"شبهه پراکنی" عادتی جاهلانه یا طرحی بدخواهانه؟

باشگاه نویسندگان حوزوی خبرگزاری رسا، سیدحسین اکبرپور

طرح شبهه: در گزارش یکی از نشریات داخلی شخصی ادعا کرده که رنگ سیاه رنگی است که در اسلام از آن پرهیز شده و امامان معصوم (ع) نیز توصیه به دوری از آن کرده اند، بنابراین «رنگ سیاه نه رنگ اسلام است و نه رنگ تشیع. سیاه‌پوش کردن فضای عمومی بدعتی مخرب در دین است».

این فرد برای اثبات ادعای خود احادیثی از ائمه طاهرین(ع) آورده که در نظر اول مخاطب بی خبر قانع می‌شود و تصور می‌کند که امامان معصوم(ع) به راستی و در همه حال مخالف قطعی و سرسخت پوشیدن لباس سیاه بوده اند.

باید پرسید که چرا کسانی که هیچ تخصصی در حوزه دین ندارند وارد این مباحث آن هم به صورت عمومی می‌شوند؟ اگر این فرد این مکتوبات را برای خود می‌نوشت یا آن را برای بررسی صحت و سقم به یک عالم دینی ارجاع می‌داد، اشکالی در آن نبود و اتفاقا کاری بود عاقلانه و صحیح، اما وقتی کسی که اطلاعی از امور حدیثی و دینی ندارد مطالبی را جسته و گریخته از اینجا و آنجا جمع کند و با چسب تخیل آن‌ها را به هم چسبانده و طی سیاهه ای، آن را تحویل یک رسانه بدهد و آن رسانه نیز آن را بدون بررسی صلاحیت نویسنده آن منتشر کند، واقعا باید در نیت و خِرَد آن فرد و آن رسانه شک کرد.

در یادداشتی منتشر شده در روزنامه‌ای با نام «همدلی» در تاریخ ۲۴ شهریور ۹۸، فرد مذکور حدیثی از امیرالمومنین علی (ع) آورده است که ایشان فرموده اند که لباس سیاه نپوشید که لباس فرعون است.

پاسخ به شبهه: این حدیث به همراه سه حدیث با محتوای مشابه در کتاب «من لایحضره الفقیه» به معنای کسی که در محضر فقیه نیست، دومین کتاب از کتب اربعه امامیه و اثر شیخ صدوق(ره) آمده که نکته اصلی­شان این است که اصلا بد بودن و منفوریت لباس سیاه به خاطر اصل رنگ آن نیست. به تعبیر دیگر، این مطلب که لباس سیاه به طور ذاتی و به خودی خود چیز بدی باشد از این روایات قابل استفاده نیست. به عبارت روشن­تر، نهی از لباس سیاه به خاطر سیاه بودن آن نیست.

علت اصلی نهی از پوشیدن لباس سیاه این بوده که این لباس و این رنگ، یا نشان صفات ناپسند درونی مثل فخر فروشی و فرعون منشی است یا علامت دشمنان اهل بیت(ع) بوده است، به طور مثال، بنی‌عباس که داعیه خون‌خواهی شهیدان مظلوم کربلا و زید و یحیی(ع) را داشتند، اما در واقع به دنبال جمع‌کردن دوستداران اهل‌بیت(ع) به دور خود بودند، پس از به قدرت رسیدن، برای آن‌که این تبلیغ ظاهری را در اذهان مردم زنده نگه‌دارند، سیاهی پرچم و لباس را شعار همیشگی خویش ساختند (۱)، بنابراین اگر کسی در آن دوران از لباس سیاه استفاده می‌کرد، این طور به ذهن متبادر می‌شد که طرفدار عباسیان است.

به دلیل همین فریبندگی ظاهری بود که ائمه طاهرین(ع) به رنگ و پوشش سیاه تعریض‌هایی داشتند و این مخالفت، ناظر به سیاه‌پوشی رسمی و خاصی بود که از سوی بنی‌عباس تحمیل‌شده و نماد اطاعت از حکومت ظالمانه آنان بوده است، نه سیاه‌پوشی بر اهل عزا و ماتم بر سوگ ازدست‌رفتگان و خصوصاً مصائب اهل‌بیت(ع). (۲)

