فقه اسلامی منحصر در الزامات حقوقی و غیرحقوقی نیست

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام مجتبی الهی خراسانی در ادامه سلسله نشست های معرفت افزایی ویژه روانشناسان و مشاوران، تحت عنوان «نسیم معرفت» که عصر پنج شنبه در محل دفتر امور بانوان و خانواده آستان قدس رضوی برگزار شد، به تبیین ارتباط دانسته های علمی حوزه علوم تربیتی و روان شناختی با فقه اسلامی پرداخت و گفت: شناخت تکلیف در این عرصه باید با تأمل در سه حوزه احکام، اعتقادات و اخلاق اسلامی که در علم فقه تبیین شده، صورت پذیرد.

استاد درس خارج حوزه علمیه خراسان اظهار کرد: اولین برای کسی که می خواهد تکلیف خود را بشناسد، این است که پاسخ سؤالش را از چه منبعی جستجو کند؟ اگر انسان متدینی باشد، باید راه دستیابی به معارف اسلامی را بشناسد که چیزی جز خروجی های عمومی رشته فقه نیست.

وی با بیان این که سؤالات مهمی برای شناخت تکلیف نسبت به تعالیم دینی وجود دارد، «چگونگی رابطه میان تخصص علمی افراد با اخلاق، احکام و عقاید اسلامی» را یکی از این سؤالات دانست و گفت: کسی که سراغ این پرسش می آید، به مرجعیت دین اعتقاد دارد. پاسخ به این پرسش این است که این سه حوزه، ابعادی از دین هستند که هدف مشترکی دارند که عبارت است از تربیت انسان کامل.

تبیین رابطه علوم تربیتی و علوم دینی

حجت الاسلام الهی خراسانی در تبیین رابطه نظری روانشناسان و مشاوران متدین با احکام، اخلاق و عقاید اسلامی، تأکید کرد: کسی که به مرجعیت دین پایبند باشد، نمی تواند در مشاوره خود چیزی بگوید که به آن اعتقاد ندارد؛ برای نمونه نمی تواند به مخاطب خود بگوید «فقط خودت در این دنیا مهم هستی» چرا که این سخن سر ستیز با اعتقاد توحیدی او دارد.

رییس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: روانشناسان می توانند از علم کلام اسلامی که به دنبال استنباط اعتقادات است، در مشاوره های خود استفاده کنند و بخشی از تغییر نگرش هایی که باید به مخاطبان شان بدهند، نیازمند رجوع به علم کلام است. باید بدانیم یک عقیده در چه موقعیتی درست است و در چه موقعیت دیگری، غلط محسوب می شود. برای نمونه این که مشاوری به مخاطب خود بگوید «به خدا توکل کن چرا که اسباب دنیوی هیچکدام اثرگذار نیستند»، چنین توصیه ای با اعتقادات اسلامی در تضاد است چرا که خداوند مراجعه به اسباب را لازمه حل مشکلات قرار داده است.

آشنایی با اخلاق اسلامی یکی از راه های شناخت تکلیف است

وی شناخت اخلاق اسلامی را یکی از راه های شناخت تکلیف دانست و افزود: نتیجه عدم آشنایی با اخلاق اسلامی این است که برای نمونه توصیف بسیاری از مردم نسبت به کسی که صبح زود از منزل برای کسب روزی خارج می شود و تمام وقت خود را برای کار صرف می کند، این است که می گویند «چه انسان پول پرستی است»؛ در حالی که تلاش برای کسب رزق حلال و صرف کردن وقت برای آن، نه تنها در روایات معصومان توبیخ نشده، بلکه تحسین شده است.

حجت الاسلام الهی خراسانی یادآور شد: علت چنین رویکردی این است که ما آموزه های دینی را از نظرات عرف می گیریم؛ نه از کتب فقهی که به تبیین اخلاق اسلامی پرداخته اند.

