استنباط‌های فقهی توسط هوش مصنوعی دور از انتظار نیست

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا در دهمین نشست از سلسله نشست‌های همایش «علوم انسانی اسلامی، پژوهش و فناوری» که با موضوع فقه و فناوری به صورت مجازی برگزار شد، با بیان اینکه فناوری یا تکنولوژی به معنای پیوند دانش و مهارت است، اظهار کرد: قبل از اینکه در تاریخ خواندن و نوشتن پدید آید، مهارت و دانش بشر با یکدیگر آمیخته شده و فناوری نمایان شده است هر چند امروزه فناوری در ذهن عموم مردم به ابزارهای پیشرفته محدود می‌شود.

وی اضافه کرد: فناوری فقط به عنوان یک موضوعی در کنار زندگی انسان مطرح نیست بلکه عرصه گسترده آن تمام زوایای انسان را گرفته و امروزه در هیچ‌جایی از دنیا نبود فناوری را مشاهده نمی‌کنید به همین علت فناوری اهمیت فراوان دارد و فقه به عنوان عهده‌دار بیان احکام مربوط به بشر است نمی‌تواند نگاهی به فناوری نداشته باشد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: تعامل میان فقه و فناوری نیز فقط به بررسی فناوری توسط فقه ختم نمی‌شود بلکه میان فقه و فناوری یک رابطه دوطرفه تجلی کرده چراکه فقه نمی‌تواند خود را از فناوری جدا کند و عرصه‌های تعامل فقه و فناوری به صورتی شده است که فقه به عنوان یک ابزار از فناوری بهره می‌برد.

وی با بیان اینکه فناوری همانند مراجع تعیین موضوع خود را معرفی می‌کند، ادامه داد: در حقیقت موضوع فناوری برای فقه موضوع‌ساز است.

خادمی کوشا با بیان اینکه فناوری می‌تواند ابزاری برای موضوع‌شناسی فقهی باشد، مطرح کرد: موضوعات جدید به علت پیچیدگی فراوان نیازمند شناخت خاص آن‌ها به وسیله تکنولوژی است و گاهی نیز موضوعات کهن و دیرینه ما نیز به وسیله فناوری قابل شناخت است.

وی ادامه داد: فقه می‌تواند از فناوری به عنوان ابزاری در استنباط حکم فقهی بهره گیرد به این معنا که فقیه برای بررسی سریع و دقیق فناوری نیازمند ابزارهای دقیق است، امروزه نرم‌افزارهای موجود منابع فقهی می‌توانند بسیاری از مشکلات فقیهان را رفع کنند، گاهی فقها برای یافتن یک مسئله در کتب مختلف جست‌وجو می‌کردند اما اکنون در یک لحظه به منبع و محتوای مورد نظر خود می‌رسند.

خادمی کوشا خاطرنشان کرد: امروزه برخی از ابزار نرم‌افزاری فراتر از ارائه داده‌های علمی عمل می‌کنند و گاهی نیز یک فرآیند محاسبه را نیز طی می‌کنند و نتیجه را به فقیه ارائه می‌دهند، هر چند هنوز به یک نرم‌افزار و بستر جامع برای ارائه اطلاعات جامع و به روز نرسیده‌ایم.

وی ادامه داد: با پیشرفت و طراحی‌های فناوری که امروزه در مراکز مختلف مشاهده می‌کنیم بعید نیست در آینده استنباط‌های فقهی توسط هوش مصنوعی دنبال شود، اکنون در مورد علم رجال و برخی از علوم فراتر از ارائه اطلاعات کار شده است و آینده روشن‌تری پیش روی این عرصه است.

خادمی کوشا با بیان اینکه ما هنوز نرم‌افزاری که بتواند در حوزه حقوق و وکلا مباحث حوزه ارث را مشخص کند نداریم، تصریح کرد: برای اینکه فناوری در حوزه فقه نمایان شود باید هزینه‌های بیشتری اختصاص داده شود؛ اکنون جای تأسف است که در برخی از مراکز حوزه توانایی سخت‌افزاری مورد نیاز فراهم نشده است و امیدواریم در آینده شاهد استفاده بیشتر فناوری از فقه باشیم.

وی با تاکید بر اینکه فناوری سرگرمی امروزه عرصه بسیاری وسیعی را باز کرده است، اظهار کرد: گاهی اهداف ناپاک نیز در ارائه بازی‌های رایانه‌ای دخالت دارد؛ فقیه در بررسی این فناوری باید کارهای ویژه را دنبال کند.

این پژوهشگر حوزوی گفت: وقتی که فقیه با موضوع جدیدی همانند فناوری سرگرمی روبرو می‌شود با یک موضوع روبرو نیست، چراکه هم باید اهداف، هم باید آثار و روش را بررسی کند تا حکم مورد نیاز را ارائه دهد و این یکی از عرصه‌های فناوری است.

وی ادامه داد: فناوری کسب و کار امروزه مسائل عمده‌ای را در فقه ما ایجاد کرده، قراردادهای الکترونیکی در چهره‌های مختلف از جمله بازار بورس و معاملات اوراق خود را نشان داده است و فقه باید در آن حوزه‌ها ارائه نظر داشته باشد.

خادمی کوشا افزود: امروز فناوری آموزشی گسترش پیدا کرده و اکنون از خرید و فروش نرم‌افزارهای آموزشی سخن به میان می‌آید و در این حوزه از فقه سوال می‌شود چراکه فقه باید پاسخگو باشد.

این شخصیت حوزوی با اشاره به اینکه جایگاه فناوری در فقه امروز باید مورد بررسی قرار گیرد، تصریح کرد: باید مشخص شود که فقه چقدر توانسته با فناوری ارتباط گیرد تا وضعیت امروز به خوبی شناخته شود.

وی ادامه داد: فقه امروزه هنوز نتوانسته در یک نگاه ابتدایی از فناوری به عنوان ابزار استنباط در یک دامنه وسیعی استفاده کند؛ فناوری هنوز در حوزه منابع دینی به خوبی بکار گرفته نشده است و هنوز همه منابع دینی به صورت کامل در نرم‌افزارها پیاده نشده و بسیاری از کتاب‌های خطی را داریم که از آن‌ها بی‌بهره هستیم.

خادمی کوشا تصریح کرد: به همان میزان که فناوری پیشرفت می‌کند توقع نیز از حوزه و دانشگاه بیشتر شده است درحالی‌که ما هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های موجود فناوری نیز به شیوه مطلوب بهره‌مند شویم و در این حوزه از فناوری عقب هستیم.

خاطرنشان می‌شود، همایش «علوم انسانی اسلامی، پژوهش و فناوری» به همت مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی اسلامی و با همکاری معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با استفاده از بسترهای مجازی در حال برگزاری است.