سید جواد ذاکر؛ شاخص‌ترین مداح عامه پسند

به گزارش خبرگزاری رسا، امروز سالگرد درگذشت مداحی است، که نامش سال‌ها در میانه موافقت و مخالفت‌ها با سبک جدید مداحی در هیأت‌های مذهبی، برده می‌شد؛ سید جواد ذاکر.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در مقاطع مختلف، نسل‌های متعددی از مداحان و روضه‌خوان ها از منصور ارضی و صادق آهنگران گرفته، تا محسن و مرتضی طاهری، محمود کریمی و حسن خلج و… وارد عرصه مداحی و ستایشگری اهل بیت (ع) شدند. هرکدام از این چهره‌های شاخص در دوره‌های مختلف توانستند با سبک‌های خاص خود جوانان و اکثریت جامعه را درگیر خود کنند و این تغییر سبک‌ها در تغییر ذائقه و اقبال عمومی مردم مسئله اصلی بود.

این تغییر سبک‌ها آنقدر پیش رفت که نسل جدیدی از مداحان در دهه ۸۰ شمسی سبک جدیدی را انتخاب و اجرا کردند که بعضاً به دلیل همنشینی غالب با موسیقی‌های غربی یا شکل خاص عزاداری، به کار بردن عبارت‌های عجیب یا وارد کردن آلات و وسایل خاص به مجالس عزا و… حاشیه ساز شد. برخی از آنان به خاطر انتخاب این سبک‌ها بارها متهم به بدعت‌گذاری در نحوه عزاداری برای اهل بیت (ع) شدند. یکی از آن مداحان معروف میرمحمد جواد ذاکر طباطبایی مشهور به سید جواد ذاکر بود.

به بهانه پانزدهمین سالگرد درگذشت سید جواد ذاکر نگاهی به سبک مداحی و دلیل مشهور شدن او در میان مردم عامه و طرد شدنش از جمع جامعه مذهبی خواهیم داشت:

میرمحمد جواد ذاکر طباطبایی مشهور به «سید جواد ذاکر» ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۵ در شهر خوی متولد شد. پدرش میر حبیب ذاکر از مداحان آذربایجان غربی و مادرش زنی مومنه و از سادات بود که در همان دوران کودکی سید جواد دار فانی را وداع می‌گوید. سید جواد از همان کودکی مداحی را که در خاندانشان ریشه داشت در کنار تحصیلات دوران ابتدایی و متوسطه ادامه می‌دهد.

ذاکر طباطبایی علاوه بر مداحی کردن اهل شعر گفتن نیز بود، او با سبک و سیاق جدیدی که در نحوه عزاداری و به اصطلاح امروزی شورخوانی به راه انداخت سبک جدیدی را در مداحی پایه گذاری کرد همین امر سبب شد در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ به شهرتی چشمگیر دست یابد. با ظهور این مداح جوان بود که جریان مداحی وارد فصل جدیدی از حیات خود با مضامینی تازه شد که همین مضامین تازه، بحث‌ها و مناقشات فراوانی را به وجود آورد و موجب موضع‌گیری بزرگان حوزه علمیه قم و برخی از مراجع تقلید شد.

میرمحمد جواد ذاکر طباطبایی فعالیت جدی خود را از قم آغاز کرد و پس از رسیدن به شهرتی نسبی مدتی هم در مشهد سکنا گزید اما سرانجام به کاشان رفت و در آنجا مرکز فعالیت خود را هیأت دیوانگان حسین (ع) قرار داد البته چندی هم در سال ۱۳۸۲ بر اثر اختلافات پیش آمده به اصفهان نقل مکان کرد اما مجدد به کاشان بازگشت.

گفته شده سید جواد ذاکر دوران طلبگی خود را در یکی از مدارس علمیه حوزه‌های علمیه قم با عنوان مدرسه علمیه رضویه آغاز می‌کند اما پس از رفتارهای نامعمول در مداحی‌اش، مسئولین مدرسه علمیه عذر وی را خواسته و از حوزه اخراج می‌شود.

