تعظیم علم و اذعان به صلاحیتش از قواعد مطالعات میانرشتهای قرآن است
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از تسنیم، اولین همایش بینالمللی روششناسی مطالعات میانرشتهای قرآن کریم امروز با حضور مجید معارف، رئیس الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران ، پروفسور تری جان لُوات، استاد دانشگاه نیوکاسل استرالیا و جمعی از اساتید داخلی و خارجی در حوزه مطالعات علوم اسلامی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.
مجید معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در این مراسم ضمن تقدیر و تشکر از اساتید داخلی و خارجی گفت: وقتی می‌گوییم روششناسی مطالعات میانرشتهای قرآن کریم، انتظار داریم از این روششناسی نظریاتی استخراج شود که به صورت عملی برای جامعه مفید باشد.
وی با بیان اینکه چهار نکته می‌تواند از محکمات مطالعات قرآنی باشد، افزود: اول اینکه ما در دنیایی زندگی میکنیم که از یک قرن گذشته در مطالعات تجربی پیشرفت چشگمیری داشتیم و در موارد بسیاری جوامع از رشد سریع تحولات علمی عقب میمانند. اکنون در جهانی زندگی میکنیم که دو روزش شبیه هم نیست و اختراعات و اکتشافات زیادی رخ می‌دهد و گاهی انسان اسیر این تکنولوژی و مصنوعات علمی خود می‌شود طوری که حتی نگرانیهایی اتفاق میافتد و مباحث آسیبشناسانه پیش میآید تا جایی که به این سمت حرکت می‌کنند که فواید محصول علمی تولید شده بشری را بیش از مضرات آن کنند. مثل موضوع اینترنت و فضای مجازی. البته قصد من اشاره به نکات مثبت پیشرفت علمی است.
معارف با بیان اینکه در چنین دنیایی که زندگی میکنیم انسان باید موضع داشته باشد، گفت: مکاتب انسانی باید در قبال این تحولات علمی موضع داشته باشند و این دستاوردها را به رسمیت بشناسند تا بتوانند واکنشی در قبال آن داشته باشند. از نظر قرآن کریم، جهان با تمام مظاهرش مُسَخَّر انسان است. در این تحولات علمی خودمان را نباید اسیر و مغلوب این دستاوردها کنیم. بنابراین باید با این دستاوردها تعامل منطقی برقرار کرد.
وی با اشاره به اینکه نکته دوم در بیان محکمات مطالعات قرآنی این است که اگر قرار باشد ارتباطی بین مطالعات میان رشتهای قرآن کریم و علوم رخ دهد، مبانی خاص خودش را میطلبد، افزود: در رأس این مبانی دو مبنا حساستر است: اول اینکه قرآن کریم کتابی دارای حقایقی پایانناپذیر است نه محدود. در صدر اسلام این حقایق کشف شد سپس تا دوران‌های بعد ادامه یافت. امیرالمومنین(ع) درباره قرآن می‌فرماید «ظَاهِرُهُ أَنِیقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِیق؛ ظاهر قرآن زیبا و باطنش عمیق است» و حقیقتاً قرآن هر روز تفسیر جدیدی را میطلبد و تفسیر یعنی پردهبرداری از حقایق.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران با اشاره به مبنای دوم مطالعات میانرشتهای در تعامل با علوم گفت: درست است که در عرصه علم در دنیا گاهی فرضیههای زودگذری داریم، اما علم از کارایی نمیافتد و رسالتش این است که فرضیههای خودش را تبدیل به قوانین قطعی کند و به این وسیله واقعیتها را بشناسد. بنابراین یکی از قواعد مطالعات میانرشتهای قرآن کریم تعظیم به علم و اذعان به صلاحیت آن در کشف حقایق است.
وی با بیان اینکه با دو واقعیت در مسأله قرآن و علم روبرو هستیم، افزود: از طرفی قرآن با حقایقش و از طرفی علم با مسئولیت شناخت جهانش که فرضیهها را تبدیل به قوانین مسلم می‌کند. قرار است که میان این دو این تعامل برقرار شود و این نکتهای است که باید در بحث مطالعات میانرشتهای و رویکرد این مطالعات باید مدنظرمان قرار گیرد.
معارف با اشاره به اینکه در عصر حاضر ما شاهد پدیدهای به نام علوم قرآن هستیم و عدهای صحبت از اعجاز علمی قرآن دارند، گفت: مفسر در اعجاز علمی قرآن سعی در روشن کردن شاخصههای آن دارند. عدهای در پروراندن اعجاز علمی قرآن رو به مدلی از تفسیر قرآن به نام تفسیر علمی میآورند. مثلاً آیتالله خویی وقتی در اسرار غیب وارد می‌شوند، به مسائل علمی قرآن میپردازد و به حقایق علمی قرآن ذیل چتر اخبار غیب میپردازد.
یعنی وقتی خداوند از حوادثی خبر دهد که در آینده رخ می‌دهد مثل «غُلِبَتِ الرُّوم فی أَدْنَى الْأَرْض» که پیشبینی قرآن از پیروزی روم بر ایران است، چرا قرآن از یک حقیقت طبیعی سخن نگوید که بعدها با پیشرفت علوم محقق شود؟ وقتی قرآن می‌گوید «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْن» حاوی چه نکته علمی است؟ مرحوم معرفت در کتاب «التمهید» یک جلد را به این موضوع اختصاص می‌دهد و از آن با عنوان اشارات علمی قرآن یاد می‌کند.
وی ضمن بیان چهارمین نکته در بحث محکمات مطالعات قرآنی گفت: عدهای نظر بر این دارند که قرآن به طور صریح از مسائل علمی یاد نکرده است و می‌گویند مگر رسالت قرآن در بازگویی علمی است؟ بنابراین قرآن کتاب هدایت است. اما من اینجا عرض می‌کنم اگر این فرضیات را هم بپذیریم، مسألهشناسی قرآن را نمی‌‌توانیم انکار کنیم. قرآن قائل به نگرش آیهای نسبت به هستی و حقایق عالم است.
همین که می‌فرماید «سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَق» و همین که می‌فرماید «إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْباب» میتوان گفت قرآن کریم مسألهساز است. بنابراین اگر مسألهای برای انسان پیش بیاید، انسان آرام و قرار ندارد تا به پاسخ آن برسد و این یکی از نکات زیبا در مطالعات قرآنی است. البته قرآن به روش تحقیق هم میپردازد. اما حداقل دستاورد قرآن برای جامعه بشری تولید فکر و اندیشه است که این آغاز حرکت علمی می‌شود./1325//102/خ