي اسلام، شناخت و نقد ساير مكاتب و نظام‌هاي حقوقي، بازپژوهي، بازپيرايي و تنسيق علوم فقهي با توجه به دستاوردهاي نوين علمي پژوهش‌شناختي، تعميق و توسعه علوم فقهي و پژوهش در زمينه مسائل نوپيدا و نيازهاي آينده جوامع اسلامي، آسيب‌شناسي و پاسخ به شبهات مطرح در حوزه علوم فقهي، آسيب‌شناسي ابعاد نظري و عملي سيستم حقوقي جمهوري اسلامي ايران را برعهده دارد.
از آثار منتشر شده این گروه نیز می توان به فقه و عقل، اختلاس، جرم سیاسی، جهاد و حقوق بین‌الملل، بررسی فقهی حقوقی جرم براندازی، بایسته‌های تقنین، قواعد فقه دیات، مبانی مالکیت فکری، فقه و عرف، قصاص مرد در برابر زن، داوری در حقوق خانواده، فقه و قیاس، نظارت و نهادهای نظارتی، پول در نگاه اقتصاد و فقه، بررسی فقهی حقوقی شورای نگهبان، عدالت حقوقی، اخلاق و حقوق بین‌الملل، آرای عمومی؛ مبانی، اعتبار و قلمرو، نظارت استصوابی و شبهه دور و تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد.
گروه سياست
اهداف گروه سیاست، از زیر مجموعه های پژوهشکده نظام های اسلامی تبيين زيرساخت‌هاي نظري و مسائل اساسي نظام سياسي اسلام، نظريه‌پردازي و تبيين نهادهاي ثابت و ارائه الگوهاي مناسب در زمينه سازوكارهاي متغير نظام سياسي اسلام، بازپژوهي، نقد و ارائه آراء متفكران اسلامي در حوزه حكومت و سياست، آسيب‌شناسي در زمينه مباحث نظري كلام سياسي اسلام و ارزيابي كارآمدي سازوكار و عملكرد‌هاي كارگزاران نظام جمهوري اسلامي ايران و ارائه راه‌كارهاي مناسب، زمينه‌سازي علمي فرهنگي جهت تحقق كامل نظام سياسي اسلام و تحكيم اساس حكومت ديني در جامعه و مطالعة تطبيقي و نقد مكاتب و نظام‌هاي سياسي معاصر است.
از آثار منتشر شده از این گروه می توان به دولت در اندیشه سیاسی فارابی، مراتب ظهور فلسفه سیاست در تمدن اسلامی، تدین، حکومت و توسعه، درآمدی بر کارآمدی در نظام سیاسی اسلام، ایران و آمریکا، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران، حکومت دینی، سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی، دین و دولت ،جامعه دینی جامعه مدنی، مدیریت سیاسی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دین و بنیادهای دموکراتیک، دموکراسی قدسی و علم مدنی فارابی اشاره کرد.
گروه اقتصاد
كشف و تبيين نظام اقتصادي اسلام در قلمرو مباني بينشي، فلسفي و ارزشي، اهداف، الگوهاي رفتاري افراد، گروه‌ها و دولت در حوزۀ اقتصاد، منطق و ساختار حاكم بر سه عنصر فوق، طراحي نظري سازمان ها و موسسات نظام اقتصادي اسلام با توجه به مقتضيات زمان و مكان، بسترسازي علمي جهت تحقق نظام اقتصادي اسلام، تحقيق در زمينه مسائل مستحدثۀ فقهي و نيازهاي نوپيدا در حوزۀ اقتصاد، شبهه‌شناسي و پاسخگويي به شبهات مطرح در قلمرو اقتصاد اسلامي، مطالعه تطبيقي و نقد ساير مكاتب و نظام‌هاي اقتصادي، مطالعات علمي و كاربردي و آسيب‌شناسي اقتصاد جمهوري اسلامي ايران از وظایف و اهداف گروه اقتصاد به شمار می روند.
