مشروح نشست علمی دلالت های فرهنگی سیاسی صحیفه سجادیه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، همزمان با سالروز ولادت امام سجاد(ع) نشست علمی دلالت های فرهنگی سیاسی صحیفه سجادیه با همکاری خبرگزاری رسا و بنیاد بین المللی صحیفه سجادیه با حضور اساتید حوزه علمیه و پژوهشگران عرصه صحیفه سجادیه در سالن جلسات خبرگزاری رسا برگزار شد.

در این نشست علمی اساتید حاضر در جلسه در زمینه موضوع نشست و همچنین چرایی استفاده امام سجاد(ع) از دعا وتأثیر دعا در انتقال مفاهیم به گفت و گو نشستند.

در آغاز نشست دبیر جلسه با طرح موضوع بحث گفت: ائمه معصوم(ع) برای تبیین موضوع و انتقال آنها به نسل های آینده از شیوه های مختلفی استفاده کرده اند که ابزار آنها گاهی خطبه فدکیه است وگاهی صلح نامه و گاهی قیام و گاهی دعا که مفاهیم بلند دینی رابه دیگران می رساند.

 اما سؤالی در این زمینه مطرح می شود این است که دعا به عنوان ابزار، چه مؤلفه های را در خود قرار داده است در حالی که نگاه عمومی جامعه به دعا در جهت مشکلات فردی است و هنگام مشکلات به دعا متوسل می شوند و بی شک ادعیه صحیفه سجادیه فقط در این زمینه شکل نگرفته است.

 

 

 حجت الاسلام وافی در تکمیل سؤال دبیر جلسه، گفت: با جست وجوی کلمه دعا در اینترنت عباراتی همانند دعایی که قطعا براورده می شود، دعا برای رفع مشکلات، دعا برای برطرف کردن بیماری اعصاب و موارد دیگری از این قبیل مشاهده می شود که نشان می دهد مردم فقط برای بر طرف کردن مشکلات به دعا متوسل می شوند.

 حجت الاسلام قربانعلی صمدی استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر عرصه صحیفه سجادیه در پاسخ به این سؤال گفت: صحیفه سجادیه دارای ابعاد مختلفی است و به راحتی می توان اثبات کرد امام سجاد(ع) تمام معارف دین را در صحیفه سجادیه و ادعیه آن بیان کرده است.

اما چرا از دعا استفاده کرده اند همه می دانند بنا بر فشارهای سیاسی  از این روش استفاده کرده است به گونه ای که می توان گفت بیشترین خفقان سیاسی در زمان امام سجاد(ع) بوده است و حتی دوران امام حسن عسکری(ع) نیز قابل مقایسه با آن نیست؛ این فشارها پس از ماجرای کربلا افزایش یافته است زیرا دشمنان اهل بیت(ع) خود را پیروز می دانستند.

دعا زبان فطرت و محبت است یعنی مشترک ترین زبانی است که میان همه انسان ها یافت می شود و مربوط به دین نیست زیرا فطرت در همه انسان ها یکسان است و امام سجاد(ع) از دعا که بهترین ابزار است استفاده می کند تا بتواند بر انسان ها تأثیر گذارد.

از سوی دیگر مخاطب دعا خداوند است نه انسان و زمانی که مخاطب خداوند باشد یعنی امام معارف را در اوج مطرح می کند و زمانی که بیان کردن معارف در اوج باشد، دقیق ترین معارف بیان می شود.

صحیفه سجادیه در زمینه محتوا نیز ابعاد گوناگونی دارد همانند تربیت فردی انسان ها که صحیفه سجادیه اقیانوس معارف است همچنین در زمینه سبک زنگی اسلامی صحیفه حرف های فراوانی برای گفتن دارد.

 صحیفه سجادیه حتی در زمینه سبک زندگی اجتماعی که به مدیرت، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و دفاع بازگشت دارد مطالب فراوانی دارد به عنوان مثال صد اصل نظامی همچنین اصول مبارزات سیاسی که اگر یک مسلمان بخواهد مبارزه سیاسی داشته باشد چه اصولی را باید رعایت کند در صحیفه سجادیه بیان شده است.

ایجاد درسنامه های صحیفه سجادیه کار فرد نیست بلکه نیازمند کارگروه های تخصصی است اما متأسفانه برخی بیان می کنند که در 15 جلسه تمام صحیفه را تدریس می کنم.

فردی بیان می کرد برای یافتن مبانی صلح جهانی از میان مبانی دینی تلاش های فراوانی انجام دادیم به گونه ای که مشترک میان مردم در همه ادیان باشد و موجب صلح جهانی گردد تا این که دعای مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه را بهترین متن مشترک در میان همه ادیان یافتیم؛ ما چنین محتوای با ارزشی داریم که معرفی آن نیازمند تلاش های فراوانی است؛ تأسیس بیناد صحیفه سجادیه کار ارزشمندی است اما نباید استفاده از اساتید فقط به یک بار در سال آن هم به مناسبت ولادت امام سجاد(ع) اکتفا شود بلکه ارتباط با اساتید در طول سال تازه زیر بنای کار است.

 

 

مغفول ماندن صحیفه سجادیه در حوزه علمیه

چرایی مغفول ماندن صحیفه سجادیه در درون حوزه علمیه از دیگر موضوعات مطرح شده از سوی دبیر جلسه بود که حجت الاسلام علی اکبر خدامیان عضو هیأت مدیره انجمن حدیث حوزه در این زمینه اظهار کرد: این که گفته می شود امام سجاد(ع) به دلیل خفقان سیاسی از زبان دعا برای انتقال مطالب استفاده کرده، صحیح است اما دلیل اصلی نیست بلکه دلیل اصلی این است که در زبان دعا محدودیت بیان معارف وجود ندارد.

زبان امام فراتر از زبان دیگر انسان ها است بنابراین هنگامی که یک انسان عادی مخاطب امام باشد او باید بیانش را در سطح مخاطب پایین آورد اما در زبان دعا این محدودیت وجود ندارد زیرا مخاطب او خدواند است و با او صحبت می کند و چه بسا چندین سال آینده معارف بالایی از صحیفه سجادیه استخراج شود، زیرا انسان در طول زمان از درک بیشتری برخوردار می شود که متوجه سخنان امام می شود که امام نمی توانست  آنها را برای مردم زمان خود بیان کند.

موضوع نشست یعنی بحث فرهنگی و سیاسی صحیفه سجادیه بسیار مهم است که در چند سال انقلاب درست به آن پرداخته نشده است و روش ها، مبانی و مقدمات فرهنگی و سیاسی لازم را از میان معارف اهل بیت استخراج نکرده ایم وبه درستی نیز در میان مردم ترویج نداده ایم بلکه صیحفه در متن جامعه نیست و صرفا به  اسم دعا به آن نگاه می شود.

 درصد کمی از مطالب صحیفه سجادیه مربوط به دعا است و حتی دعای اول صحیفه سجادیه بیان کننده معارف الهی است و دعا محسوب نمی شود در حالی که ما نام آن را دعای اول صحیفه سجادیه می گذاریم بنابراین امام سجاد(ع) فقط به دنبال بیان کردن دعا نیست بلکه به آموزش معارف می پردازد که متأسفانه مطالب را به درستی از آن استخراج نکرده ایم.

شیوه فرهنگ سازی امام سجاد(ع) درصحیفه سجادیه

در دعای اول صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) به دنبال فرهنگ سازی است زیرا او در میان دعاهای خود با ربط یا بی ربط بر آل محمد(ص) صلوات می فرستد که این یک کار فرهنگ سازی است زیرا روش تبلیغاتی این است که ناخودآگاه ذهن مردم را به چیزی مشغول سازند به عنوان مثال بنرهای تبلیغاتی که در مسیر جاده ها نصب می شوند شاید در ظاهر بی فایده باشند اما زمانی که افراد آنها را می بینند  در ناخودآگاه آنها ذخیره می شود و در هنگام نیاز به همان مراجعه می کنند که امام سجاد(ع)مکررا صلوات می فرستد و با این کار بحث امامت را جا می اندازد؛ حال ما چگونه فرهنگ سازی کرده ایم؟

نکته دوم تقدم حمله فرهنگی بر فرهنگ پذیری است که امام سجاد(ع) در دعای دوم صحیفه به بیان فعالیت های پیامبراکرم(ص) می پردازد و می گوید پیامبراکرم(ص) برای دفاع در خانه خود نمی نشست بلکه در شهر دیگر به دشمنان حمله می کرد که این صرف شبهه جواب دادن ها دفاع در شهر است.

