از واکاوی عوامل انحراف از غدیر تا نظر علمای اهل سنت درباره امامت

اشاره: هر وقت سخن از غدیر به میان می آید در میان هیاهو و شادی و شور به ناگاه دل انسان می گیرد از بدعهدی ها و پیمان شکنی ها؛ اما چه می‌توان کرد که در همیشه تاریخ بوده اند افرادی که نمی خواستند حق و حقیقت بماند، نمی خواستند دین و شریعت رنگ و بوی واقعی داشته باشد؛ غدیر و موضوع ولایت مولا امیرالمؤمنین(ع) هم از این قضیه مستثنا نبود کسانی که ترجمه آیات قرآن را نمی دانستند در برابر قرآن ناطق قد علم کرده و خود را سزاوار تر به منصب جانشینی پیامبر دیدند.

مسأله دیگر پیام هایی است که غدیر و موضوع ولایت امیرالمؤمنین(ع) برای امروز جامعه ما دارد که باید به آنها توجه داشته باشیم، چراکه غدیر واقعه ای جاری در تاریخ است؛ با توجه به این نکات خبرنگار خبرگزاری رسا، خدمت حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسن زمانی مسؤول دفتر اجتماعی و سیاسی حوزه های علمیه، عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه و مدیر گروه تفسیر و علوم قرآن مجتمع آموزشی امام خمینی(ره) رسیده و با ایشان گفت‌وگویی را ترتیب داده است که متن این گفت‌وگو در ادامه تقدیم می گردد.

رسا – سلام علیکم، تشکر می کنم از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید؛ بفرمایید آیا غدیر یک حادثه در تاریخ اسلام بود یا جریانی پویا و زنده؟ اهمیت بحث امامت را تبیین فرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم.

بنده هم خدمت شما عرض سلام و ادب دارم و اعیاد گذشته را به شما و همه مسلمین جهان تبریک و تهنیت گفته و آرزو می کنیم که در این ایام همه ما از جمله موالیان راستین مولا امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) باشیم.

غدیر پیچ بزرگ تاریخی بود

ببینید، غدیر یک حادثه کوچک از حوادث تاریخ نبود بلکه یک پدیده بزرگ و سرنوشت ساز در تاریخ امت اسلامی بود. غدیر در حقیقت پیچ بزرگ تاریخی بود برای انتقال نبوت به امامت. رهبری الهی امت اسلامی که 23 در قالب نبوت و پیامبری تحقق پیدا کرده بود بعد از 23 بنابود در این پیچ تاریخی رهبری را امامت به عهده بگیرد، در این بین اما سه وظیفه مهم را امام بعد از پیامبر(ص) باید به عهده می گرفت.

سه مسؤولیت اصلی پیامبر که به امام منتقل می شود

اول تفسیر قرآن که کتاب جامع همه نظام هستی است که «لارطب و لایابس الا فی کتاب مبین» و «تبیان کل شی»؛ همه معارف بنیادی در قرآن است و پیامبر مسؤولیت تبیین این آیات را برعهده داشت همچنانکه در قرآن می خوانیم: «تبیّن للناس ما نزُّل علیه» یعنی ای پیامبر ما قرآن را فرستادیم برای این که شما برای مردم آیاتی که نازل شده را تبیین کنید و مسؤولیت تفسیر و تبیین آیات قرآن بعد از پیامبر به عهده امام قرار گرفت.

مسؤولیت دوم تبیین تمام شریعت و همه معارف الهیه بود، فهرست تمام نیازهای بشری باید توسط امام بیان شود، چراکه ائمه بعد از پیامبر روشن گر مسیر دین هستند. یکی از کتاب های حدیثی که اهل بیت(ع) بعد از غدیر در بیان معارف دین مطرح کرده اند، کتاب بحارالانوار است که وظیفه بیان مجموعه صدها هزار حدیث را به عهده دارد.

مسؤولیت و وظیفه سوم زمام داری امت اسلامی و مدیریت جامعه اسلامی است، برای این که جنگ و صلح را امام معصوم تعیین می‌کند و تقدیر مسائل اقتصادی مردم را امام معصوم به عهده می گیرد و قضاوت کردن و حل اختلافات جامعه را امام معصوم به عهده دارد، چراکه تا وقتی امام معصوم هست جا ندارد که غیر معصوم این مدیریت را برعهده بگیرد.