نظام مالی اسلام، اندیشه اقتصادی ابن خلدون، نقش دولت در اقتصاد، سیاست‌های اقتصادی در اسلام، ربا و تورم، ساختار کلان نظام، اقتصاد اسلام، سیاست‌های پولی در بانکداری بدون ربا، ابزارهای مالی اسلام؛ سکوک، فلسفه اقتصاد در پرتو جهان بینی قرآن کریم، اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی، ابزارهای مشتقه؛ بررسی فقهی و اقتصادی، بيع‌الخيار از ديدگاه فقه و اقتصاد، اصلاح الگوي مصرف از منظراقتصاد، اسلام و چالش‌های اقتصادی، ارزش‌ها و توسعه، ارزیابی رابطه با آمریکا از دیدگاه اقتصادی، نظام اقتصادی اسلام؛ مبانی مکتبی از جمله آثار منتشرشده از سوی این گروه است.
گروه اخلاق
گروه اخلاق از زیر مجموعه های پژوهشکده نظام های اسلامی است که اهداف آن عبارت از کشف و تبيين نظام تربيتي و نظام اخلاقي اسلام، آسيب شناسي تعليم، تربيت و اخلاق در جامعه ايران، شناخت و نقد مکاتب و نظام هاي اخلاقي و تربيتي، جمع‌آوري، تحليل و نقد تجارب تربيتي و اخلاقي در ايران، جهان اسلام و ساير جوامع بشري، طراحي الگوهاي فردي، اجتماعي و نهادي، سازماني اخلاقي و تربيتي، تبيين مبادي و مباني نظام اخلاقي و تربيتي اسلام، بازشناسي، نقد و احياء، بازپژوهي و باز پيرايي تراث اخلاقي و تربيتي اسلام است.
از آثار منتشر شده از این گروه می توان به اخلاق الهی، پیوند با معصومان (ع)،مبانی اخلاق در فلسفه غرب و فلسفه اسلامی، فرا اخلاق، چهل گام، کرانه‌های پاکی؛ خودسازی، اخلاق هنجاری، آرای اخلاقی علامه طباطبایی و معناي زندگي اشاره کرد.
گروه مديريت اسلامي
گروه مدیریت اسلامی نیز اهداف کشف و طراحی نظام مدیریتی اسلام، تحقیق و تبیین عالمانه مبانی و مباحث اساسی نظام مدیریتی اسلام و ارائه الگوهای کاربردی در قلمرو آن، آسیب‌شناسی نظری و کاربردی نظام مدیریتی ایران، نظریه پردازی در قلمرو مباحث نطام مدیریتی اسلام، بسترسازی برای تحقق کامل نظام مدیریتی اسلام، پایه‌ریزی فقه مدیریت و تحقیق درباره مسائل مستحدثه فقهی در حوزه مدیریت و سازمان، پاسخ‌گویی به شبهات و نیازهای مطرح در باب فقه مدیریت و نظام مدیریتی اسلام، شناخت و نقد علمی مکاتب و نظام‌های مدیریتی را پیگیری می کند.
پژوهشكده فرهنگ و مطالعات اجتماعي
پژوهشكده فرهنگ و مطالعات اجتماعی با پنج گروه تاريخ و تمدن، غرب‌شناسي، مطالعات انقلاب اسلامي، ادبيات انديشه و فرهنگ‌پژوهي اهداف شناخت و بازپيرايي مواريث مكتوب علمي اسلامي در حوزۀ تاريخ، تمدن، فرهنگ و هنر ايران و اسلام، تحقيق در زمينۀ تحولات، مباني و مسائل تمدن، فرهنگ و هنر اسلامي ايراني، تحليل و بازكاوي كاستي‌هاي ديرين، آسيب‌شناسي وضعيت كنوني و بررسي چشم‌انداز و چالش‌هاي آتي فرهنگ و تمدن اسلامي و ارائۀ راه‌كارهاي شايسته جهت احياء و ارتقاي فرهنگ و هنر اسلامي ايراني و تعميق پيوند نسل امروز با آن را پیگیری می کند.
