سن قبل از بلوغ و نقش مهم آموزش و پرورش

اشاره: یکی از نهادهای مهمِ فرهنگ ساز در هر جامعه‌ای نهادهای آموزشی آن جامعه است که می‌تواند نقش خطیری در نسلهای مختلف داشته باشد. به همین نسبت نهاد آموزش و پرورش در ایران اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛‌ چرا که اسلامی بودن، از ارکان اساسی فرهنگ آن به شمار می‌رود و طبیعتا هر ‌گونه آموزشی باید مبتنی بر این  اصول و فرهنگ باشد تا بتواند جامعه را به سوی اسلامی شدن سوق دهد.

در این میان، تربیت کودکان زیر سن بلوغ حائز شاخصه‌هایی است و نوع خاصی از آموزش را می‌طلبد. از این‌رو خبرنگار خبرگزاری رسا درباره رسالت آموزش و پرورش با محوریت اهمیت آموزش و تربیت قبل از سن بلوغ گفت‌وگویی با حجت الاسلام ابراهیم اخوی، روان شناس و مدیر مرکز مشاوره «ماوا» صورت داده که در ادامه تقدیم خوانندگان محترم می شود.

رساـ نهاد آموزش و پرورش در جامعه اسلامی چه رسالتی را باید در اولویت خود برای تربیت دانش آموزان داشته باشد؟

تفاوت اصلی تربیت در اسلام و مکاتب غربی، به هدف گذاری آن بر می‌گردد و بر اساس آن، روش‌ها نیز تفاوت چشمگیری پیدا می‌کند. در اسلام هدف از تربیت، شکل گیری شخصیتی است که زندگی خود را با معیارهای الهی پیوند زده و ماندگاری همیشگی را همراه با سعادت و رستگاری برای خویش به دست آورد. انسان از نگاه اسلام، برای همیشه خواهد بود و مسیر تربیت و سبک زندگی گزینشی اوست که کیفیت همیشه بودنش را تعیین می کند: سعادتمند یا شقاوتمند. دقیقا با همین نگاه بلند است که پرچین هایی محکم اطراف انسان در زندگی این دنیایی تعبیه شده تا از سقوط در دره بدبختی وی جلوگیری نماید. در نگاه تربیتی غرب و مکاتب غربی، چنین امتیازی وجود ندارد و آموزش و پرورش مبتنی بر زندگی این دنیایی و لذت بری همراه با قانون پذیری اجتماعی است. راز برخی از قانون های دینی را باید در همین هدف گذاری ترجمه کرد.

بر اساس این دیدگاه، آموزش و پرورش جامعه اسلامی مسئول تحقق تربیتی دینی است؛ به گونه ای که دانش آموزانش باید پس از سپری کردن دوره های آموزشی، بینش، احساسات و رفتارهای همسو با دین را به عنوان یک سرمایه وجودی درخویش پدید آورده و تقویت نمایند. دانش‌آموز تربیت شده در فضای آموزش اسلامی، بخشی از رشد معنوی خویش را مدیون نظام آموزشی خود خواهد دانست.

رساـ نظرتان را در مورد امانتداری نهادهای آموزشی و نقش آنها درمراقبت فرهنگی از دانش آموزان بیان کنید.  

نگاه امانت محور نسبت به دانش آموزان، یکی از زیباترین زاویه های دید به شغل شریفی به نام معلمی است. زمانی که سیستم آموزش و پرورش، معلمان خود را برای حفظ امانت خانواده‌ها تربیت می کند، رشد روزافزونی را در کیفیت عملکرد آموزگاران خواهیم داشت. بر این اساس، خانواده‌ها با اعتمادی که به نهادهای آموزشی درجامعه اسلامی پیدا می‌کنند، حاضر می‌شوند آنها را در بخشی از تربیت سهیم نمایند و انتظار دارند که محتوای آموزشی و فرهنگی این نهاد، همسو با اهداف والای تربیت صحیح اسلامی باشد. درچنین شرایطی، هر نوع حاشیه‌روی و دور شدن از توافق جامعه با نهاد آموزش و پرورش، ضربه جبران ناپذیری را بر پیکره شکل گیری شخصیت دانش آموزان و اعتماد خانواده ها وارد خواهد کرد.

رساـ تربیت زیر سن بلوغ از چه شاخصه هایی باید برخوردار باشد؟

دانش آموزان زیر سن بلوغ، دیگر پیرو هستند و اهل اعتماد به مربیان. بر همین اساس، بهترین زمان نهادینه سازی منش تربیتی در چنین دوره‌ای رقم خواهد خورد. آموزگارانی که دوره سنی زیر بلوغ را در مجموعه کاری خود عهده‌دار شده‌اند، می دانند که تمایل به فراگیری حقیقت، افزایش دانایی و کسب مهارت در این دوره سنی بسیار بالاست و دانش آموز بدون هیچ رغبت بیرونی، تمایل به ارتقای فردی خویش دارد. همچنین دوره پیش گفته، بخشی از سلامت معنوی دانش آموزان است که لازم است مدارس با برنامه ریزی شایسته، گام اساسی را در تحقق این مهم داشته باشند. رعایت اعتدال در برنامه های آموزشی، اهتمام همراه با خلاقیت در معرفی آموزه ها و گزاره‌های دینی، فراهم سازی فرصت برای کسب تجربه‌های معنوی دانش آموزان، هماهنگی شخصیت و گفتار آموزگاران برای فرایند تکون شخصیت دینی دانش آموزان و هماهنگی مدارس با خانواده‌ها در تحقق نظام تربیت متعالی، از نکات مهم این دوره است.

