ضرورت ورود فضلای حوزه علمیه به مباحث فقه هنر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، آیت الله ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، پیش از ظهر امروز در همایش «فقه هنر» از سلسله همایش های فقه دولت که از سوی مؤسسه فتوح اندیشه اصفهان با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار می‌گردد، مسأله روش شناسی فقه هنر و آسیب شناسی فقه هنر را دو مبحث بسیار مهم برشمرد و گفت: کسی که بحث روش شناسی می‌کند باید نگاه آسیب شناسانه داشته باشد و کسی که بحث آسیب شناسانه می خواهد داشته باشد نمی‌تواند از روش شناسی چشم پوشی کند.

وی در ادامه افزود: اگر در بحث روش شناسی و آسیب شناسی هنر به دنبال مفهوم نرویم دچار اشتباه خواهیم شد، هنر یعنی خلق بدیع، متکامل و مطبوع، اگر هنر نتواند این ویژگی‌ها را داشته باشد هرگز به آن هنر نخواهند گفت، این موضوع در تمام عرصه‌های هنری وجود دارد و شامل همه می‌شود،به همین خاطر درون شریعت هنر به هنر خوب و بد تقسیم نمی‌شود، چرا که هنر بد هنرنما است، چون عنصر زیبایی و مطلوب را در این زمینه دخالت می‌دهیم.

حرام دانستن برخی مباحث هنری در حقیقت به دلیل ضد هنر بودن آنها است

آیت الله علیدوست با بیان اینکه اگر هنری حرام شود به خاطر مسائل دیگری حرام شده است، اظهار کرد: این نگاه فقه نواندیشانه هم نیست، بلکه صریح متون فقهی است که به عناوین ثانوی اشاره می‌کند برای اثبات حرام بودن یک هنری که با آن شرایط در حقیقت ضدهنر و هنرنما است و در حقیقت یک ضد هنر با داشتن یک شاخصه‌هایی شناسایی و حکمت حرمت بر آن صادر می‌شود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با اشاره به تفاوت میان شریعت و فقه، تصریح کرد: شریعت مقوله‌ای الهی است که در آن اختلاف نیست، اما فقه یعنی دانش کاشف شریعت و عملیات استنباط شریعت، باید راجع به رابطه فقه به عنوان یک دانش یا عملیات استنباط برای کشف شریعت صحبت کرد و آن را مورد بررسی قرار داد.

وی با بیان اینکه پدیده بشری قابل نقد است، عنوان کرد: هیچکس شریعت را قابل نقد نمی‌داند بلکه فقه را به دلیل صدور از مرجع انسانی قابل نقد و بررسی می‌داند، در فقه هنر از منظر روش شناسی کاری که باید صورت بگیرد این است که باید افق‌های جدید باز شود، یعنی بسته بودن افق‌ها یک آسیب است و اگر بخواهیم آن را تکامل دهیم باید به دنبال افق‌های جدید باشیم.

آیت الله علیدوست با اشاره به متون فقهی کتبی نظیر مکاسب، اظهار کرد: نقدی که بر روش استنباط فقهی برخی علما وارد است، تفسیر قرآن بر اساس روایات اهل بیت(ع) است اما این عزیزان قرآن را مفسر روایات قرار نمی‌دهند در حالی که مسیر صحیح این است که رابطه‌ای دو سویه میان آیات و روایات برقرار شود و تنها از یک طرف به مسأله نپرداخته باشیم.

تفسیر آیه با روایت باید دو سویه انجام شود

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه وقتی به کمک یک روایت آیه معنا می‌شود و فقیه معقتد می‌شود یکی از مصادیق لهو الحدیث غنا است، باید غنا را با توجه به آیه معنا نکرد، افزود: باید بدانیم که مطلق غنا نمی‌تواند مصداق یک آیه باشد، حالا اگر یک غنایی باشد که محتوای آن خوب است و لهوالحدیث نیست بلکه مجرد صوت است، آیا می‌توان گفت که مصداق آیه قرآن است؟ اگر به انگیزه مسخره کردن آیات خدا قرآن و بعثت نباشد نمی‌توان دیگر به آن حدیث توسل پیدا کرد، یعنی یکبار باید آیه را با حدیث سنجید و بار دیگر حدیث را با آیات قرآن مورد سنجش قرار داد.

وی ادامه داد: در حرمت غنا محتوا و قصد صاحب غنا را هم می‌توان دارای نقش و دخالت دانست، در حقیقت رابطه دو سویه بین روایات و آیات را باید در نظر گرفت، یعنی همانطور که روایت آیه را تفسیر می‌کند، همان آیه باید همان روایت را تفسیر کند، باید یک افق‌های جدیدی را در بحث غنا، در بحث اقسام دیگر باز کرد و با نگاه جدیدتری به مسائل هنری نگاه داشته باشیم.