مخالفت بزرگان حوزه علمیه و مداحان باسابقه / آیا گوش کردن به نوارهای «سید جواد ذاکر» اشکال دارد؟

هنجارشکنی سید جواد ذاکر در زیر پای گذاشتن خط قرمزهای بسیار مهم و پررنگ بود که تا آن زمان بعضاً سابقه نداشت و همین امر سبب شد بازتاب‌ها و اعتراضات فراوانی را برانگیزد؛ برای مثال او با استخدام تعابیری غلوگونه و شبهه آمیز درباره اهل بیت (ع) استفاده می‌کرد که تنها مربوط به خداوند تبارک و تعالی است. گاهی نیز با تعابیر تحقیر آمیزی، دوست داران اهل بیت (ع) را مورد خطاب قرار می‌داد، نظیر کاربرد زیاد واژه سگ، در اشعار و نوحه‌ها، خصوصاً اینکه این نوحه‌ها گاهی با اعمال متناسبی هم توأم می‌شد، چون قلاده بر گردن انداختن در مجلس عزا و نیز عوعو کردن.

کم کم اعتراضات و مخالفت‌های مجامع و نیروهای مذهبی نیز با این سبک و روشی که سید جواد ذاکر پایه گذاشته بود آغاز شد، به گونه‌ای که گفته می‌شود دامنه این واکنش‌ها به فتوای مراجع نسبت به حرمت شنیدن نوارهایش هم کشیده شد و حضرت آیت الله مکارم شیرازی در استفتائی راجع به عدم جواز گوش دادن به مداحی‌هایی که اشعار کفرآمیز می‌خوانند با این پرسش که آیا گوش کردن به نوارهای «سید جواد ذاکر» مورد اشکال است؟ پاسخ دادند بلی کسانی که در شورهایشان اشعار کفرآمیز با مطالب موهن و زننده است گوش کردن به نوارشان جایز نیست.

سال‌ها پس از درگذشت سید جواد ذاکر، حاج منصور ارضی از مداحان باسابقه تهران در جمعی از شاعران اهل بیت (ع) که در آستانه ماه مبارک رمضان، در مؤسسه قدیم‌الاحسان جمع شده بودند چنین مطرح می‌کند: «من در آن دوران به مرحوم سیدجواد ذاکر نیز پیغام دادم که این کارها را نکن اما او گوش نداد. گفتم به او که این کارها و الفاظ شاید برای خودت مشکلی ایجاد نکند اما قطعاً برای برخی مشکل‌ساز خواهد شد. هنوز هم که با برخی صحبت می‌کنیم، آن دوران را بر سرمان می‌کوبند.»

حمید علیمی راجع به سید ذاکر می‌گوید: «سید جواد اذعان داشت چون من امام حسین (ع) را بسیار دوست دارم به خاطر همین مرا بسیار اذیت می‌کنند.کسی خلوت‌های او را در نماز خواندن و سجده‌های طولانی ندید، سید جواد چون در روضه امام حسین (ع) می‌سوخت مردم جذب می‌شد.»

رابطه عشق و احکام در نظر هواداران سید ذاکر

پافشاری سید ذاکر و هوادارانش بر موضعی که داشتند سبب شد در اقدامی، هیأت سید ذاکر آرام آرام از اماکن خاص و مهم مانند مسجدها، حسینیه‌ها، تکایا و … به خاطر داشتن رفتارهایی که سبک و سخنانی که کفرآمیز خوانده می‌شد، طرد و به اماکن غیر رسمی مانند منازل، پارکینگ‌ها و… روی آورند تا از انتقاد، توبیخ و تذکرات سایرین در امان باشند و با هر سبک دل خواه که می‌خواهند عزاداری کنند. این رفتار شاید ریشه در این داشت که هواداران سید ذاکر علاقه به هیأت را عشق می‌دانستند و معتقد بودند که عشق ربطی به رسانه و احکام ندارد.

ذاکر؛ شاخص‌ترین مداح عامه پسند

می‌توان گفت هیأت‌های مرتبط با سید ذاکر کامل‌ترین نمونه از هیأت‌های عامه پسند و سید جواد شاخص‌ترین مداح عامه پسند به شمار می‌آید. این از شاخصه‌های مهمی بود که ذاکر را از دیگر مداحان تمایز می‌بخشید.

