تومان حیثیتی

به گزارش خبرگزاري رسا، مجلس کلیات لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی را تصویب کرد، اما همانطور که پول به تنهایی خوشبختی نمی‌آورد، تغییر واحد پول از ریال به تومان و قران نیز به تنهایی نمی‌تواند تغییری در سیاست‌هایی که به کاهش ارزش پول ملی و افزایش حجم نقدینگی منتج می‌شود، ایجاد کند، از این‌رو، سیاستگذار پولی باید بداند که تغییر واحد پول همه‌چیز نیست و به این سادگی‌ها نمی‌توان بی‌ارزش شدن پول و فاصله طبقاتی و مطالبه اصلاح ساختار و سیاست‌هایی را که به ریزش ارزش پول ملی منتج می‌شود، از نظر مردم دور داشت. البته با توجه به اینکه رئیس کل بانک مرکزی نتیجه حاصل از نرخ برابری ریال و ارز‌های خارجی را به شکل تلویحی تحقیرآمیز ارزیابی می‌کند به جهت حفظ حیثیت پول ملی شاید بد نباشد از ریال به تومان چرخش صورت گیرد.

روزی نیست که در کوچه و بازار مردم به بی‌ارزش‌شدن پول، گرانی، تورم و افزایش قیمت‌ها اشاره نکنند، البته شاید حق داشته باشند، زیرا وقتی می‌بینند درآمدشان به ریال و هزینه‌هایشا‌ن به دلار است و ریال نمی‌تواند ارزش خود را در برابر یک کالا حتی برای یک نیمسال هم حفظ کند، همچون ضرب‌المثلی پیوسته به تحلیل رفتن قدرت خرید پول ملی اشاره می‌کنند و از حرص دخلی که با خرج نمی‌خواند و برای تسکین خود می‌گویند: پول، چرک کف دست است! هر چند پول چرک کف دست است، اما وقتی ارقام اختلاس‌ها و مفاسد اقتصادی چندین هزار میلیارد تومانی به گوش مردمی که هشت‌شان گرو نه‌شان است می‌رسد و می‌بینند عده‌ای به تصور اینکه می‌توانند با پول روی سبیل شاه نقاره بزنند، گرفتار قانون و مبارزه با مفاسد اقتصادی شده‌اند، به این باور می‌رسند که برای آرامش روانی خودشان هم که شده بهتر است صفر‌ها از پول ملی حذف شود و اصلاً ریال برود به تاریخ و تومان و قران جای آن را بگیرد، هر چند که امکان دارد با توجه به رشد حجم نقدینگی و اعمال سیاست‌های کاهش ارزش پول ملی همین بلا چند سال بعد سر تومان و قران هم بیاید.

تا کنون چندین بار طرح حذف صفر از پول ملی یا بازگشت از ریال به تومان و قران مطرح شده، اما به دلیل دنگ و فنگ اجرای این طرح یا شاید موضوعیت داشتن مسائلی مهم‌تر از حذف صفر از پول ملی این طرح بعد از مدتی به فراموشی سپرده شده‌است، اما با توجه به آنچه در مجلس و دولت می‌گذرد شاید این بار اجرای طرح فوق جدی باشد و به جای ریال، تومان و قران چرک کف دست شود.

تورم باعث‌شده ارزش پول ملی تا حد زیادی نزول یابد به‌طوری که قیمت یک خانه معمولی در پایین‌ترین منطقه شهر ۱۰ میلیارد ریالی شده‌است، حال بماند که قیمت برخی از خانه‌ها در مناطق بالای شهر ۱۰۰‌میلیارد ریالی شده‌است و همین ارقام نجومی باعث می‌شود، آدمی متوجه آنچه در حوزه مالی و پولی می‌گذرد شود، از این‌رو برای اینکه افکار عمومی متوجه بلایی نشوند که بر سر ریال می‌آید، تصمیم بر آن شده به طور کل چند صفر از پول ملی حذف شود و تومان و قران جایگزین ریال شوند تا حداقل ذهن اذهان عمومی به جای اینکه متوجه بر باد رفتن ارزش ریال شود، درگیر محاسبات ناشی از تبدیل ریال به تومان و قران باشد، البته بدون تردید با حذف صفر‌ها محاسبات ساده‌تر می‌شود.