احکام و دستورات اسلام حکمت مشخصی را دنبال می کند

رییس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی تصریح کرد: در حوزه احکام نیز عرف مذهبی ما گاهی به اشتباه مسائل را تشخیص می دهد. برای نمونه اگر کسی از دوست خود پولی قرض می گیرد، چنانچه قرض دهنده بخواهد این مبادله را مکتوب و مستند کند، ناراحت می شود؛ در حالی که قرآن می فرماید مبادلات خود را مکتوب نمایید تا در این زمینه از نظم برخوردار شوید.

وی ادامه داد: امروز شرایط به گونه ای است که اگر کسی حساب اقتصادی خود را به طور دقیق محاسبه کند، متهم به بیماری می شود؛ حال آن که اگر کسی جزییات درآمدی و هزینه های خود را نداند، آیا می تواند خمس سالیانه خود را تشخیص دهد؟ شاید یکی از ابعاد معرفتی توصیه اسلام به پرداخت خمس، زکات، کفاره و برقرار کردن سال خمسی، این است که مسلمانان نظم مالی داشته باشند و از بی برنامگی خارج شوند.

فقه اسلامی منحصر در الزامات حقوقی و غیر حقوقی نیست

حجت الاسلام الهی خراسانی با اشاره به مصادیق دیگری از عدم شناخت کافی بسیاری از آحاد جامعه نسبت به احکام، عقاید و اخلاق اسلامی، اظهار کرد: آیا واقعا اسلام به زنان گفته است که وظیفه ای در قبال کار در محیط خانه ندارد؟ ما فقط بخشی از احکام اسلامی را که شامل الزامات است دیده ایم؛ آن هم منحصر در الزاماتی که در حقوق مدنی ذکر شده است؛ در حالی که اسلام در حوزه روابط زوجین، اصلا به وظایف اکتفا نکرده است.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه با بیان این که «پاسخ فقه اسلامی به سؤالات مردم، به صورت طیفی است»، افزود: در فقه اسلامی تعیین وظایف زن و مرد تابع مسائل مختلفی مانند مستحبات دینی، قرار بین زوجین و حتی محبت بین آن هاست؛ به گونه ای که در بسیاری از موارد حتی نیاز به بررسی قوانین نیز به وجود نخواهد آمد.

وی یادآور شد: علم فقه منحصر در الزامات قانونی و غیر قانونی نیست و دایره گسترده تری را شامل می شود اما مرزهای پیچیده میان حقوق، اخلاق و فقه گاهی شناخت آنچه شامل مسائل فقهی شده را دشوار می کند. برای نمونه طلاق طبق قانون حق مرد است اما اگر کسی با هدف ضرر زدن به همسرش او را طلاق دهد، دیگر از حقی برخوردار نیست و گناهکار محسوب می شود.

حجت الاسلام الهی خراسانی گفت: اگر می خواهیم به یافته های خود از اعتقادات، احکام و اخلاق اسلامی نظم دهیم، راه بهتری جز مراجعه به علوم اسلامی نداریم و عقلانی ترین و قابل اعتماد ترین مسیر همین است. از همین رو خداوند به ما امر کرده که در علوم دینی تفقه پیدا کنیم.

وی در پایان با بیان این که امروز یکی از مهم ترین مشکلات، گسست موجود میان یافته های علمی جامعه حوزوی و سایر جوامع علمی است، رابطه علمی میان علوم دینی و علوم تربیتی را یکی از مصادیق این مسأله دانست و خاطرنشان کرد: یکی از وظایف مشاوران و روانشناسان، تشخیص حیطه مترتب شدن احکام فقهی است. برای نمونه طبق احکام فقهی اگر فعلی باعث ایجاد زیان شود، حرام قلمداد می شود و وظیفه مشاوران تشخیص حیطه این زیان است. در نتیجه از حیث چنین مسائلی میان علوم اسلامی و انسانی ارتباط وجود دارد./820/پ۲۰۱/ب۱