این سه مسؤولیت در واقع به عهده پیامبر گرامی اسلام(ص) بود که در جریان غدیر منتقل به مولا امیرالمؤمنین(ع) منتقل شد، این سه مسؤولیت آن قدر سنگین است که اگر بعد از پیامبر گرامی اسلام(ص) به دست کسی واگذار نمی شد و به دست ائمه داده نمی شد و رها می شد دین استقرار نداشت و رسالت الهی ناقص می ماند، به همین جهت بود که خداوند به پیامبر دستور داد که «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» وظیفه پیامبر ابلاغ ولایت علی بن ابی طالب بود که اگر انجام نمی شد پیامبر رسالت الهی را انجام نداده بود و دین نا تمام می ماند.

برای اتمام دین باید این اعلام و ابلاغ صورت بگیرد و پیامبر اکرم(ص) طبق دستور الهی در روز غدیر خم این وظیفه را انجام داد و ائمه معصومین(ع) را به عنوان نائبنان و خلفای امت اسلامی معرفی کرد.

غدیر روز نصب و ابلاغ امامت دوازه امام است

البته گرچه در غدیر خم آنچه معروف است نصب خود حضرت علی(ع) بود، چراکه پیامبر فرمود: من کنت مولاه فهذا علی مولا ولی هم در خطبه غدیریه اشاره به ائمه دوازده گانه شده است و هم پیامبر پیش از آن چندین بار نام دوازه امام را برای امت خودشان بیان کردند و فرمودند: امامت و زمام داری این امت را بعد از من این دوازده نفر به عهده می گیرد، حتی فرمودند: دوازدهمین امام هم نام من است غائب می‌شود که بعد از پر شدن عالم از ظلم و جور ظهور می‌کند.

رسا – به عقیده حضرتعالی پیام غدیر و درس غدیر برای جامعه امروز ما چیست؟

پیامی که عید غدیر برای ما دارد این است که اولا امت اسلامی در فهم قرآن و استفاده از رهنمودهای قرآنی باید به احادیث امیرالمؤمنین(ع) و ائمه معصومین(ع) مراجعه کرده و بهره بگیرد و البته علما و روحانیان غالبا از کتاب های موجود در این رابطه استفاده می‌کنند ولی پیشنهاد بنده به همه مخاطبان به ویژه به جوانان و فرهیختگان و دانشجویان این است که خوشان به کتاب احادیثی که به فارسی ترجمه شده است مراجعه کنند تا شرح این آیات قرآن را که در تفاسیر نوشته شده ببینند.

تفاسیر و احادیث را مطالعه کنیم

تفاسیر خوبی نوشته شده است مثل تفسیر نمونه که حضرت آیت الله مکارم شیرازی نوشته اند یا تفسیر نور حجت الاسلام والمسلمین قرائتی یا تفسیر تسنیم حضرت آیت الله جوادی آملی که تنها برای علما نیست؛ بنده به تمام مردم پیشنهاد می دهم در خانه خودشان از این تفاسیر  داشته باشند و یک دوره تفسیر قرآن را بخوانند.

پیام دوم غدیر این است که همه معارف و آموزه های دین را باید بعد از پیامبر از علی(ع) و ائمه معصومین(ع) فرابگیریم، در رابطه باید ابعاد زندگی دستورالعل های زیادی در میان روایات بیان شده و ما کتاب هایی داریم که احادیث زیادی را در این عرصه مطرح کرده است؛ یکی از آنها کتاب بحارالانوار است که در تعدادی از جوامع حدیثی به فارسی ترجمه شده است، مثل المواعظ العددیه که آیت الله مشکینی تألیف کرده و احادیث پیامبر و اهل بیت(ع) را نوشته اند و به فارسی هم تحت عنوان نصایح ترجمه شده است. یک جلد کتاب دیگر به نام مفاتیح الحیات داریم که حضرت آیت الله جوادی آملی نوشته اند، یک جلد است و تمام مسائل زندگی ما را فقط از احادیث بیان وترجمه کرده اند.

در دین و در روایات ما همه مسائل از تولد فرزند به ما دستور داده شده است، دوران شیردهی و این که پدر و مادر چه وظیفه ای دارند تا نحوه تربیت کودک و و برخورد با جوان، همسر داری، وظایف انسان نسبت به همسایه، کارگر نسبت به کارفرما و برعکس، حاکم نسبت به جامعه و برعکس و روابط خارجی و همین طور وظایف اقتصادی و اخلاقی. حیف است که جشن غدیر را برگزار کنیم ولی مراجعه به احادیث ایشان نداشته باشیم.