همچنین بررسي و تبيين نظري پيشينه، مباني، اهداف و فرآيند تحقق انقلاب اسلامي و مطالعه و بازشناسي مسائل و موانع انقلاب و راه‌هاي تحكيم اصول و توسعۀ آرمان‌ها و ارزش‌هاي متعالي آن و مصون‌سازي طبقات اجتماعي در قبال تازش فكري فرهنگي بيگانگان، بازشناسي ماهيت و مؤلفه‌هاي فكر و فرهنگ غربي و نقد و ارزيابي علمي دستاوردهاي تمدن جديد، بررسي راه‌هاي توسعۀ انديشه اسلامي و طرق اصطياد عناصر انساني و عقلاني فرهنگ و تمدن ديگر ملل، نقد آثار منتشره و آراء مطرح شده در حوزه‌هاي مطالعاتي پژوهشكده، از اهداف و رویکردهای پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی است.
گروه تاريخ و تمدن
از اهداف گروه تاریخ تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی می توان به مطالعۀ توصيفي، تحليلي و تطبيقي تاريخ تمدن ايران و اسلام، سيرۀ پيشوايان ديني و زندگي و آثار برجستگان علمي، فكري و اجتماعي جهان اسلام؛ و همچنين ارائۀ نتايج مطالعات به منظور افزايش و گسترش آگاهي و علايق اقشار فرهيخته و حفظ و تحكيم هويت ملي ديني نسل جوان، نظريه‌پردازي در قلمرو تاريخ و علوم مرتبط با آن براساس مباني و قواعد انديشۀ ديني و با بهره‌گيري از منابع اسلامي، نقد و ارزيابي علمي فكري آراء و آثار ارائه شده و همچنين پاسخ گويي به شبهات مطرح در قلمرو علمي گروه،آسيب‌شناسي فرهنگ و تمدن اسلامي و ارائه نظرات و راه‌كارهاي عملي براي تصحيح و احياي فرهنگ و تمدن، هنر و علوم اسلامي همچنين همكاري علمي با دستگاه‌ها و مراكز در اين زمينه اشاره کرد که آثاری همانند، تاریخ ایران اسلامی، سیرت جاودانه، نقش غرب در پیدایش و گسترش اختلافات مرزی، امام علی(ع) و خوارج از این گروه منتشر شده است.
گروه مطالعات انقلاب اسلامي
اهداف گروه مطالعات انقلابی تبيين مباني نظري، علل و پيشينه‌هاي تاريخي و اجتماعي و فرآيند تحقق انقلاب اسلامي، تحليل و تبيين وقايع، مسائل و دستاوردهاي انقلاب اسلامي، نقادي مطالعات انقلاب اسلامي و ارزيابي عملكرد متوليان امور، بررسي موانع، آفات و ارائه راهبردهاي مناسب در جهت تحكيم، تداوم و تكامل انقلاب و نظام اسلامي است و آثاری در زمینه مبانی دفاع از دیدگاه امام خمینی در دفاع مقدس، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، چالش‌های امروز جامعه ما، سیری در آفات انقلاب اسلامی ایران و الگوی مطبوعات و رسانه‌های اسلامی و موضوعات دیگری منتشر کرده است.
گروه غرب‌شناسي
گروه غرب شناسی از زیر مجموعه های پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی است؛ اهداف و رویکردهای این گروه شناخت، ارزيابي و شناساندن زواياي مختلف انديشه، راهبردها و سياست‌ها و نيز آثار و مظاهر جامعه غربي، شناسايي راه‌هاي تعامل و مفاهمه فرهنگي و انديشه‌اي بين جهان اسلام و غرب و ساخت‌شكني و اصطياد عناصر انساني و عقلاني دستاوردهاي علمي آن، شناسايي زمينه‌ها و اقتضائات مختلف تبادل فرهنگي و علمي، مطالعه روش‌ها و سازوكارهاي سلطة فكري و فرهنگي غرب در جهت ايجاد مصونيت فكري در جامعة اسلامي و شناسايي علم و فناوري غربي و نحوه تعامل با آن است.