نکته آخر، بحث کفیت، تبلیغات و کمیت است که نام  آن را کیفیت، شناخت و کمیت گذاشته ام و در تمامی ابعاد اقتصاد، تجارت و فرهنگ استفاده می شود؛ به چه دلیل پیامبراکرم(ص) مصطفی شده است؟ امام سجاد(ع) در دعای دوم صحیفه سجادیه هنگامی که بر پیامبراکرم(ص) درود می فرستد می گوید «اللهم فصل علی محمد امینک علی وحیک، و نجیبک من خلقک» یعنی پیامبراکرم(ص) در مرحله نخست، کیفیت خود یعنی امین و نجیب بودن را نشان می دهد و زمانی که این گونه شد بحث شناخت پیش می آید و می گوید « و صفیّک من عبادک » یعنی خداوند پیامبراکرم(ص) را به دلیل این که نجیب بود مصطفی قرار می دهد و پس از آن می شود «امام الرحمة، و قائد الخیر، و مفتاح البرکة».

 حال سؤال این است که آیا کیفیت مسائل فرهنگی و سیاسی را به مردم شناسانده ایم؟ آیا برای کیفیت فرهنگ اسلام شناخت تبلیغات انجام داده ایم؟ زمانی که شناخت تبلیغات انجام شود مردم خود به خود به دنبال کمیت می آیند این که امام رضا(ع) می گوید«النّاسَ لَوْ عَلِموا مَحاسِنَ كَلامِنا لاَتَّبَعونا» یعنی این که کلام ما کیفیت دارد و شما کیفیت کلام ما را بشناسید مردم خودشان تبعیت می کنند.

اگر این نکاتی که گفته شد رعایت شود بعید می دانم که مردم به دنبال صحیفه سجادیه نروند زیرا نگاه مردم به صحیفه سجادیه دعا است که به هنگام مشکلات از آن یاد می کنند؛ امیدواریم توفیقی باشد که بتوانیم این فکر عوامانه را نه تنها از جامعه بلکه در مرحله اول از حوزه برطرف سازیم تا نوبت به جامعه رسد.

 

 

جدا کردن مفاهیم بزرگ ترین آسیب

در ادامه حجت الاسلام وافی با بیان این که در صحیفه سجادیه بیش از 200 مرتبه ذکر صلوات آمده است، گفت: در زمینه بحث دلالت های فرهنگی سیاسی جدا کردن برخی مفاهیم از یکدیگر آسیب و مسأله ای جدی است به عنوان مثال مقوله سیاست را از دین جدا سازیم و پس از آن به دنبال پیوند میان دین و سیاست باشیم یا این که معنویت و اخلاق را از دین داری جدا سازیم و پس از آن به دنبال این باشیم که فقه ما می تواند کار را پیش برد همچنین دین را به دین عوامانه و فقیهانه تقسیم کنیم و بعد میان آنها رابطه برقرار سازیم، میان جریان سنت و تجدد نه به معنای منفی بلکه مسائل روز، تفاوت و تناقضی ذکر کینم و بعد به دنبال آشتی دادن این مفاهیم با یکدیگر باشیم.

این جدا سازی خودش آسیب است یعنی ما می توانیم و شایسته است از منظری به دین و فعالیت تبلیغ  در دین و عرصه سیاسی دینی نگاه کنیم که مفاهیم تفاوتی با یکدیگر نداشته باشند و پیوند میان آنها از ابتدا به چشم آید بنابراین اگر سیاست ما عین دیانت ما است، اگر به صورت صحیح دینی کار کینم و بدانیم چگونه دینی کار کینم در حقیقت سیاسی ترین کار را انجام داده ایم و دینی که از آن جریان سیاست بیرون نیاید و انسان های سیاست مدار روشن ضمیر در عرصه اجتماعی را تربیت نکند آن نگرش به دین نگرشی ناقص است.