متأسفانه بانک مرکزی به‌رغم آنکه متولی حفظ ارزش و قدرت خرید پول ملی به شمار می‌آید، نتوانست حریف افزایش حجم نقدینگی بدون پشتوانه و کاهش ارزش ریال شود. به‌طوری که هم‌اکنون حجم نقدینگی ۲۴۰۰ هزارمیلیارد تومان و تورم در حدود ۳۰ درصد است، حال باید دید با حذف چند صفر و تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان آیا تغییری در رویه‌هایی، چون کاهش شبانه‌روزی ارز پول ملی و خلق نقدینگی بدون پشتوانه رخ خواهد داد یا خیر؟ اتفاقاً خوب است که مردم با نرخ‌های کنونی متوجه شوند که اقتصاد ایران نیاز به اصلاحات اساسی دارد، زیرا چنان فاصله طبقاتی در جامعه شکل گرفته که نیاز است حتماً برای رفع فقر، کنترل تورم، کاهش ارزش پول ملی، مردمی‌سازی اقتصاد، تقویت تولید ملی مردم محور، مالیات بر مجموع دارایی و درآمد اشخاص و عایدی سرمایه و بسیاری از معضلات موجود در اقتصاد ایران فکری کرد.

در این بین باید دانست پول پول است و وظایفی، چون وسیله انجام مبادله، وسیله سنجش ارزش و نرخ‌گذاری، وسیله ذخیره و پس‌انداز دارد که در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تورم پیوسته نرخ کالا و خدمات در حال تغییر است و دیگر نمی‌توان ریال را وسیله پول‌انداز و حفظ قدرت خرید معرفی کرد. حال شاید از منظر حذف صفر از پول ملی و انتخاب تومان و قران به عنوان پول ملی اذهان عمومی خیلی درگیر فاصله طبقاتی و هشتی که گروی نه است و دخلی که با خرج نمی‌خواند، نشوند.

دولت اجرای این قانون را ضمانت می‌کند؟
علیرضا بیگی- کمیسیون امورداخلی

تغییر واحد پول ملی بدون اصلاح در سایر بخش‌های اقتصاد کشور بی‌فایده‌است و حتی نتایج سوئی را هم در پی دارد.

اینکه ما لایحه تغییر واحد پول ملی را در مجلس به تصویب برسانیم، نتیجه‌ای را در پی ندارد و دولت به جای لایحه برای این کار، باید لایحه اصلاح ساختار اقتصادی کشور را به مجلس ارائه می‌داد. تغییر واحد پول ملی زمانی مفید است که در سایر بخش‌های اقتصاد کشور نیز اصلاحات لازم انجام شود و در واقع این موضوع بخشی از اصلاح ساختار اقتصادی کشور است. تغییر واحد پول ملی بدون اصلاح در سایر بخش‌های اقتصادی کشور به این معناست که یک بخش اقتصاد بیشتر رشد کند و یک بخش دیگر کمتر و شاهد عدم تناسب در این رشد بخش‌های مختلف اقتصادی هستیم که این مسئله نه‌تن‌ها فایده‌ای برای کشور ندارد، بلکه نتایج سوئی را هم در پی خواهد داشت. این کار به این معناست که اعضای بدن یک فرد به صورت نامتناسب رشد کند و یک بخش بیشتر و یک بخش کمتر رشد داشته باشد.

مجلس آینده تصمیم‌گیری کند
مهرداد لاهوتی – کمیسیون برنامه و بودجه

حذف چهار صفر اتفاق جدیدی نبود و از دولت قبل هم همواره مطرح بود و‌ای کاش زمانی که شرایط اقتصادی باثباتی داشتیم دست به این کار می‌زدیم. مردم نگران شرایط اقتصادی کشور هستند و حذف چهار صفر از پول ملی کاری خواهد کرد که با ضرر همراه خواهد بود یا شرایط را تغییر خواهد داد. در حال حاضر در اواخر مجلس دهم هستیم و انتظار مردم این است که قیمت‌ها ارزان شود و تأثیر اقتصادی در زندگی مردم بیفتد، حال با حذف چهار صفر چه اتفاقی در زندگی مردم خواهد افتاد؟ عملاً با این تصمیم هیچ‌اتفاقی نمی‌افتد. حذف چهار صفر از پول ملی کشور اطلاعات مالی را تسهیل می‌کند، اما ما باید ارزش پول ملی را تقویت و حفظ کنیم. حذف چهار صفر هیچ‌تأثیر اقتصادی در زندگی مردم ندارد و باید برای این موضوع زمان بیشتری اختصاص دهیم، بگذاریم مجلس آینده به این موضوع بپردازد و در زمان بیشتری نمایندگان آینده برای این موضوع تصمیم بگیرند.