تا کنون از این گروه آثاری همانند آشنايي ايرانيان با فلسفه‌هاي جديد غرب، وامداری غرب نسبت به شرق به ویژه اسلام و ایران، فرهنگ و مسیحیت در غرب، جامعه مدنی، محاکمه آزادی در مهد آزادی، رویارويی غرب معاصر با جهان اسلام، پرسشی درباب تکنولوژی، مدخلی بر تبارشناسی کتاب مقدس، جهان در اندیشه هیدگر، غرب در جغرافیای اندیشه، آمریکاستیزی چرا؟، عقلانیت، حيات فيلسوفان نامدار، نيهيليسم، اسلام و جهاني‌شدن، حوزه نجف و فلسفه تجدد در ايران، هزاره‌گرايي در سنت مسيحي، صهيونيسم و نقد تاريخ نگاري معاصر غرب و آمريكا‌ستيزي در جهان اسلام منتشر شده است.
گروه ادبيات انديشه
گروه ادبیات اندیشه متشكل از سه حلقه تخصصي، ادبيات داستاني، شعر، ادبيات نظري و حلقه وابسته ادبيات ديني از مجموعه گروه های فرهنگ و مطالعات اجتماعی است که اهداف آن بسترسازي براي شكل‌گيري جريان معطوف به معرفت و حكمت اسلامي و عطف توجه به نويسندگان به سوي خلق آثار با درون‌مايه‌هاي غني و بنيادين انديشۀ ديني، مواجهۀ علمي و نقد آثار، جريانها و ديدگاه‌هاي فكري فلسفي معارض در حوزۀ ادبيات، نقد و بررسي مباني، ماهيت و پيامدهاي مكاتب مختلف ادبي، مطالعۀ مقايسه‌اي بين مكاتب غربي اسلامي در حوزۀ ادبيات، مطالعۀ مباني نظري ادبيات انديشه‌اي اسلامي و سعي بر ارائۀ مدل‌هاي ادبي مناسب، بسترسازي جهت پرورش جريان متعهد و متخصص در حوزه انقلابي است
حقیقت بوف کور، پیش درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی، راز شهرت صادق هدایت، خورشيد مي‌ماند؛ رُماني درباره افكار و زندگي شيخ بهايي، داش آكل: حواشي و تبعات، جستارهايي در ادبيات داستاني معاصر، هويت‌شناسي ادبيات و نحله‌هاي ادبي معاصر آثار منتشر شده این گروه است.
گروه فرهنگ‌پژوهي
گروه فرهنگ پژوهی آخرین گروه از زیر مجموعه های پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی است که اهداف این گروه مطالعه و تحقيق در زمينه مباني، ماهيت و کارکردهاي فرهنگ، عوامل و قواعد تکون و تطور آن، مؤلفه‌هاي فرهنگ، نظريه‌پردازي و نوآوري علمي در اين زمينه‌ها با بهره‌گيري از منابع و مدارک ديني، بررسي نسبت و مناسبات فرهنگ با مقولاتي همچون دين، انديشه، تمدن، فناوري، تاريخ، هنر، علم، تمدن، اخلاق، سياست، قدرت، ارزش ها، بازپژوهي و مطالعه انتقادي و نيز ارائه روزآمد ميراث علمي ايراني و اسلامي درباره فرهنگ و مباحث و موضوعات مرتبط بدان است.