این نکته را بیان کردم برای این است که بگویم اگر ما این مباحث را از صحیفه سجادیه بیان می کنیم فقط یک شروعی است به عنوان مفهوم شناسی بحث های صحیفه با موضوعی که در این نشست تخصصی درپیش گرفته ایم.

یکی از مسائلی که امروز در جامعه به شدت با آن درگیر هستیم بحث ارتباط و روابط اجتماعی است اکنون مجموعه هایی در کشور درگیر این قضیه شده اند که فاصله میان نسل ها را مورد توجه قرار دهند که چه باید کرد؛ مسأله خانوده و آسیب های مربوط به خانواده و مسأله مربوط به تنز ل سطح اخلاقی و اخلاق رفتای و عملی در جامعه مسأله ای جدی است که حتی در میان برخی از خواص دغدغه است؛ در دعای مکارم اخلاق نسخه تمامی این موارد پیچیده شده و به روز است.

در مسائل مربوط به تربیت به ویژه در حوزه کودک و نوجوان که امروزه امور نوجوانان و جوانان  و توجه به نسل نو مبتلابه اندیشمندان است در دعای 25 صحیفه سجادیه که برای پدر و مادر است و با یک واو به دعای برای فرزند عطف می شود نشان می دهد دعای بری پدر و مادر و بعد از آن دعای پدرومادر برای فرزندان است، 25محور منشور جوان و جوان گرایی استخراج شده است.

امروزه یکی از موضوعات اصلی ما توجه به منابع داخلی، تولید داخلی و کالای داخلی است که مبحث به روز و شعار سال است امام سجاد(ع) در دعایی که در رابطه با ادای دین و قرض است به صورت کامل محورهای اقتصاد مقاومتی ذکر می کند که چگونه می شود انسان بر روی پای خودش درحوزه فکری و عملی بایستد و نیازمند به دیگران نباشد ضمن این که امام سجاد(ع) ارتباط با دیگران را به عنوان قرض بر اساس اصل ثانوی ناگزیر می داند و قطع ارتباط و عدم همکاری را تجویز نمی کند اما بعد از آن به بیان راهکارهای لازم می پردازد.

 دعای دیگری در صحیفه سجادیه در دفع کیف اعداء است که اصل دشمن شناسی به صورت کامل در آن ترسیم شده است امام سجاد(ع) در این دعا دشمن را مسأله جریان ضعیف و مرده نمی داند و می گوید  قواتل سموم را برای ما اماده کرد و سواحل سهام را برای ما مهیا کرده است یعنی تیرهایی را آمده کرده است که مستقیما به هدف می نشینند و دشمنی در مقابل ما است که لحظه ای خواب نیست؛ این جنس مراقبت و مواظبت و پرهیز از دشمن است و پس از آن راه ایستادگی و تهاجم را بیان می کند.

به این محورها اشاره کردم برای این که بدانید  این مجموعه عظیم است؛ ما معتقد هستیم می توان از صحیفه سجادیه مباحث فقهی استخراخ کرد؛ البته به عنوان شاگرد حوزه گاهی متأسفیم که به دعای معتبر و مستندی که می توان به عنوان مبای فقهی از آن استفاده کرد و از معتبر ترین روایات است کم توجهی می شود.

یکی از اساتید فلسفه و حکمت مباحث فلسفی و حکیمانه را به صورت مستدل از بحث صحیفه سجادیه استخراج کرده بود یعنی در مسائل علمی نیز باید نگاهی به صحیفه داشته باشیم و آشتی با صحیفه سجادیه صورت گیرد.