آیت الله علیدوست با اشاره به ابهامات موجود در بحث فقه هنر، تصریح کرد: علیرغم کار زیادی که در فقه هنر شده است ابهامات زیادی هم وجود دارد، در مکاسب وقتی وارد بحث فقه هنر می‌شویم، سرتا پای بحث ابهام است، در بحث موسیقی شاهد هستیم که برخی علما معتقد هستند ذات نواختن تأثیری ندارد در مسأله حلیت یا حرمت بلکه حرمت در مقوله لهو در نظر گرفته می‌شود، شیخ انصاری می‌فرماید در معنای لهو اشکال و شبهه دارم، اگر بگوییم مطلق لهو به معنای بازیچه و بازی باشد، پس ظاهر این است که نمی‌توان گفت لهو حرام است، بلکه اگر لهو را به آن چیزی نسبت دهیم که برخیزد از شادی زیاد و شدت لهو آن زمان می‌توان بر آن حرمت را جاری کرد و آن را حرام دانست.

در مسیر فقه هنر بر سر سفره تراث و علما نشسته‌ایم

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه افزود: در واقع همه حرمت مسائل موسیقی و غنا از نظر شیخ وابسته به لهو دانسته شده است، نه آن لهو مطلق بلکه لهو به معنای شدت شادی و حرکات شهوانی ناشی از این شدت شادی. اما شیخ تعریف دقیقی از این لهو نیاورده و حتی مبنایی برای آن شدت شادی و حرمت آن در نظر گرفته نشده است و آیه و روایتی در باب حرمت این شدت شادی و عمل ناشی از آن شدت شادی نیز ارائه نشده و دیده نشده است.

وی با بیان اینکه ما بر سر سفره تراث نشسته‌ایم و هر معنایی برای استادی در نظر بگیریم شخصیت‌هایی نظیر شیخ انصاری استاد همه ما هستند و فقها و علمای ما همگی حقوق زیادی بر گردن ما دارند، اظهار کرد: علما فعالیت‌های بسیاری در عرصه‌های مختلف دارند اما هنوز کارهای زیادی مانده است که ما باید آن را انجام دهیم، به ویژه در فقه هنر باید به دنبال ابهام زدایی رفت، نه فقه پوپولیستی و ژورنالیستی بلکه فقه حقیقی بر مدار پویایی، تخصص، دقت و انضباط فقهی که بتواند کمبودهای موجود را برطرف کند، در فقه هنر کمبودهایی داریم که نیازمند اصلاح در روش است تا بتواند ابهامات موجود را برطرف کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با اشاره به اختلافات موجود در هنر نقاشی و مجسمه سازی، عنوان کرد: نظریات و اختلافات نظری متعددی در این زمینه وجود دارد، برخی معتقد هستند که این نظریه حرمت مجسمه سازی مربوط به دوران بت پرستی بوده است، در حالی که بعضی به این نقد دارند و می‌گویند این حرمت در زمان امام صادق(ع) در روایات متعدد ذکر شده است و اگر به مسأله بت پرستی ربط داشت در آن زمان مطرح نبود و به همین دلیل برای مجسمه سازی حرمت ذاتی قائل هستند.

نیازمند ابهام زدایی در هنر هستیم

آیت الله علیدوست به معماری به عنوان یکی از مباحث هنری بسیار مهم اشاره کرد و گفت: مسأله معماری اسلامی یک بحثی است که باید به آن توجه داشته باشیم و البته همواره مورد توجه جهان اسلام بوده است، اگرچه برای بعضی موضوع معماری اسلامی اصلا جا افتاده نیست و آن را قبول ندارند، در حقیقت مسأله معماری نیز از نقاط مهم هنری است که ابهامات بسیار دارد و ما باید با تکیه بر تراث بتوانیم این نقاط ابهام را برطرف کنیم.

وی با بیان اینکه به راحتی نمی‌توان از فتوا به عنوان قانون استفاده کرد، افزود: اگر بخواهیم فتوا را تبدیل به قانون کنیم آیا باید مستقیما فتوا را تبدیل به قانون کنیم یا باید از طریق یک فرآیندی به این مسأله ورود کنیم؟ کارهای زیادی برای انجام دادن در این زمینه‌ها داریم که نبود اینها یک آسیب است و باید این خلأها و کمبودها توسط طلاب و فضلای حوزه علمیه برطرف شود./1304/پ202/ب1