اصول و مرام نامه اخلاقی در فضای مجازی
در هر فضایی که انسان به کنشگری و تعامل می‌پردازد ملزم به رعایت اصول و قواعدی اخلاقی و انضباطی است و هر چه محیط ناشناخته‌تر باشد رعایت آن اصول مهم‌تر به شمار می‌آید.
به گزارش خبرگزاری رسا، در هر فضایی که انسان به کنشگری و تعامل می‌پردازد ملزم به رعایت اصول و قواعدی اخلاقی و انضباطی است و هر چه محیط ناشناخته‌تر باشد رعایت آن اصول مهم‌تر به شمار می‌آید. در فضای کمتر شناخته ای، چون فضای مجازی، تعیین اصولی اخلاقی برای بهره گیری از فناوری‌ها ذیل اخلاق کاربردی قابل مطالعه است. اظهار نظر در این مهم، بی تردید مستلزم داشتن تخصص در حوزه فناوری و معارف دینی و حتی حقوقی است. لذا، بنیان‌های ارزشی و مسئولیت‌های تک تک ما در این فضا، چارچوب اخلاقی برای فعالیت و کنشگریمان را تعیین می‌کند.
اهمیت تعیین اصول اخلاقی برای کاربران کنشگر در این فضا از این روست که از سویی، امکان مخفی بودن و بی نام بودن، زمینه بداخلاقی را در این فضا بیش از فضای واقعی فراهم می‌کند (همچون سارقانی که از تاریکی شب و نقاب برای پنهان ماندن هویتشان بهره می‌گیرند)؛ و از سوی دیگرگستردگی کاربران و مخاطبان مطالب منتشره از سوی ما مسئولیتمان را در برابر کنش‌ها افزایش می‌دهد؛ زیرا هر فعل و کنش اخلاقی و یا بی اخلاقانه‌ی ما به تعداد گیرندگان آن برایمان تبعاتی به همراه خواهد داشت. بدیهی است که تعیین و رعایت هر چه بیشتر چنین اصولی حقوق کاربران، تولید کنندگان محتوا و پدید آورندگان آثارفرهنگی را هم تامین خواهد کرد و از نگرانی‌های آنان نیز بشدت خواهد کاست.
برای آنکه بتوان اصول اخلاقی در فضای مجازی را از موارد دیگر بازشناخت، لازم است ابتدا تعریف مختصری از یک رفتار اخلاقی ارائه کرد. به طور کلی «رفتار اخلاقی نشانگر خوبی و درستی بوده و در مقابل، رفتار غیر اخلاقی را می‌توان رفتاری دانست که بد و غلط تلقی شود» (سیمز). بر اساس تعریفی که رابینز (۱۳۹۱) ارائه می‌دهد «اخلاق مجموعه‌ای از قواعد اصولی است که رفتار درست و غلط را تعریف می‌کند». اساسا هر قضاوت اخلاقی بحث بر انگیز است؛ بویژه آنکه گاهی حتی قانونی در یک کشور می‌تواند در حوزه جغرافیایی و فرهنگی دیگردر تضاد با یک ارزش اخلاقی پنداشته شود. از همین رو، تعیین اصول و قواعدی که در حوزه فضای مجازی جهان شمول باشد ناممکن به نظر می‌رسد! بویژه آنکه اصول اخلاقی را می‌توان درارتباط با سه بعد انسان، خدا و خلق بر شمرد و از این رو دررابطه مستقیم نبودن با جامعه دلیلی بر انجام هر عمل و رفتاری نیست و هر فرد ُمتخلق و منضبطی در هر حال و شرایطی، چون خود را در محضر خدای متعال می‌بیند بر این مهم واقف است که ندیدن خلق مجوزی برای عبور از حریم‌های اخلاقی در فضای مجازی نیست و لذا در ادامه، با عنایت به ملاحظات فرهنگی و آموزه‌های ناظر براخلاق دینی برخی از باید‌ها و نباید‌هایی که می‌تواند به عنوان اصول و مرام نامه‌ای قابل اجرا به کنشگران فضای مجازی توصیه کرد بدین ترتیب قابل ذکر است:
-فضای مجازی امتداد فضای واقعی بوده و مخاطبان آن نیز انسان هستند و لذا بسیاری از اصول و قواعد اخلاقی حاکم در جامعه، در این فضا نیز باید حاکم و جاری باشد. پس باید به همه قواعد و اصول اخلاقی و نزاکت و ادب انسانی در فضای مجازی نیز تمکین کنیم.
-باید برای پرهیز از ساختار شکنی و بی اخلاقی در این فضا، چارچوبی را برای خود تعیین کنیم.
-نباید اجازه دهیم ویژگی جویندگی و برانگیختگی در هنگام کنشگری ما را به شکستن حریم‌های اخلاقی ترغیب کند.