 

تشکیل کرسی فقه الاخلاق در حوزه علمیه

در ادامه حجت الاسلام فاطمی نیا مدیر مدرسه علمیه امام کاظم(ع) پردیسان و از استادان حوزه علمیه قم در زمینه فعالیت های این مدرسه در عرصه صحیفه سجادیه ارائه کرد و گفت: در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) پردیسان هر چهارشنبه بحث حدیث خوانی با موضوع صحیفه سجادیه برگزار می شود که در این کلاس ها برخی طلاب دعاهای مطرح شده در این کلاس ها را حفظ کرده اند.

در زمینه ترویج صحیفه سجادیه در بدنه عمومی کشور چندین پیشنهاد دارم نخست این که برخی از دعاهای صحیفه سجادیه این ظرفیت را دارند که در مناجات خوانی استفاده شوند که برای ترویج این گونه مناجات خوانی ها باید تلاش مضاعفی صورت گیرد.

پیشنهاد دیگر در زمینه منبع درسی شدن صحیفه سجادیه است البته موضوع حدیث خوانی در حوزه علمیه قابل تقدیر است اما پیشنهاد می شود در دروس خارج حوزه علمیه به ویژه در مباحث فقه الاخلاق صحیفه سجادیه به عنوان منبع درسی یا حتی متن درسی قرار گیرد که برخی افراد چنین کاری را انجام داده اند.

 

 

 

در ادامه جلسه نوبت به حجت الاسلام والمسلمین سید حسین مؤمنی استاد حوزه و عضو مجمع نمایندگان طلاب رسید تا دیدگاه و اظهارات خود را بیان کند. وی با اشاره به روایتی از امام کاظم(ع) گفت: امام کاظم(ع) بیان می کند در بطن ابتلائات خداوند نعمتی برای ما قرار داده که از آن غافل هستیم و آن نعمت دعا است.

امروزه مردم مبتلا به استرس هستند و آینده نگری در جامعه دیده نمی شود بلکه آینده نگرانی است که این نگاه از مسؤولان به زیر دست ها سرایت کرده است؛ آینده نگری با آینده نگرانی متفاوت است زیرا آینده نگری پیشرفت می آورد اما آینده نگرانی توقف بنابراین دعا در بطن ابتلاء وجود دارد.

در کلان شهرها حتی در میان متدینین و اهل هیأت دیده می شود باب غلطی باز شده که درعوض این که به سمت دعا روند به سمت امور پوچ می روند؛ دعا در بطن ابتلائات وجود دارد و مردم نیز امروزه به ابتالائات مختلف اعم از فرهنگی، خانوادگی و اقتصادی مبتلا هستند.

البته باید نکته ای را در زمینه موضوع نشست بیان کنم که از میان بحث های عزیزان دلالت فرهنگ سیاسی را متوجه شدم نه دلالت های فرهنگی سیاسی زیرا میان آنها تفاوت است و اگر دقت کنیم حوزه های آنها نیز با یکدیگر متفاوت است و با بیان فرهنگی سیاسی بحث فرهنگ و سیاست را از یکدیگر جدا می سازیم.

زمانی که درب ها بسته است ممکن است نتوانیم از حربه عقلانیت استفاده کنیم که گمان می کنم اکنون زمان آن است و آسیب ها فراوانی مشاهده می شود بنابراین عقلاینت و بیان مؤثر نیست چنانچه رهبر معظم انقلاب بیان کردند کربلا مرکب از عقلانیت، حماسه و عزت و عاطفه و عشق است که قسمت سوم آن یعنی عاطفه وعشق اکنون در جامعه دیده می شود و شما هر مقدار استدلال منطقی بیاورید جواب نمی دهد بلکه آنچه که اکنون می تواند با مخاطب درگیر شود اعتکاف یعنی درگیری ها عاطفی است که مردم به شدت به آن نیاز دارند.

امروزه صحبت از سیاست در نظر مردم اصطلاح مناسبی نیست و هر مقدار به مردم بگویید دین و سیاست یکی است، شاید تأثیری نداشته باشد و این سخن حاج آقای وافی مبنی بر این که هر مقدار دینی عمل کنیم بهترین کار سیاسی را انجام داده ایم بسیار صحیح است، در روایات ما بیان شده است به هنگام  بلا باید دعا کرد اما در این زمینه فرهنگ سازی نشده است.