رساـ تربیت معنوی دانش آموزان  چقدر مهم است و معلمان چه وظایفی در این رابطه دارند؟ 

رشد معنوی بخشی از رشد شخصیتی دانش آموزان است که لازم است دقت مناسبی درباره آن صورت گیرد. از آنجایی که دانش آموزان در دوره‌های پیش از بلوغ، اعتماد سرشاری به گفتار و الگوبرداری زیادی از رفتارهای معلمان دارند، لازم است آموزگاران پیش از تربیت معنوی دانش آموزان، این مهم را در خود نهادینه نموده و باور قلبی و عمیق همراه با رفتارهای معنوی را درخویشتن ایجاد نمایند. همچنین در پاسخگویی به سوالات دانش آموزان درباره دین و شبهاتی که امروزه حتی در سنین پایین از فضای مجازی به دانش آموزان القا می شود، کاملا آماده باشند.

در این راستا، پیوند زدن دین با معیارهای محکم درکنار رفتارهای جذاب و تجربه‌های معنوی، نقش تعیین کننده‌ای در دین گرایی دانش آموزان در سال های بعد خواهد داشت. بخشی از جاذبه‌های دین می‌تواند در پیوند آن با مسائل روزمره دانش آموزان اتفاق افتد؛ مثل آموزش و فراهم سازی زمینه برای شکل گیری ذائقه اخلاقی دانش آموزان در پرتو تحقق فضائلی مانند احترام، از خود گذشتگی، رقابت سازنده، همکاری، همدلی با دیگران و مانند آن.

رساـ نهادهای آموزشی چگونه می توانند آداب و اخلاق اجتماعی را در دانش آموزان نهادینه سازند؟

پس از شکل گیری فکر دینی، شاید دروازه ورود به رفتارهای دینی را بتوان از طریق بروز رفتارهای اخلاقی و آداب اجتماعی مورد تایید دین ایجاد کرد. در این زمینه، نهادهای آموزشی با بهره گیری از فنون روان شناسی یادگیری، روان شناسی تربیتی و نیز ترکیب آن با آموزه های تربیت دینی، می توانند نتایج کامل تری را دریافت کنند. برای این کار لازم است معلمان، همپای تغییرات نسل نو، خود نیز مجهز به فنون کامل‌تری شده تا زمینه رشد و بالندگی اخلاقی را در کنار بروز رفتارهای اخلاقی ثابت و با دوام از خود فراهم سازند.

رساـ برخی القا می کنند فرهنگ ایثار و شهادت منجر به خشونت طلبی دانش آموزان می شود، نظر حضرتعالی در این باره چیست؟ برکات فرهنگ ایثار را بیان کنید.

از خودگذشتگی به عنوان یکی از بارزترین و شایع ترین رفتارهای اخلاقی در دنیای کودکان در همه جای دنیا مطرح است. مثال ساده آن را در اشتراک همکلاسی ها بر سر لقمه های خانگی می توان جستجو کرد. همچنین زمانی که دانش آموز نسبت به رنج های همنوعان خود بی‌تفاوت نیست، در مسیر رشد اجتماعی کامل‌تری قرار می‌گیرد. در کنار این مهم، شکل‌گیری نسخه کامل‌تری از ایثار تا تبدیل شدن به یک قهرمان ملی برای نجات کشور و مبارزه با کسانی که قصد تصرف آن را دارند، قرار می‌گیرد. کودکان می آموزند که گاهی لازم است از منافع شخصی خود برای دسترسی به اهداف مهم تر دست بردارند و از این آموزش، لذت می‌برند. در فرهنگ شهادت نیز ما هر دو بُعد تربیتی را داریم: تبدیل شدن به یک قهرمان ملی و فراگیری گذشتن از منافع شخصی خود برای تحقق جامعه آرمانی.

رساـ اگر نکته ای در مورد  سند  2030 که مرتبط با موضوع گفت و گو است، مدنظر دارید بیان فرمایید.

زمانی که جامعه از تربیت آرمانی و معنوی به سمت نازل ترین بخش تربیت تغییر مسیر می‌دهد، در نتایج آن هم تغییرات عمده‌ای پدید خواهد آمد. کشورهایی نیاز به اجرای سند 2030 دارند که افق و اهدافی را در مهد تمدنی خویش برای تربیت نمی‌بینند و جامعه آنها در این باره دچار بن‌بست و انحرافات گردیده است؛ ولی کشوری مثل ایران که خود جریان سازی تمدنی برای تمام دنیاست و با نسخه های درون زاد به آن دسترسی پیدا کرده است، می تواند صادر کننده اسناد تربیتی باشد، نه وارد کننده آن. به همین جهت سند 2030 به نظرم نوعی رنگ باختگی تربیتی و نشان از ناآگاهی از کارکردهای تربیتی دین است و انتخابی منفعلانه به شمار می آید./۹۹۹/گ۴۰۴/س