حجت الاسلام علیرضا پناهیان در این خصوص می‌گوید: اگر مطالب معنوی با صدای پایین و بم گفته شود تاثیرگذارتر خواهد بود و اینکه اگر می‌بینیم در برهه‌ای برخی مداحان از جمله سید ذاکر مورد استقبال مردم گرفت به خاطر این بود که او با تن صدای آرام حسین حسین می‌گفت و کسی از ضرب آهنگی که او داشت خسته نمی‌شد. تُن پایین خواندن در مداحی بعد از دفاع مقدس رواج پیدا کرد و کسانی که در این زمینه کاری انجام دادند و بیرون دادند کارشان گرفت و هنوز هم جایگزینی برای آن پیدا نشده است.

یکی از دلایل مشهور شدن سید جواد ذاکر همین صدای گیرای او بود. به گونه‌ای که صدایش برای خاص بودن، قوت و قابلیت‌های زیادی داشت.

سید ذاکر همچنین امتیاز بزرگ دیگری هم داشت که به سبک زندگی و خصوصیات ظاهری او مرتبط می‌شد. ذاکر تا حد زیادی در تناسب با معیارهای زیبایی مطلوب جوانان قرار داشت و واجد معیارهای جوان پسند بود. یکی از اولین شایعاتی که درباره او به مجامع هیئتی و مذهبی راه یافت این بود که ذاکر ریشش را می‌تراشد. این شایعه که دور از صحت نبود، با توجه به احکام عموم مراجع درباره حرمت تراشیدن ریش، یک امتیاز منفی دیگر برای وی از منظر منتقدین و مخالفینش محسوب می‌شد و البته شاید در عین حال، امتیازی مثبت از نظر مخاطبان جوان هیئت‌های عامه پسند. دیگر خصوصیت متمایزکننده ذاکر در مداحی، سبک خاص او در دکلمه خوانی اشعار بود که در آن، اشعار با ژست‌های منحصر به فرد همراه می‌شد.

مجموعه این امتیازات فیزیکی و محتوایی به موازات ابداعاتی که ذاکر در آوردن سبک‌های جدید و جذاب و پرتحرک از خود بروز می‌داد، به تدریج در کنار شهرت فراوان، محبوبیتی را هم در میان اعضا و مخاطبان هیئت‌های عامه پسند برای او به ارمغان آورد و هوادارانی پیدا کرد که ضمن تقلید از خواندن و حتی رفتار و منش او در برابر موج انتقادات از وی هم سینه سپر می‌کردند و در مقام دفاع بر می‌آمدند کما اینکه همین انتقادات به هیئت‌های عامه پسند که در برهه‌ای ذاکر بیش از همه آماج آنها بود در میان هواداران این هیأت‌ها خود عامل محبوبیت ساز محسوب می‌شد.

سید ذاکر تا زمانی که در قید حیات بود هرگز در مسیر افول قرار نگرفت و کمابیش وجهه ستاره بودن خود را تا آخر حفظ کرد و نباید فراموش کرد که خواسته و ناخواسته او مداحی عامه پسند را هویتی مستقل بخشید. میرمحمد جواد ذاکر طباطبایی معروف به سید جواد ذاکر در سن ۳۰ سالگی به دلیل بیماری سرطان ریه و حنجره و از کار افتادن سلول‌های مغزی بعد از ۴۰ روز کما در ۱۶ تیرماه ۱۳۸۵ در بیمارستان میلاد تهران دار فانی را وداع گفت و پس از تشییع در شهر مقدس قم دفن شد.

منابع

۱. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی
۲. رسانه شیعه؛ جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیأت‌های مذهبی در ایران، محسن حسام مظاهری
۳. گفتگو با حجت الاسلام پناهیان
۴. سخنان حاج منصور ارضی به نقل از خبرگزاری ایسنا
۵. گفتگو با مهدی مختاری به نقل از خبرگزاری تسنیم