شواهد اجتماعی مبنی بر علامت بودن برخی لباس‌ها

امروزه هم شاهد این امر در مناسبات قانونی و اجتماعی هستیم و چیز غریبی نیست. مثلا ماده ۵۵۶ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ در خصوص «استفاده غیرمجاز از البسه، نشان‌ها، مدال‌ها و درجات نظامی» توسط مردم عادی آمده است «هر کس بدون مجوز و به صورت علنی، لباس‌های رسمی مأموران نظامی و انتظامی جمهوری اسلامی ایران، نشان‌ها، مدال‌ها یا سایر امتیازات دولتی را بدون تغییر یا با تغییر جزیی که موجب اشتباه شود، مورد استفاده قرار دهد، در صورتی که عمل او به موجب قانون دیگری مستلزم مجازات شدیدتری نباشد، به حبس از سه ماه تا یک سال یا جزای نقدی از یک میلیون ریال و پانصد هزار ریال تا ۶ میلیون ریال محکوم خواهد شد و در صورتی که از این عمل خود سوء استفاده کرده باشد به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»

لازم به تاکید است که ذکر مثال فوق برای مقایسه بین مناصب مذکور و تعلیل قابل برداشت از روایت نیست و در واقع نوعی تشبیه است که وجه شبه در آن معکوس است. قانون فوق در پی این نیست که بگوید لباس نظامی چیز بدی است، بلکه در مقام بیان حساسیت و ارزش آن است. روایت مذکور نیز دلالت نمی‌کند بر این که لباس سیاه به خودی خود چیز بد و مخصوص فرعون است، بلکه در مقام توصیه به مسلمانان به پرهیز از صفات ناپسند یا تشبه به دشمنان اهل بیت (ع) است.

شواهد روایی مبنی بر عدم کراهت پوشیدن لباس سیاه در ایان عزاداری

یکی از بهترین شواهد این امر، روایتی است که دو سطر پایین‌تر از همین روایت در کتاب من لایحضره الفقیه آمده است با این مضمون که جبرئیل با لباسی سیاه بر پیامبر ص نازل شد. پیامبر ص به او فرمودند: این چیست؟ جبرئیل گفت لباس فرزندان عمویت عباس است، وای به حال فرزندانت از دست فرزندان عباس!(۳)

اگر کراهت لباس سیاه به خاطر خود آن بوده است پس چرا جبرئیل در پاسخ پیامبر ص نگفت که لباس سیاه پوشیده، بلکه گفت که این لباس فرزندان عمویت عباس است و بلافاصله او را از اعمال فرزندان عباس بیم می‌دهد؟ آیا این خود دلیلی قطعی بر علامت بودن لباس سیاه و نه موضوع بودن آن در زبان این روایات نیست؟

گذشته از این خود امامان در ایام عزاداری از لباس سیاه استفاده کرده اند و همانگونه که سخن آنان در حق مسلمانان حجت است، عمل آنان نیز حجت است و بر فرض صحت ادعای نویسنده مطالب نشریه «همدلی»، عمل امامان تخصیص دهنده روایت مذکور است و پوشیدن لباس سیاه در ایام عزاداری اهل بیت(ع) استثنا شده است. به طور مثال در حدیثی آمده است که حسن بن علی(ع) بعد از شهادت پدرش در مقابل مردم با لباس سیاه ظاهر شد.(۴)

یا در روایتی دیگر، نقل شده است که امام سجاد علیه السلام را دیدند که جبه‌ای سیاه رنگ و جلو باز پوشیده بودند.(۵)

بنابر این، آن دسته از روایات که دلالت بر کراهت پوشیدن لباس دارد، شامل موارد عزا -که لباس مشکی، نشانه حزن و اندوه است- نمی‌شوند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که طرح این ادعا که سیاهپوشی بدعتی مخرب است، مانند آنچه در روزنامه همدلی دیده شد، در ساده ­ترین و خوشبینانه‌ترین حالت ناشی از سادگی و جهل نویسنده و منتشرکنندگان آن است. البته نسبت دروغ دادن به اهل بیت(ع) و تعبیرات ناصحیح از سخنان آن امامان، امری است که انتشار آن در رسانه‌های عمومی با وجود امکانات و دسترسی‌های فراوان امروزی، حتی از سر جهل هم پذیرفتنی نخواهد بود./918/ی701/س

(۱) اخبار الدوله العباسیه، صص ۲۳۰- ۲۳۲ و ۲۴۲

(۲) سیاهپوشی در سوگ ائمه نور، صص ۱۹۵- ۲۰۰، ۱۲۹- ۱۵۵، ۷۶ و ۷۷

(۳) من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۲

(۴) شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏۱۶، ص: ۲۲

(۵) وسایل الشیعه ج ۵ ص ۳۴