تحمیل هزینه‌های جدید بر دوش کشور
سید تقی کبیری-کمیسیون اقتصادی

کارشناسان می‌گویند که تغییر واحد پولی کشور تأثیری بر تورم نخواهد گذاشت و فقط هزینه‌های جدیدی ایجاد می‌کند.

نزدیک سه دهه است که این موضوع مطرح‌شده و از دهه ۷۰ دولت‌های مختلف مسئله واحد پولی را عنوان می‌کنند، اما در مرحله عمل اتفاقی نیفتاده و امروز بانک مرکزی این موضوع را مطرح کرده‌است.

در شرایط فعلی، هزینه‌های زائد و زیادی در راستای تغییر واحد پولی بر دوش کشور گذاشته می‌شود و آن چاپ اسکناس، امحای اسکناس‌های قبلی و فعلی، نرم‌افزار و تنظیم کلیه سیستم‌های بانکی و حسابداری بر واحد پولی جدید هزینه‌هایی است که بر دوش کشور می‌گذارد. آیا امروز با وضعیتی که بودجه کشور در سال ۹۹ دارد، اینکه بخواهیم لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور را به صورت فوریت مطرح کنیم، بار مالی برای کشور نخواهد داشت؟ با تورمی که کشور دارد حتی کارشناسان اقتصادی نیز گفته‌اند این تغییر واحد پولی بر تورم تأثیرگذار نخواهد‌بود.

تغییر واحد پولی در ۵ سال
بهمنی –کمیسیون اقتصادی

باید واحد پولی کشورمان را ظرف مدت پنج سال تغییر دهیم. لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور حدود ۱۰ سال است که مورد بحث و بررسی در محافل اقتصادی است. امروز واحد پولی ما ریال و واحد ریزتر آن دینار است در حالی که این واحد ۵۰ سال قبل تعیین‌شده و اصلاً دینار در مبادلات ما وجود ندارد و کسی هم همچنین پولی را در اختیار ندارد. برای هر ضرب سکه یک ریالی باید ۳۵۰ ریال هزینه نیکل آن را پرداخت کرد که به هیچ‌وجه قابل‌توجیه نیست. امروز اسکناس‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۵۰۰ تومانی هزینه زیادی برای چاپ و ضرب دارد، بنابراین ناچار به تغییر واحد پولی کشور هستیم. این تغییر واحد پولی روی تورم تأثیرگذار نیست. هر چه اسکناس‌های کمتر از هزار تومانی چاپ کنیم هزینه‌های به مراتب بیشتری از ارزش پول برایمان دارد ضمن اینکه ارزش ذاتی این کار بیش از ارزش مبادلاتی آن است. سه سال برای بررسی اجرای این کار و دو سال هم برای اجرای و عملیاتی شدن این مصوبه زمان در نظر گرفته‌ایم تا جایگزین مناسبی برای واحد پولی کشورمان داشته باشیم، بنابراین در مجموع واحد پولی کشور ظرف مدت پنج سال تغییر خواهد کرد. در ۵۰ سال گذشته قیمت‌ها در کشور ۳ هزارو ۵۰۰ برابر رشد داشته‌است، این در حالی است که حجم پولی ما فقط ۵۰۰ برابر رشد کرده‌است. چون اسکناس‌های ما بسیار ریز است، سالانه هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌شود و ما در هر سال بین ۸۰۰ تا یک میلیارد اسکناس را تعویض می‌کنیم. به دلیل ناکارآمدی واحد‌های پولی و نقدی هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌شود.

هر یک تومان ۱۰۰ قران می‌شود

رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به تصویب کلیات لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی که صرفاً به حذف چهار صفر از پول ملی می‌پردازد، نوشت: «تومان» و «قران» همزمان با پول فعلی، در کل کشور جاری شده و تدریجاً جایگزین اسکناس‌ها و مسکوکات فعلی می‌شوند.