– نباید تحت تاثیر برخی رفتار‌های به ظاهر مدرن و ترقی خواهانه‌ی برخی کنشگران، مرتکب کنش‌های غیر اخلاقی شویم.
– باید دراین فضا در انتخاب شبکه، کانال، مخاطب هشیارانه عمل کنیم و از اثر بخشی مطالب و آموزه‌های ارسالی اطمینان حاصل کنیم.
– باید در استفاده از سبک نوشتاری یکسان با مخاطبان غیر هم آل، غیر هم جنس و غیر هم سطح پرهیز کنیم.
-اگر برای برخی کاربران، گروه مرجع به شمار می‌آییم، بواسطه جلب اعتماد آنان در بازگویی سئوالات و دغدغه هایشان نباید خود را در قالب متخصصی همه چیز دان معرفی کنیم و مشاوره‌های غیرکارشناسانه دهیم.
-در برقراری ارتباطات عاطفی، بویژه با جنس مخالف باید از تحریک عواطف و احساسات مخاطبان گرفتارو وامانده اجتناب کرده وآنان را به مراجع یا افراد ذیصلاح و متخصص ارجاع دهیم.
– باید از انتشار هرگونه مطلبی که شائبه افترا، تهمت، غیبت و منکری در این فضا است بشدت احتراز کنیم.
– باید از نشر و بازپخش هر مطلب و مبحثی که سودآور نبوده و یا تنها از باب احتجاج باطل ویا غلبه بر مخاطبی در فضای عمومی قابل انعکاس است اجتناب کنیم.
– باید از دستکاری اطلاعات (کم و زیاد کردن و تغییر مضامین) و مطالب منتشره دیگران و حذف متعمدانه بخش‌هایی از آن بگونه‌ای که برداشت دیگری از محتوای آن بشود پرهیز کنیم.
-باید از انتشار هرزنامه و تصاویر مستهجن و خشونت بار و تشویش کننده اجتناب کنیم.
– باید از نشر هرگونه مطلب بدون نقل منبع و یا تصویر بدون کسب اجازه از افراد ذیحق (حتی فرزندانمان) پرهیزکنیم.
– نباید مطالب و اخبار غیر واقع و کذب را با هدف تخریب و تشویش اذهان و افکار عمومی منتشر کنیم.
– باید کلیه رفتار و کنشگری هایمان در فضای مجازی را براساس منطق، وجدان، وارزش‌های عرفی
و انسانی تنظیم کنیم.
از آنجا که الزام و پایبندی به اصول و قواعد اخلاقی لازمه توسعه یافتگی هر جامعه بالنده‌ای است، بی تردید رعایت موارد برشمرده شده از سوی هر یک از ما کاربران، اخلاق عمومی در هر دو فضا را ارتقا بخشیده و با افزایش اعتماد در شبکه‌های مجازی، امید واریم زمینه بهبود سرمایه اجتماعی در جامعه نیزفراهم گردد./۹۹۹/د101/س
اهمیت تعیین اصول اخلاقی برای کاربران کنشگر در این فضا از این روست که از سویی، امکان مخفی بودن و بی نام بودن، زمینه بداخلاقی را در این فضا بیش از فضای واقعی فراهم می‌کند (همچون سارقانی که از تاریکی شب و نقاب برای پنهان ماندن هویتشان بهره می‌گیرند)؛ و از سوی دیگرگستردگی کاربران و مخاطبان مطالب منتشره از سوی ما مسئولیتمان را در برابر کنش‌ها افزایش می‌دهد؛ زیرا هر فعل و کنش اخلاقی و یا بی اخلاقانه‌ی ما به تعداد گیرندگان آن برایمان تبعاتی به همراه خواهد داشت. بدیهی است که تعیین و رعایت هر چه بیشتر چنین اصولی حقوق کاربران، تولید کنندگان محتوا و پدید آورندگان آثارفرهنگی را هم تامین خواهد کرد و از نگرانی‌های آنان نیز بشدت خواهد کاست.
برای آنکه بتوان اصول اخلاقی در فضای مجازی را از موارد دیگر بازشناخت، لازم است ابتدا تعریف مختصری از یک رفتار اخلاقی ارائه کرد. به طور کلی «رفتار اخلاقی نشانگر خوبی و درستی بوده و در مقابل، رفتار غیر اخلاقی را می‌توان رفتاری دانست که بد و غلط تلقی شود» (سیمز). بر اساس تعریفی که رابینز (۱۳۹۱) ارائه می‌دهد «اخلاق مجموعه‌ای از قواعد اصولی است که رفتار درست و غلط را تعریف می‌کند». اساسا هر قضاوت اخلاقی بحث بر انگیز است؛ بویژه آنکه گاهی حتی قانونی در یک کشور می‌تواند در حوزه جغرافیایی و فرهنگی دیگردر تضاد با یک ارزش اخلاقی پنداشته شود. از همین رو، تعیین اصول و قواعدی که در حوزه فضای مجازی جهان شمول باشد ناممکن به نظر می‌رسد! بویژه آنکه اصول اخلاقی را می‌توان درارتباط با سه بعد انسان، خدا و خلق بر شمرد و از این رو دررابطه مستقیم نبودن با جامعه دلیلی بر انجام هر عمل و رفتاری نیست و هر فرد ُمتخلق و منضبطی در هر حال و شرایطی، چون خود را در محضر خدای متعال می‌بیند بر این مهم واقف است که ندیدن خلق مجوزی برای عبور از حریم‌های اخلاقی در فضای مجازی نیست و لذا در ادامه، با عنایت به ملاحظات فرهنگی و آموزه‌های ناظر براخلاق دینی برخی از باید‌ها و نباید‌هایی که می‌تواند به عنوان اصول و مرام نامه‌ای قابل اجرا به کنشگران فضای مجازی توصیه کرد بدین ترتیب قابل ذکر است:
-فضای مجازی امتداد فضای واقعی بوده و مخاطبان آن نیز انسان هستند و لذا بسیاری از اصول و قواعد اخلاقی حاکم در جامعه، در این فضا نیز باید حاکم و جاری باشد. پس باید به همه قواعد و اصول اخلاقی و نزاکت و ادب انسانی در فضای مجازی نیز تمکین کنیم.
-باید برای پرهیز از ساختار شکنی و بی اخلاقی در این فضا، چارچوبی را برای خود تعیین کنیم.
-نباید اجازه دهیم ویژگی جویندگی و برانگیختگی در هنگام کنشگری ما را به شکستن حریم‌های اخلاقی ترغیب کند.
– نباید تحت تاثیر برخی رفتار‌های به ظاهر مدرن و ترقی خواهانه‌ی برخی کنشگران، مرتکب کنش‌های غیر اخلاقی شویم.
– باید دراین فضا در انتخاب شبکه، کانال، مخاطب هشیارانه عمل کنیم و از اثر بخشی مطالب و آموزه‌های ارسالی اطمینان حاصل کنیم.
– باید در استفاده از سبک نوشتاری یکسان با مخاطبان غیر هم آل، غیر هم جنس و غیر هم سطح پرهیز کنیم.
-اگر برای برخی کاربران، گروه مرجع به شمار می‌آییم، بواسطه جلب اعتماد آنان در بازگویی سئوالات و دغدغه هایشان نباید خود را در قالب متخصصی همه چیز دان معرفی کنیم و مشاوره‌های غیرکارشناسانه دهیم.
-در برقراری ارتباطات عاطفی، بویژه با جنس مخالف باید از تحریک عواطف و احساسات مخاطبان گرفتارو وامانده اجتناب کرده وآنان را به مراجع یا افراد ذیصلاح و متخصص ارجاع دهیم.
– باید از انتشار هرگونه مطلبی که شائبه افترا، تهمت، غیبت و منکری در این فضا است بشدت احتراز کنیم.
– باید از نشر و بازپخش هر مطلب و مبحثی که سودآور نبوده و یا تنها از باب احتجاج باطل ویا غلبه بر مخاطبی در فضای عمومی قابل انعکاس است اجتناب کنیم.
– باید از دستکاری اطلاعات (کم و زیاد کردن و تغییر مضامین) و مطالب منتشره دیگران و حذف متعمدانه بخش‌هایی از آن بگونه‌ای که برداشت دیگری از محتوای آن بشود پرهیز کنیم.
-باید از انتشار هرزنامه و تصاویر مستهجن و خشونت بار و تشویش کننده اجتناب کنیم.
– باید از نشر هرگونه مطلب بدون نقل منبع و یا تصویر بدون کسب اجازه از افراد ذیحق (حتی فرزندانمان) پرهیزکنیم.
– نباید مطالب و اخبار غیر واقع و کذب را با هدف تخریب و تشویش اذهان و افکار عمومی منتشر کنیم.
– باید کلیه رفتار و کنشگری هایمان در فضای مجازی را براساس منطق، وجدان، وارزش‌های عرفی
و انسانی تنظیم کنیم.
از آنجا که الزام و پایبندی به اصول و قواعد اخلاقی لازمه توسعه یافتگی هر جامعه بالنده‌ای است، بی تردید رعایت موارد برشمرده شده از سوی هر یک از ما کاربران، اخلاق عمومی در هر دو فضا را ارتقا بخشیده و با افزایش اعتماد در شبکه‌های مجازی، امید واریم زمینه بهبود سرمایه اجتماعی در جامعه نیزفراهم گردد./۹۹۹/د101/س
محمد مهدی فتوره چی
منبع: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران
ارسال نظرات