در عید غدیر شیرینی معنوی هم بدهیم

کسانی که غدیر خم را جشن می گیرند این کتاب ها را رونمایی کنند، این کتاب ها را جایزه بدهند یا شیرینی فقط خوردنی نباشد گاهی هم شربت و شیرینی معنوی و قلبی هم در اختیار مرد قرار بدهند، برخی از این احادیث را برای مردم مطرح کنند و کسانی که می خواهند جشن غدیر برگزار کنند و نذری دارند و می خواهند به ثواب برسند بخشی از این هزینه ها را صرف کنیم برای تهیه این کتاب های حدیثی تا فرازهای زندگی ائمه اطهار(ع) و رفتارهای ایشان ترویج داده شود.

امام خمینی(ره) غدیر را احیا کرد

پیام سوم غدیر پیام زمام داری حق است نباید زمام دار جامعه اسلامی طاغوت باشد، 1400 سال ما شیعیان اشتباه کردیم و اجازه دادیم پادشاهان ستمگر حاکمیت ما را به عهده بگیرند، پیروان علی(ع) نباید این اجازه را می دادند تا این کار غلط صورت بگیرد، خداوند بر درجات امام خمینی(ره) بیافزاید که پیام غدیر و هدف غدیر را تحقق بخشید و حاکمیت طاغوت را سرنگون کرد و زمام حکومت جامعه اسلامی را در اختیار فقیه جامع الشرایط قرار داد تا دین در جامعه ثابت باشد.

در دوران غیبت پیام غدیر این است که باید زمام داری و مسؤولیت جوامع اسلامی را به عهده فقها و مجتهدان سیاست مدار و شجاع و مخلص قرار بدهیم تا بتوانند جامعه را به سوی ارزش های الهی رهنمون کنند.

رسا – به عقیده شما آیا طرح مباحث مربوط به غدیر و ولایت با وحدت منافات دارد؟ اساسا نظر علمای اهل سنت در مورد خلافت و امامت چیست؟

شاید بهتر این باشد که خاطره ای از مصر را برای شما نقل کنم، زمانی که من در قاهره زندگی می کردم تعدادی از بزرگان و علمای اهل سنت شب تولد امام حسین(ع) در سوم شعبان مجلس جشنی گرفتند و سخنرانانی دعوت کردند که بنده هم به عنوان سخنران حضور داشتم، وقتی رفتم دیدم چندین سخنران از علمای اهل سنت هستند و من در آن جمع تنها بودم. با توجه به این که همه اهل سنت  بودند فکر می کردم که چه موضوعی را مطرح کنم. اولین نفری که صحبت کرد عالمی بود از طریقت تصوف پیرو شیخ ابوالعزائم.

این عالم سنی مذهب اشعاری عجیب را قرائت کرد که ترجمه آن این بود که «امشب شب میلاد امام است، کسی که فرزند امام بود و بقیه ائمه فرزندان او هستند»، من تعجب کردم که این حرف ها با سنی بودن این عالم نمی سازد، فردی که امام حسین(ع) و پدر و فرزندان ایشان را امام می‌داند چطور سنی است؟ بعد که شروع کرد به توضیح دادن منظور او را فهمیدم، او گفت: ما امام حسین(ع) را امام می دانیم و حضرت علی(ع) را هم امام می دانیم و بقیه ائمه را نیز امام می دانیم به دلیل این که امامت غیر از خلافت است.

قول عالم سنی: امام هرگز انتخاب شدنی نیست

او می گفت: ما اهل سنت هستیم و خلافت را قبول داریم، ما قائلیم بعد از پیامبر چهار خلیفه بودند ولی امام و خلیفه غیر از هم هستند. خلیفه را مردم انتخاب می‌کنند تا کارهای مردم را راست و ریست کند که از ابوبکر تا عثمان را شامل می‌شود، ولی امامت یعنی پیشوایی دینی و راهنمایی جامعه به طرف دین در معارف و آموزه های خدا که این با انتخاب درست نمی‌شود.

از نظر این عالم سنی باید کسی امام باشد که به تمامی دین تسلط جامع داشته باشد و امام به علم لدنی غیر اکتسابی نیاز دارد، چون خدا باید انتخاب کند و امام در زمان پیامبر گرامی اسلام(ص) خودشان بودند و بعد از پیامبر اکرم(ص) ابوبکر امام نشد چون دین را کامل نمی دانست و در همان اندازه که از پیامبر یاد گرفته بود می دانست و علم جامع را که از خدا نگرفته بود پس نمی توانست امام مسلمین باشد و همین طور عمر و عثمان خلیفه شدند ولی امام نبودند و امام بعد از پیامبر تنها حضرت علی(ع) بود چون پیامبر لحظه رحلت دست روی قلب ایشان گذاشت و و فرمود: علی جان جلو بیا! و شروع کرد به زمزمه کردن در گوش ایشان که با قدرت الهی کل علم الهی را در قلب حضرت نشاند.

امام علی(ع) بعدا فرمود: «علّمنی باب الف باب من العلم یفتتح من کل باب الف باب»، یعنی پیامبر اکرم(ص) هزار مجموعه و دانش علمی به من منتقل کرد که از هر رشته هزار سرچشمه دانش دیگر سرازیر می‌شود؛  این فرد امام است پس علی بن ابی طالب امام مسلمین شد و بعد از ایشان این علم به امام حسن مجتبی(ع) منتقل شد و بعد از ایشان به امام حسین(ع) و به فرزندان ایشان تا حضرت مهدی(عج) منتقل شد.

او می گفت: ما در زمان خلفا و بعد از خلفا در کارهای اجتماعی به خلفا مراجعه می کنیم ولی دین را باید از علی یاد بگیریم و این وظیفه ما است؛ جالب بود که این عالم اهل سنت در مصر گفت: ای وای که امت اسلامی اشتباه کرد که درب خانه امامت را از روز اول بستیم و دین را از کسانی یاد گرفتیم که خیلی از دین خبری نداشتند و اگر می خواهیم بدانیم چرا امت اسلامی 1400 عقب مانده شده رمز عقب ماندگی امت اسلامی این بود که درب خانه امامت را بستیم و علم دین را از بقیه یاد گرفتیم و تا وقتی که این درب بسته باشد عقب می مانیم به همین جهت باید به درب خانه امامت برگردیم.

پس علمای اهل سنت هم به نوعی غدیر و بحث امامت امت اسلامی را غالبا قبول دارند و طرح این مباحث هرگز نمی‌تواند خلاف وحدت اسلامی باشد و در آن خللی وارد کند.

رسا - عوامل انحراف جامعه از مسیر غدیر و راهی که پیامبر در روز غدیر خم ترسیم کرده بودند، چه بود؟

از عوامل انحراف جامعه از غدیر درک نکردن مفهوم امامت و مفهوم غدیر بود و این که پیامبر در غدیر چه کاری کرد؟ همه می دانیم ایشان در روز غدیر امام و پیشوای دینی و زمام دار معرفی کرد ولی برخی از مردم نفهمیدند و اشتباه کردند و گفتند پیامبر اکرم(ص) می خواسته بگوید: که علی(ع) دوست شما است؛ از این رو به نظر من آغاز انحراف از همین کج فهمی بود و اولین عامل انحراف همین مسأله بود.

زمام حکومت در طول تاریخ به دست ائمه نبود

عامل دوم انحراف در طول تاریخ این بود که اجازه ندادند امامان دوازدگانه زمام داری امت را به دست بگیرد، خلفای بنی امیه و بنی العباس از معاویه و یزید و مروان حکم گرفته تا حجاج بن یوسف و مهدی عباسی و هادی عباسی و هارون الرشید و مأمون ستمگران و غارت گران و دنیا پرستانی بودند که به جهت رفاه طلبی و جاه طلبی میدان زمام داری را از دوازده امام معصوم گرفتند.

عامل سوم سکوت عالمانی بود که می فهمیدند ولی یا به خاطر ترس یا به خاطر پول سکوت کردند و تن به حق ندادند و حق را برای مردم نیز تبیین نکردند.

شاید عامل چهارمی که بعد از جریان غیبت بود بدفهمی کل جامعه نسبت به پیام غدیر بود؛ پیام غدیر بعد از 1400 سال این است که زمام داری جامعه اسلامی بعد از ائمه معصومین(ع) باید به دست یک فقیه قرار می گرفت و اشتباه کردیم که فکر می کردیم دین داری به نماز و روزه است.

امیدواریم با توجه به این که امام راحل غدیر را احیا کرد و ملت ایران پای پیام غدیر ایستاد، یک و نیم میلیارد انسان مسلمان در 57 کشور اسلامی را بیدار کنیم تا ملت ها زمام حکومت ها را در اختیار فقیهان و عالمان و مجتهدان عالم و شجاع و سیاست مدار قرار بدهند تا امت اسلامی به سمت اجرای اسلام کامل پیش برود.

