هویت حوزوی و چالشی به نام مدرک!

اشاره: چند روزی است که مسأله مدارک حوزوی در شبکه ها و کانال های مجازی حوزه مطرح می شود. مسأله ای مهم ولی به طرز بسیار عجیبی فراموش شده! این یادداشت نگاهی است کوتاه به این دغدغۀ به حقّ طلاب.

امام خامنه ای(حفظه الله):

«یک نکته‌ دیگری در ذهن من هست ...بارها هم با مسؤولن حوزه، بخصوص حوزه‌ی قم، مطرح کرده‌ایم، ظاهراً سخت است برایشان! که کسی که یک درسی را می خواند و به یک جایی می رسد، احتیاج به مدرک دارد، احتیاج به شهادت دارد. اشتباه بزرگ این بود که آمدند این شهادت را با شهادت های دانشگاهی مخلوط کردند.

اوّل که می خواستند اسمش را دکتری و مانند اینها بگذارند که غلط بود، بعد معادل دکتری گذاشتند. این هیچ لزومی ندارد. ... شما بدون اینکه از آنها تقلید بکنید و بخواهید با آنها انطباق بدهید -که مطلقاً به نظر من این کار جایز نیست که ما بیاییم با آنها منطبق کنیم کار خودمان را و بگوییم مثلاً این برابر دکتری است، این برابر مثلاً ارشد است. این اصلاً معنی ندارد. چون نوع کار آنها با نوع کار ما متفاوت است.

ما البتّه از قدیم داشته‌ایم یک چنین چیزی؛ این اجازه‌ی اجتهادی که رایج بوده همین است دیگر؛ یعنی طلبه به یک نقطه‌ای می رسد که مجتهد می شود؛ قدیم معمول بود که اجازه‌ اجتهاد به او می دادند. یا به آن که مثلاً در حدیث پیشرفت می کرد و اهل حدیث بود، مثلاً اجازه‌ روایت حدیث می دادند، به او اجازه‌ی نقل حدیث می دادند، این کار معمول بود؛ حالاها متأسّفانه نیست؛ واقعاً متأسفانه، چون خیلی خوب بود اگر چنانچه بود.

آقایان ملاحظه می کنند، اجازۀ اجتهاد نمی دهند به خاطر اینکه نبادا یک تبعه‌ای بر آن مترتّب بشود؛ در حالی که نه؛ می شود یک جوری عمل کرد که تبعه‌ای هم مترتّب نشود.»

دیدار با اساتید و طلاب مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی - 12 اردیبهشت 97

درنگی کوتاه؛

هر مجموعۀ آموزشی، برای تعیین سطح علمی و میزان توانمندی ها و شایستگی های دانش پژوهان خود، نظام مدارج و مدارک خاصی دارد. در سالهای دور حوزه های علمیه نیز گواهی های علمی معتبر و متعددی داشت که اجازۀ اجتهاد، اجازه نقل حدیث، اجازه امور حسبه و... از آن مدارک به شمار می آمد. عناوینی که مهمترین ویژگی آنها قابل فهم برای مردم بود و به اصطلاح دارای بار معنایی جا افتاده بین مخاطبان عامی بود.

مقایسه عناوین کنونی با آنچه که در گذشته به کار برده می شد و در حال حاضر نیز به طور غیر رسمی جریان دارد، گویای یک عیب بزرگ است: عناوین فعلی نامفهوم و گنگ هستند؛ عناوینی مانند سطح یک، سطح دو، سطح سه، سطح چهار علاوه بر گنگی در رساندن سطح علمی طلاب، هیچ نشانی از دیگر توانمندی های طلاب ندارد و وجه تبلیغی، پژوهشی و مهارتی طلاب در آن ها مغفول مانده است.

در حال حاضر نظام آموزشی حوزه علمیه از چهار سطح تشکیل شده است که سطح1 معادل مدرک کاردانی، سطح2 معادل کارشناسی، سطح3 معادل کارشناسی ارشد و سطح4 معادل دکتری دانشگاهی هستند. 

اخذ مدرک کارشناسی ارشد نیز علاوه بر اتمام پایه دهم نیازمند ارائه پایان نامه است؛ پس از آن طلاب وارد دوره دکتری می شوند که این دوره نیز جدای تدوین رساله حداقل 4 سال به طول می انجامد؛ البته این پایان تحصیلات حوزوی نیست؛ بلکه اخذ درجه اجتهاد نیازمند تحقیق، پژوهش و شرکت مستمر در کلاس های درس خارج است.

مقایسه دقیق آموزشی میان واحدهای درسی حوزه علمیه و دانشگاه نیز مؤید بی معنا بودن این معادل سازی است؛ موضوعی که رهبر انقلاب نیز آن را اشتباه و غلط اندر غلط می دانند و اصلاح آن را بارها از مسؤولان حوزه علمیه مطالبه کرده اما تا حال حاضر، نتیجه ای را در پی نداشته است.

افزون بر سال های طولانی تحصیل، هر طلبه در طول سیر آموزشی خود برای رسیدن به قوه اجتهاد با منظومه ای از علوم مختلف به طور عمیق آشنا می شود؛ صرف و نحو، معانی، بیان، بدیع، حدیث، فقه و اصول، کلام، منطق، فلسفه، تفسیر، قرائت، درایه، رجال، اخلاق از جمله علوم حوزوی هستند هر کدام از آن ها در دانشگاه رشته مستقلی دارند؛ علاوه بر این ها در گذشته علومی مانند طب، ریاضیات، هیئت و نجوم نیز در حوزه های علمیه متداول بوده است.

با وجود این گستردگی و عمق علوم حوزوی، چنگ زدن برخی از دانش پژوهان حوزوی به عناوین مانند دکتری برای دست و پا کردن هویت علمی در جامعه، بیش از پیش ضرورت تعریف مدارک مستقل حوزوی را به شورای عالی و مدیریت حوزه های علمیه یادآوری می کند؛ ممنوعیت اطلاق کلمه دکتری به دانش پژوهان حوزوی در سطح چهار و پیگرد قانونی آن نیز از دیگر آفات فقدان نظام مدارک مستقل حوزوی است؛ این ابلاغیه که از سوی وزارت علوم به آن تصریح شده، مشکلات حقوقی و اداری زیادی را برای طلاب این سطح ایجاد کرده است.

گذشته از ضعف حوزه علمیه در تدوین عناوین مناسب و فرهنگ سازی آن در طول سال های گذشته، خبرها از قرار گرفتن جدی این موضوع روی میز شورای عالی حوزه های علمیه حکایت می کند و این امید می رود که با تدوین نظام مدارک مستقل حوزوی و رعایت گویایی و دربرگیری دانش و مهارت های مختلف حوزوی، از سوی شورای عالی و مدیریت حوزه علمیه، این مطالبه جدی رهبر انقلاب و فضلای حوزه به ثمر بنشیند./1350/ی704/ف