همچنین اجراي مطالعات بين‌رشته‌اي فرهنگي، بررسي مباني، مولفه‌ها و نمادهاي فرهنگ ملي و فرهنگ اسلامي، بررسي نقاط ضعف و قوت فرهنگ کنوني ايران و راه‌ها و روش‌هاي تصحيح، تعميق و تقويت آن، مطالعه مقايسه‌اي و نقد نظرات معارض در قلمرو فرهنگ‌پژوهي و پاسخگويي به شبهات القايي در زمينة فرهنگ ديني و وجه فرهنگي اسلام، زمينه‌سازي براي تقويت و توسعه فرهنگ ايراني اسلامي درجهت تحقق چشم‌انداز بيست ساله نظام، مطالعه وجه فرهنگي جهاني شدن و فراهم نمودن امکان مواجهه فعال و عالمانه با تهاجم فرهنگي غرب،
زمينه‌سازي براي ارتقاء سطح کيفي برنامه‌ريزي و مديريت فرهنگي و مطالعات مهندسي فرهنگي در کشور، فراهم‌شدن فرصت شناخت و تحليل روشمند مسائل و آسيب‌هاي فرهنگي و همچنين شناسايي جريان‌هاي فرهنگي داخل و خارج کشور از اهداف این گروه است.
پژوهشكده دانشنامه‌نگاري ديني
امروزه دانشنامه‌نویسی به‌عنوان قلّۀ کار تحقیق و تألیف، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ از این‌رو بی‌تردید، تقویت فرهنگ دانشنامه‌نویسی در مراکز علمی کشور بهویژه در حوزه علوم انسانی و معارف دینی نقش بسزایی، در توسعه و تعمیق فرهنگ و اندیشه اسلامی و ملّی ایفا خواهد کرد.
بر این اساس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي که اهتمام بر توليد آثار متقن و ماندگار در قلمرو اندیشه اسلامی با رعايت موازين علمي و فني تحقيق داشته است، ضمن درک این ضرورت با تاسیس مرکز دانشنامه‌ها از سال 1379 قدم در این عرصه نهاد.
اين مركز، به اقتضاء اهميت كار و حجم بالاي فعاليت‌ها، در اواخر سال 1387 بازتعريف و به شكل پژوهشكده دانشنامه‌نگاري ارتقاء و توسعه يافت؛ اين پژوهشكده با سازماني متناسب با اقتضائات رسالت خود، عهده‌دار طراحي و توليد دانشنامه هاي تخصصي ديني است؛ پژوهشكده دانشنامه نگاري با رسالت تأليف و تدوين دانشنامه‌هاي تخصصي ديني، در عرصه ملي و بين‌المللي، در قالب كلان طرح دانشنامه نگاري ديني، تأسيس شده است.
از اهداف و سياستهاي اين پژوهشكده می توان به اهتمام به نوآوری و ابتکار در فن دانشنامه‌نگاری و ترويج مؤلفه‌ها و مختصات دانشنامه‌نگاري پژوهشگاه، به عنوان محصولي پژوهشي،تلاش در جهت احراز جایگاه معتبر ملي و بين‌المللي در عرصۀ دانشنامه‌نگاری، اهتمام به تعامل علمی و فنی با دیگر مراکز دانشنامه نویسی داخلي و خارجي اشاره کرد.
پژوهشکده دانشنامه نگاری شامل سه معاونت اصلي امور فني و پژوهشي، خدمات پژوهش و امور اجرايي است كه به شكلي تعاملي، وظيفه خدماتدهي به دانشنامه‌هاي در جريان نظارت يا هدايت آنها را برعهده دارند؛هر دانشنامه نيز سازمان مستقلي دارد كه متناسب با سه محور كاري علمي، فني و اجرايي آن شكل گرفته است.
همچنين شوراهايي از جمله شوراي عالي دانشنامه نگاري پژوهشگاه، شوراي پژوهشكده، شوراي علمي دانشنامه ها، شوراي جامع مدخل‌گزيني، شوراي بكارگماري نيروهاي علمي و شوراي امور فني هر يك وظيفه نظارت، هدايت، تصميمسازي يا تصميمگيري پارهاي از امور را برعهده دارند.