رسا – آیا خطر انحراف امت اسلامی از مسیر ولایت در جامعه امروزی کشور ما هم وجود دارد؟

راجع به خطری که انحراف نسبت به جامعه معاصر دارد، پیام مهم ولایت مداری است که گاهی معنایی نادرست در مورد آن بیان می‌شود؛ عده ای معتقدند ولایت مداری یعنی آن که باید پای مسأله محبت و عزاداری و جشن ها و میلادهای اهل بیت(ع) بایستیم که خوب است و آن را قبول داریم ولی ولایت مداری فقط این ها نیست؛ خیلی از این انسان ها که به سر و سینه می زنند و در عزا وجشن اهل بیت(ع) خرج می‌کنند کاری به انقلاب و جبهه و جنگ ندارند.

ولایی و غدیری بودن مساوی با انقلابی بودن است

بخشی از این افراد هرگز پای انقلاب نایستادند و کاری برای انقلاب نکردند؛ این غلط است ولایتی بودن معنایش این است که همراه آن ولایت که به معنای محبت و عشق است برای تحقق هدف ائمه هم تلاش کنیم و برای زمام داری حق طلبان در جامعه سر از پا نشناسیم. همچنانکه وقتی امام حسین(ع) از مدینه به مکه و سپس به کربلا آمد از ایشان سؤال کردند که مردم شما را می کشند چرا آمدید؟ مقصودشان این بود که به مدینه برگردید نماز جماعت را بخوانید و حدیث بخوانید. ایشان فرمودند:«مگر نمی بینید حق رها شده و باطل حاکم است و اسلام مبتلا شده به حاکمی مثل یزید بن معاویه که اصلا صلاحیت زمام داری ندارد و فاتحه اسلام را باید خواند در جامعه ای که زمام دار آن فردی همچون یزید است» یعنی من آمدم که طاغوت را سرنگون کنم.

همه ولایت مداران و محبان اهل بیت(ع) باید پای حرف امام حسین(ع) بمانند و با زمام داران طاغوت مبارزه کنند، خطری که الان وجود دارد این است که در جامعه شیعه بد فهمی و تحریف معنای ولایتی بودن وجود دارد و کسانی که آن را بد معنا می‌کنند و به زمام داری حق و نابودی طاغوت ها کاری ندارند خیانت می‌کنند، چراکه همین افراد باعث حاکمیت طاغوت ها و یزیدها می‌شود و کسانی که این طور هستند را باید نصیحت کرد و به نظر خطر بزرگ الان تحریف معنای غدیر و پیام غدیر است.

رسا – اگر پیامی برای گردانندگان مراسمات مذهبی به ویژه مداحان و روحانیون دارید، بفرمایید.

امروز دشمن اصلی انقلاب اسلامی ما یعنی آمریکا و رییس جمهور کم شعور آن یعنی ترامپ از سینه زدن و زنجیر زدن و کف و سوت زدن ما در مراسم اهل بیت(ع) ناراحت نیست، بلکه از این ناراحت است که از این مراسم زنجیری دربیاید که به سینه او و به سینه اسرائیل و عربستان بخورد؛ او از این می ترسد که این عزاداران، رهروان راه حسین(ع) شده و ضد استعمار و ظلم ستیز بشوند و اسلام را حاکمیت بدهند.

به نظر من باید معنای ولایتی بودن تصحیح شود و در جامعه امروز عدم نجات واژه ولایت خطر عظیمی است که بیخ گوش ما قرار دارد از این رو  باید  در مجالس غدیری که برپا می‌شود تبیین ‌شود؛ بنده به تمام جامعه مداحان توصیه می کنم به شعر خواندن و کف و سوت کفایت نکنند، باید مفهوم ولایت و تعریف صحیح ولایت یعنی زمام داری ولی فقیه را تبیین کنیم.

مداحان در مجالس جشن برای افزایش سطح آگاهی مردم هم اقدام کنند

مردم نیز از مداحان بخواهند که کف زدن همراه با معرفت و ارتقای سطح آگاهی باشد؛ این برداشت غلط است که بگوییم همین که خواسته فطری مردم اشباع شود کافی است، این ها ظاهر کار است و روح آن و سرمایه گذاری اصلی باید معنای صحیح ولایت و اطاعت کامل امت از ولایت فقیه باشد.

رسا – تشکر و قدردانی دارم از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار داید.

بنده هم از شما و خبرگزاری موفق رسا کمال تقدیر و تشکر را داشته و برای شما آرزوی توفیق دارم./1330/ج

گفت‌وگو از داود جعفری