در چنین زمانی که درب ها بسته شده است باید از عاطفه استفاده کرد، در شهرهای تهران، اصفهان و شیراز تمام 30 شب رمضان با جمعیت فراوان مناجات برگزار می شود اما در قم چنین موردی فرهنگ سازی نشده است.

در فرودگاه ها دست نوشته ای از صحیفه سجادیه وجود ندارد اما از روانشناسان غربی مطالب فراوانی مشاهده می شود؛ روانشناس غربی به نام دیل کارنگی کتابی تحت عنوان آیین دوست یابی دارد که می توان گفت بی نظیر است که می توان گفت روایات ما را ترجمه کرده و در کتاب خود آورده است که در این زمینه متأسفانه کم کار شده است و رسانه ها اعم از حوزوی و غیر حوزوی نیز اعتنایی به این موضوع ندارند که باید به این مسأله بیشتر اهمیت دهند.

حال سؤال این است که همه درد را می دانند اما از کجا باید شروع کرد اگر قرار برگفتن درد باشد صحبت های فراوانی در این زمینه وجود دارد اما چه کسی باید شروع کند؟ از کجا باید شروع کرد؟ چه نهادی باید مسؤولیت کار را بپذیرد؟ و در نهایت به چه دلیل جلسات ما خروجی اجتماعی ندارند؟.

تصمیم گیری رهبر معظم انقلاب بر اساس حجت شرعی است

 اگر بحث ما فرهنگی سیاسی است تعریف آن متفاوت است و اگر فرهنگ سیاسی است می توان گفت نوع سیاسیون ما بر خلاف رهبر معظم انقلاب اهل فرهنگ نیستند؛ رهبر معظم انقلاب بر مدار دین سخن می گویند.

در پایان نیز حجت الاسلام وافی مدیر بنیادبین المللی صحیفه سجادیه با جمع بندی مطالب بیان شده اظهار کرد: در پایان نشست علمی دلالت های فرهنگی سیاسی صحیفه سجادیه از مدیرعامل خبرگزاری رسا و همکاران وی که میزبانی این نشست صمیمی را بر عهده داشتند تشکر می کنم.

ترویج نهضت صیحفه خوانی و انس با صحیفه باید در فضای بدنه عمومی جامعه شکل گیرد و  چنانچه گفته شد تکیه بر محتوای صحیفه سجادیه زمینه مناسبی درجهت دهی عواطف و باروری  انگیزه ها و ایجاد شور و شوق ها براساس نیاز جامعه امروزی است.

اعلام آمادگی بنیاد صحیفه سجادیه برای حمایت از چاپ و انتشار ۵ اثر مرتبط با صحیفه

بنابراین از مجموعه هایی که در زمینه فعالیت های عمومی صحیفه سجادیه تلاش می کنند تشکر می کنم و اگر خبرگزاری رسا کمک کند بیناد بین المللی صحیفه سجادیه آماده است تا در سال آینده به مناسبت ولادت امام سجاد(ع) نخستین مراسم تجلیل از رسانه های فعال در زمینه صحیفه سجادیه را برگزار کند.

در عرصه تولید محتوا نیز باید از متن صحیفه سجادیه بنرهایی در عرصه مجازی شکل گیرد و امیدواریم در تولید محتوا در سال جاری گام جدی برداشته شود و بنیاد بین المللی صحیفه سجادیه نیز آمادگی خود را برای حمایت در چاپ و تولید و انتشار پنج اثر اعلام می کند.

در حوزه صحیفه سجادیه و تمامی عرصه های دینی باید اثری را به صورت ویژه به کودک و نوجوان اختصاص داد که در برخی جشنواره ها مانند کتاب سال عاشورا و مهدویت حتی یک اثر شایسته تقدیر در سنین مخاطبی کودک نداشتیم.

با همکاری بیناد بین المللی صحیفه سجادیه و بنیاد دعا کتاب صحیفه سجادیه ای که با هشت نسخه قدیمی مقایسه شده است به زودی منتشر می شود./1324/ز۵۰۲/ج