عبدالناصر همتی طی یادداشتی در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشت: «صبح دیروز ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی لایحه پیشنهادی دولت مبنی بر حذف چهار صفر از پول ملی و تعیین «تومان» به عنوان واحد پول ملی که توسط بانک مرکزی ارائه شده بود، به تصویب رسید. بر اساس ماده واحده مصوب مجلس، بعد از اقدامات اجرایی مورد نیاز، واحد پول ملی جدید «تومان» می‌شود که معادل ۱۰ هزار «ریال» جاری خواهد بود. هر یک «تومان» نیز معادل ۱۰۰ «قران» خواهد شد. «تومان» و «قران» همزمان با پول فعلی، در کل کشور جاری شده و تدریجاً جایگزین اسکناس‌ها و مسکوکات فعلی می‌شوند. با توجه به تورم مزمن پنج دهه گذشته کارایی ریال و دینار عملاً از بین رفته و در جامعه عرف اصلی تومان است و افراد جامعه در مبادلات خود از این واحد استفاده می‌کنند و حتی به جای ۵۰ هزار تومان از لفظ ۵۰ تومان استفاده می‌کنند.» همتی همچنین در خصوص میزان هزینه ناشی از تغییر اسکناس‌ها گفت: ما ۸ میلیارد اسکناس در گردش داریم که ۵ میلیارد از آن کمتر از ۲ هزار تومان است و با این تغییر سکه‌های یک و دو تومانی را به جریان می‌اندازیم، در حال حاضر سالانه یک میلیارد اسکناس امحا می‌کنیم که هزینه سالانه آن ۴۰۰ میلیارد تومان است.

همتی با تأکید بر اینکه حفظ حیثیت ظاهری پول ملی بسیار مهم است، عنوان کرد: در حال حاضر پول ملی با دلار و یورو بسیار اختلاف دارد و رابطه پول ملی با دلار ۰۰۰۰۰۶/ ۰ [۶ میلیونیوم]است که رابطه بسیار ضعیفی در دنیا محسوب می‌شود. وی با اشاره به اینکه حذف صفر‌ها از پول ملی به احیای مسکوکات کمک می‌کند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر سرانه اسکناس ۱۰۲ است و این سرانه درباره مسکوکات به ۲۶ می‌رسد، در حالی که در کشور‌های دیگر سرانه مسکوکات حتی سه رقمی است. همتی همچنین اظهار داشت: تعویض اسکناس‌ها امری تدریجی خواهد بود و هر دو واحد پول به موازات هم در جامعه استفاده می‌شوند تا بهتر مورد پذیرش مردم قرار گیرند. رئیس شورای پول و اعتبار در خصوص زمان مورد نیاز برای ایجاد این تحول گفت: از دو تا پنج سال بسته به شرایط آماده‌سازی آن طول می‌کشد و تلاش ما این است که در اسرع وقت صورت گیرد و کار‌های کارشناسی و سرعت، لطمه‌ای به اجرای مطلوب آن نزند.

اجرای برنامه حذف صفر به دلیل فرایند‌های بسیار طولانی و سنگین اجرایی، بخشی از توان اجرایی و نیروی انسانی کشور را صرف مسئله‌ای بدون اولویت و اهمیت می‌کند و مسائل بسیار مهم‌تری نظیر اصلاح نظام بانکی به حاشیه رانده می‌شوند. تجربه جهانی در حذف صفر از پول ملی و مزایا و معایب آن نشان داده اجرای این سیاست در شرایطی که تورم هنوز کنترل نشده و اصلاحات ساختاری در حوزه پولی و بودجه‌ای اتفاق نیفتاده‌است، نادرست بوده و به اتلاف منابع کشور منجر خواهد شد. وجود تورم‌های بالا در اقتصاد ایران و کاهش ارزش پول ملی موجب شده‌است موضوع حذف صفر از پول ملی در فضای سیاستگذاری کشور مطرح شود. حذف صفر آخرین حلقه از اصلاحات پولی و بودجه‌ای است و کشور‌های موفقی که در برخی از تبصره‌های لایحه از آن‌ها الگوبرداری شده‌است، پس از انجام اصلاحات پولی و بودجه‌ای اقدام به حذف صفر کرده‌اند.

هویت دادن به پول ملی
دکتر میثم موسایی

با توجه به سیاست‌های انبساطی دولت در دو ماه اخیر بر اثر شیوع کرونا و افزایش نقدینگی در کشور و کسری بودجه دولت، در حال حاضر بهترین زمان برای اجرای تغییر واحد پولی و حذف چهار صفر است. در حال حاضر تورم بیش از ۴۰درصدی در اقتصاد کشور حاکم است و پیش‌بینی می‌شود این روند ادامه‌دار باشد، از این رو دولت هیچ چاره‌ای جز حذف ریال و حذف چهار صفر از واحد پولی ندارد. تجربه سایر کشور‌ها که این طرح را پیاده کرده‌اند نشان می‌دهد آن‌ها در زمانی که ابرتورم داشته‌اند، نسبت به حذف صفر‌های پولی‌شان اقدام کرده‌اند، البته در ایران ابرتورم نداریم. اما وجود ۴۰ساله تورم در اقتصاد کشور تأثیری که بر زندگی مردم و اقتصاد داشته، کمتر از تأثیرات ابرتورم نبوده است، از این رو با توجه به شرایط ویژه اقتصادی در سال جاری و سال آینده، بهترین زمان اجرای این طرح، شرایط کنونی است. برخلاف تصور برخی از صاحبنظران حذف چهار صفر تأثیری بر کاهش تورم نخواهد داشت؛ چراکه فقط تغییر اسمی است، به عنوان مثال، به جای اینکه یک خودکار را هزار تومان خریداری کنیم، باید یک تومان بپردازیم. اما ممکن است قیمت اکثر اجناس به سمت بالا گرد شود، یعنی خودکار هزارو ۷۰۰ تومانی با حذف صفر ۲ هزار تومان (۲تومان) شود، از این رو اجرای این طرح به فرهنگ‌سازی بالا و نظارت کامل سیاستگذار دارد تا به اقشار ضعیف و متوسط جامعه آسیبی نرسد.

