راهپیمایی اربعین تجلی همبستگی و وفاق اجتماعی
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطاع رسانی تبیین، مهمترین عاملی که میتواند موجب رشد و شکوفایی یک جامعه و ارزشهای نهادینه شده در سنت ها و فرهنگ آن گردد و در نهایت جامعه را به مقاصد و برنامه ها و اهداف خود برساند، «همبستگی اجتماعی» است. ارزشهای حقیقی دینی از توان بالایی در نزدیک شدن عاطفی افراد به یکدیگر برخوردار بوده و عامل مهمی در شکل گیری همبستگی و وفاق اجتماعی محسوب می‌شوند. چنانکه در تاریخ اسلام نیز شاهد هستیم که علی رغم اندک بودن توان مسلمین در مقابل کثرت نیروهای دشمن و در سخت ترین شرایط، اتکاء به باورها و ارزشهای اسلامی، توانسته است نیروی عظیم برای شکل گیری همبستگی مسلمین ایجاد نموده و پیروزی را ممکن نماید.
ازجمله این شعائر و ارزشهای دینی که متاثر از فرهنگ عاشورایی در جامعه شیعی نهادینه شده است، «راهپیمایی اربعین حسینی» است که به درستی میتوان آنرا از عوامل حفظ همبستگی اجتماعی جامعه شیعی در مقابل مخاطرات عصر حاضر قلمداد نموده و حفظ و تعالی آن را مدنظر قرار داد. در این نوشتار ضمن تبیین معنا و مفهوم همبستگی اجتماعی، به توصیف همبستگی اجتماعی جامعه شیعی و شکل گرفته در اجتماع اربعین حسینی، پیامدها و تاثیرات آن برای جامعه شیعی اسلامی میپردازیم.
معنا و مفهوم همبستگی اجتماعی
«همبستگی اجتماعی»
از جمله مفاهیم بنیادین جامعه شناسی است. این واژه با واژه های دیگری همچون یکپارچگی اجتماعی، وحدت، وفاق اجتماعی و نظم اجتماعی هم خانواده هستند و به معنای احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند. همچنین همبستگی میتواند شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسانها به طور کلی و یا حتی وابستگی متقابل حیات و منافع بین آنها باشد.[6] از اینرو، فرایند پیوستگی فرایندی است که گروه های متمایز اجتماعی از سنخ ها و خرده فرهنگ های مختلف را با همدیگر و با واحدهای اجتماعی در الگوهای کنش متقابل پیوند میدهد. فرآیند انسجام، ناظر به میزان و الگوی رابطه متقابل بین کنشگران، گروهها و خرده فرهنگهای تمایزیافته است. در خصوص رابطه متقابل، سه الگوی متغیر وجود دارد که یکی از آنها وحدت نمادین بین کنشگران است که بر مبنای میزان شکلگیری اهداف و فعالیتهای اجتماعی پیرامون قالبهای فرهنگی و نمادین مشترک (جهان بینی مشترک) یا وفاق در مورد نمادهای توصیفی و هستی شناختی، ارزشهای مشترک، نمادهای مربوط به ارزشیابیها، بایدها و نبایدها و مفاهیمی از قبیل خوبی و بدی، درستی و نادرستی و.... و نمادهای مربوط به ایجاد نظم رفتاری در جامعه سنجش و ارزیابی می شود.
همبستگی و نظم اجتماعی از جمله مفاهیم مهمی است که مورد بحث و نظر اندیشمندان و جامعه شناسان قرار داشته است. چنانکه «دورکیم» معتقد است، بنیان هر اجتماعی بر نوعی نظم اجتماعی خودانگیخته بنا شده است. از دیدگاه وی نظم اجتماعی به نظم بیرونی یا نظم سیاسی و نظم درونی یا نظم وفاقی تقسیم میشود. در نظم سیاسی، نظم اجتماعی به صورت بیرونی و از بالا با پشتوانه قدرت اعمال میشود که کمتر از انرژی عاطفی برخوردار است. اما نظم درونی به علت وجود وفاق اجتماعی، از اعتماد اجتماعی دو جانبه، تعهد درونی تعمیم یافته، همدلی و ثبات بهره مند است. سازگاری اجتماعی اغلب از نوعی سازگاری درونی برخوردار بوده و اعضاء جامعه به صورت داوطلبانه و از روی احساس تکلیف به نقشها و وظایف خود عمل می نمایند. چنانکه شاهد شکلگیری نوعی از وجدان اجتماعی هستیم.
درواقع این نوع نظم موجب میشود که گروه های اجتماعی منابع خود را به راحتی در اختیار دیگران قرار دهد و به این ترتیب جریان عاطفی قوی تر شکل گیرد. در حقیقت عنصر واقعی همبستگی در این نوع نظم، گستردگی عمل متقابل اعضا با یکدیگر است، که میتوان به اشتراک در انجام اعمال مذهبی اشاره کرد که موجب اقدامات و فعالیتهای مشترک میان اعضای جامعه می شود.
راهپیمایی اربعین حسینی؛ تجلی همبستگی اجتماعی بر مبنای ارزشها و باورهای دینی
با توجه به این معنا و مفهوم از همبستگی اجتماعی، میتوان گفت که از مهمترین عواملی که به حفظ و تقویت همبستگی، وفاق و نظم اجتماعی منجر میشود باورها، اعتقادات، انجام فرائض و آئین های دینی مشترک یک جامعه است؛ چنانکه هرچه اعتقادات و باورهای دینی از ارزشمندی بیشتری در بین اعضای جامعه برخوردار باشند و افراد خود را با اعتقاد و ایمان بیشتری نسبت به آن متعهد بدانند، همبستگی اجتماعی مستحکم تری میان اعضای جامعه شکل خواهد گرفت و انجام امور دینی نیز از انرژی عاطفی بیشتری در جامعه برخوردار خواهد بود. بدین لحاظ میتوان گفت که از قوی ترین عواملی که همبستگی اجتماعی را شکل داده و تقویت می نماید، دین و شعائر دینی و سنتهای پذیرفته شده برخاسته از آئینها و مراسم های دینی است که همواره از سوی افراد جامعه و بدون اعمال نیروهای بیرونی به بهترین شکل پذیرفته و درون جامعه نهادینه شده است.
از جمله مواردی که در عصر حاضر به درستی میتوان آن را تجلی همبستگی اجتماعی دانست، «راهپیمایی اربعین حسینی» شیعیان جهان است که در ایام اربعین و به میزبانی با شکوه و ایثارگونه و عاشقانه مردم عراق هر ساله برگزار میشود و اکنون به عرصه و نماد بازنمایی ارزشهای اسلامی شیعی همچون عشق به فداکاری، ایثار، مهمان نوازی، از خود گذشتگی و خصائص اخلاقی همچون یکرنگی، صفا و صمیمیت و خشوع و فروتنی تبدیل شده است.
تاثیرها و پیامدهای همبستگی اجتماعی شکل گرفته در راهپیمایی اربعین حسینی
1. شکلگیری و حفظ انسجام اجتماعی و فرهنگی شیعیان و تحقق جامعه متعالی اسلامی
تجمع‌های انسانی بزرگی همچون این تجمع باشکوه، به خوبی میتواند پیوستگی شبکه‌های روابط بین افراد از جوامع مختلف و پراکنده فرهنگی را با یکدیگر به وجود آورد و این روابط خاص و ارزشمحور، افراد را در واحدهای اجتماعی منسجم برای رسیدن به اهداف سعادت بخش جامعه اسلامی متحد نماید. اهدافی همچون شکل گیری اجتماع یکپارچه مردمی مسلمین که بر مبنای ارزشهای اسلامی شکل گرفته و در مقابله با عوامل نابود کننده جامعه اسلامی و دسیسه های دشمنان، تلاش مینماید. همان جامعه ای که قرآن مدنظر قرار داده و برای رسیدن به آن توصیه می کند که به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید: «اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»
2. الگویی برای تحقق ارزشهای حقیقی اسلامی در جوامع
علی رغم تحقق این هدف بزرگ، این راهپیمایی میتواند «الگوی» بسیاری مناسبی برای ترویج همبستگی اجتماعی بر مبنای عمل به باورها و ارزشهای دینی برای تمام جوامع باشد. چنانکه اگر این الگو در جوامع اسلامی توسعه داده شده و فراگیر شود، موجب خواهد شد که جامعه اسلامی ای شکل گیرد که مسلمین با بهره گیری از توان، ظرفیتها و امکانات حداقلی و حداکثری فردی و جمعی خود و بدون نظر داشت مناسبات شخصی و نژادی و انتظار داشتن از حمایت حکومت ها، در امور اجتماعی سازنده با یکدیگر مشارکت و همکاری نمایند و بسیاری از نابسامانی ها و معضلاتی که در جامعه اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در اثر عوامل داخلی و یا خارجی سلطه طلب بیگانه شکل گرفته را سامان بخشند.
3. زنده نگه داشتن پیام راستین عاشورای حسینی در مقابله با خدعه های دشمنان جامعه اسلامی
از سوی دیگر با شکل گیری این الگو در عصر حاضر، جامعه جهانی را متوجه خود گردانده و اسلام واقعی و راستین که دشمنان به دنبال نشان دادن چهره ای خشن و وارونه از آن هستند، را به تمام جهانیان و تشنگان حقیقت نشان دهند و به سوی هدایت دعوت نمایند. آنگونه که اکنون شاهد آن هستیم که این اجتماع بزرگ توانسته است علاوه بر نقشه برآب کردن برنامه های تفرقه افکنانه دشمنان و دولتهای جنگ طلب دنیا، توجه جهانیان را به اسلام و ارزشهای عاشورایی جلب نماید و چهره ای باشکوه از اسلام شیعی به نمایش گذارد، اسلامی که حضرت اباعبدالله الحسین (ع) با نثار خون خود و اهل بیت (ع) و یارانشان در عاشواری 61 هجری آن را حفظ نمود و بالنده و شکوفا کرد و درس ایثار و فداکاری را به تمام مسلمین جهان آموخت. درسی که شیعیان آن حضرت در ایام اربعین و با بزرگداشت این روز سعی در حفظ و ماندگاری و تجلی با شکوه آن دارند.
در این زمان است که میتوان معنای واقعی کلام حضرت زینب کبری (س) را در روز عاشورا و بعد از دیدن فجایع و مصائب عظیمی که بر آن حضرت سپری شد درک نمود که فرمودند: «ما رأیت الا جمیلا». چراکه آن حضرت در آن زمان میدیدند که چگونه خداوند متعال، تمام دینش را یک جا ظاهر می‌کند، اگر چه خوشایند مشرکین نباشد: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»
اکنون نیز اربعین، علی رغم ناخوشایندی و نفرت کافران، مظهر ظهور دین است که خواهد توانست به اراده الهی حقیقت دین خدا و دین خون خدا را زنده نگه دارد و ظاهر و باطن قرآن را از گزند تحریف‌ها و تغییر کلمات از مواضع حقیقی اش، حفظ کند: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»
شاید بتوان گفت به همین دلیل است که زیارت اربعین اباعبدالله الحسین (ع) در روایت یکی از پنج نشانه مومن دانسته شده است.
بدین ترتیب سزاوار است که هر فرد به سهم خود در هر چه باشکوه تر برگزار شدن این برنامه عظیم و هدایت بخش مشارکت نماید. علاوه براینکه شایسته است برگزار کنندگان این مراسم علاوه برخدمت به زائران گرامی، به بهره برداری هرچه بیشتر از ابعاد مختلف این راهپیمایی توجه داشته و برنامه های اعتقادی، فرهنگی و دینی خاصی را تدارک ببینند تا از این طریق بتوانند علاوه بر حفظ و گسترش روابط جوامع شیعی، فرهنگ و ارزشهای اصیل اسلامی را ترویج نموده و گسترش دهند و از این طریق زمینه های تحکیم نظام سیاسی- اعتقادی شیعی یکپارچه و ارزش مدار را شکل دهند تا حکومت جهانی منجی آخر الزمان حضرت مهدی (ع) واقع شود./998/د۱۰۳/ی