مركز پژوهش‌هاي فكري و فرهنگي جوان
آگاهي دقيق و عميق از معارف اسلامي و بازنگاري و نرم‌نويسي متناسب با نيازهاي فكري و فرهنگي مخاطبان جوان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است از این رو مركز پژوهش‌هاي فكري و فرهنگي جوان با اهدافي چون تولید آثار مكتوب مطلوب و مورد نیاز مخاطبان جوان، تامین پشتوانه علمی و تخصصی فعالیت‌های فكری فرهنگی براي اين قشر از جامعه، توسعه ظرفیت درخور برای شناسایی، جذب و به‌كارگیری پژوهشگران، نویسندگان و صاحبان مهارت‌های مورد نیاز فكري و فرهنگي جوانان و عرضه آثار آنان،از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تشکیل شده است؛ این مرکز از پژوهشكده‌هاي پژوهشگاه است و در ساختار پژوهشگاه نیز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
گروه بينش و انديشه در حوزه‌هاي معرفت شناسي، فلسفه، فلسفه دين، كلام، عرفان نظري، قرآن‌پژوهي، اديان، فرق و سنت‌پژوهي، گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعي در حوزه‌هاي تاريخ و تمدن، غرب شناسي، ارتباطات و رسانه، جامعه‌شناسي و فرهنگ‌پژوهي،گروه اخلاق و تربيت در حوزه‌هاي اخلاق، تربيت، عرفان عملي و مهارتي،گروه نظام‌ها و مطالعات انقلاب اسلامي در حوزه‌هاي سياست، اقتصاد، فقه و حقوق و مسائل خاص انقلاب اسلامي همچنین گروه ادب و هنر در حوزه‌هاي شعر، داستان و نقد ادبي، گروه های علمی مرکز پژوهش های فکری و فرهنگی جوان به شمار می روند.
در حال حاضر بیش از 70 پژوهشگر از جمله آقایان عبدالحسین خسروپناه، ابوالقاسم علیدوست، عبدالکریم بهجت پور، حمید رضا شاکرین، محسن مهاجرنیا، محمود حکمت‌نیا در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی حضور دارند. در این مرکز علمی بیش از 900 عنوان کتاب تاکنون به چاپ رسیده است.
آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در جشنواره‌هاي علمي فرهنگي متعدد، جايگاهي ممتاز احراز كرده است که از مهمترین آنها می توان به ناشر نمونه در نمايشگاه بين‌المللي تبريز سال 1380، برترين مركز پژوهشي برگزيده در دومين نمايشگاه مراكز علمي پژوهشي حوزه علميه قم سال 1381، موسسه پژوهشي برتر و معرفي آقايان علي‌اكبر رشاد به عنوان نظريه‌پرداز برجسته و ابوالقاسم عليدوست به عنوان نوآور شايسته تقدير در جشنواره بين‌المللي فارابي سال1388، ناشر برگزیده آثار حوزوی سازمان انتشارات پژوهشگاه در هجدهمین همایش کتاب سال حوزه اشاره کرد.
مجلات علمي
پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي و مؤسسات علمی وابسته در حال حاضر 9 مجله با عنوانهاي قبسات، ذهن، اقتصاد اسلامي، كتاب نقد، زمانه، حقوق اسلامي، جامعه‌پژوهي، الحکمه به زبان عربي و مجله Hekmat به زبان انگليسي را تهیه و منتشر مي‌كنند.
كانون انديشه جوان، موسسه علمي پيوست‌نگاري فرهنگی، مركز ايراني مطالعات بين‌‌الملل، لنگرموسسه فرهنگي انديشه معاصر (فام)، مؤسسه آموزشی عالی حوزوی حکمت، قطب علمی فلسفه دین، هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی و سازمان انتشارات پژوهشگاه نیز مؤسسات وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است.
دفتر مرکزی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تهران به نشانی: خیابان شهید بهشتی - خیابان شهید احمد قصیر (بخارست) - كوچه پژوهشگاه (دوم) - پلاک 2 واقع شده. دفتر قم پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در بلوار ۱۵ خرداد (شاه سید علی) - كوچه شهید میثمی (كوی ۱۰) واقع شده است.
/1324/ز502/ج
مصطفی رستمی