از نظر حسابداری نیز این طرح اتفاق خوبی است، چون ارقام محدود‌تر می‌شود و به نوشتن دفاتر حسابداری کمک می‌کند و از نوشتن صفر‌های مازاد جلوگیری می‌شود. در حال حاضر با اسکناس‌های هزار ریال و ۲هزار ریال نمی‌توانیم کالایی خریداری کنیم و عملاً این اسکناس‌ها در خرید و فروش کالا هویتی ندارند، به عبارت دیگر سال‌هاست عملاً ریال واحد پول ما نیست و مردم با تومان کار می‌کنند، از این رو به اعتقاد من با این کار پول ملی هویت پیدا می‌کند.

در میان نکات مثبت این طرح، باید به بار مالی آن نیز اشاره کرد که نکته منفی طرح است، زیرا بانک مرکزی باید با جمع آوری اسکناس‌های فعلی مجدداً اسکناس یا سکه ضرب کند که قطعاً در دولت و مجلس باید بار مالی این طرح مورد توجه قرار گیرد و ردیف بودجه‌ای برای آن اختصاص یابد.

* رئیس انجمن اقتصاد اسلامی

چرا کلمه مغولی؟!
دکتر لطفعلی بخشی

با توجه به وضعیت موجود جامعه؛ شیوع کرونا، خانه‌نشینی مردم و اوضاع وخیم کسب و کار‌ها، دولت به جای اینکه به معیشت مردم کمک کند، دنبال اجرای طرحی بیهوده است که اصلاً هیچ دستاوردی به دنبال ندارد. در ۲۰۰ سال گذشته ریال در جامعه جاافتاده، حالا آقایان می‌خواهند یک کلمه مغولی را که اصلاً معنایی ندارد، جایگزین ریال کنند.
اجرای این طرح مردم را گیج می‌کند و اقشار ضعیف جامعه که عموماً سواد درستی هم ندارند، دچار مشکل می‌شوند. از نظر روانی نیز ممکن است این احساس را بکنند که دارایی‌شان کم شده و از ارزش افتاده‌است و شرایط بغرنج‌تر از الان شود. همچنین با وجود تورم دو رقمی و بالای ۳۰ و ۴۰ درصد، سیاست حذف چهار صفر از پول ملی جواب نمی‌دهد؛ چراکه با افزایش تورم، هر چند سال یک‌بار نیاز به حذف صفر از پول خواهیم بود. با توجه به موضوعاتی که در کشور ما وجود دارد، به طوری که نرخ تورم دو رقمی است و پیش‌بینی می‌شود نرخ تورم از این بالاتر هم برود و از طرف دیگر، به دلیل موضوعات خارجی فروش نفت با مشکل مواجه هستیم و سال گذشته نیز رشد اقتصادی کشور منفی بوده‌است، از این باب، حذف چهار صفر از پول ملی ضرورت ندارد، زیرا شرایط لازم را برای ارزشمند کردن پول ملی نداریم. تا زمانی که بار تورمی حجم زیاد از نقدینگی تخلیه نشده‌است، حذف صفر نمی‌تواند به تنهایی کاری از پیش ببرد. تخلیه کامل تورم حاصل از نقدینگی ممکن است تا یکی دو سال دیگر طول بکشد که این تخلیه تورمی نیز معمولاً با شوک‌های تورمی همراه خواهد‌بود. در این بین اتصال این تورم به برخی از طرح‌ها مانند حذف چهار صفر از پول ملی، باعث ایجاد شوک‌های خبری در جامعه خواهد شد که شاید بتواند در تخلیه تبعات تورمی نقدینگی اثراتی داشته‌باشد. زمانی این طرح می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که اقتصاد در شرایط با ثبات خود باشد./1360/

استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی