سیره اخلاقی امام خمینی و سوالاتی که علما باید پاسخ دهند

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین خبرگزاری رسا، تعاليم اخلاقى و علم اخلاق، با توجه به اختصاص يافتن بخش قابل توجهى از آيات قرآن کريم و روايات اهل بيت (ع) و با توجه به تأكيدهاى فراوان قرآن و روايات بر تزكيه و تهذيب نفس، بر كسى پوشيده نيست که مسائل اخلاقى امری با اهميت است؛ زيرا تعليم، مقدمه براى تربيت است و اصلاح انسان ها و جوامع بشرى، و نجات آنان از مشكلات و معضلات و مفاسد فردى و اجتماعى، در پرتو ترويج اخلاق به معناى واقعى تحقق خواهد يافت.

خداوند در آیه «إِنَّكَ لَعَلى خُلُق عَظِيم» بهترین و برترين وصف ستايش خود را درباره اخلاق پيامبر گرامی اسلام(ص) می داند و مهم ترين اهداف و وظايف انبياى الهى را توجّه به اصلاح و تزكيه نفوس بشرى دانسته شده است (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلال مُبِين).[1] او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند؛ از اين رو پیامبر اعظم (ص) نیز با بیان «انّما بُعثتُ لاتمّم مكارم الاخلاق» هدف از بعثت خویش را به اتمام رساندن كرامت هاى اخلاقى بیان می فرماید.

بیان امیرالمومنین (ع) که فرمود: لَوْ کُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّةً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَکَانَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِیلِ النَّجَاح‏[2] می توان این گونه استفاده کرد که اگر در جامعه اسلامی، تمامی معاشرت ها، برخوردها، تعامل ها و تبادل ها بر پايه نظام ارزشى وكرامت هاى اخلاقى و شايستگى ها صورت پذیرد، بسیاری از مشکلات حاد جامعه برطرف خواهد شد؛ چراکه عامل اصلی بسیاری از بزهکاری ها، برخوردهای ناشایست، بی بند و باری ها، بی ارزشی ها و بسیاری از مشکلات جامعه که منجر به تشکیل پرونده های متعدد قضایی و جنایی شده است، ریشه در تعالیم و مسائل اخلاقی افراد دارد؛ زیرا كه بشر در تمام ابعاد زندگى روزمره خود، بدان محتاج و نیازمند است.

بدون حضور اخلاق در جامعه، تشکیل «مدینه فاضله» مورد انتظار دین اسلام و انقلاب اسلامی که در اندیشه های امامین انقلاب متبلور و مورد انتظار آنان است امری محال و غیر ممکن است و تحقق چنين جامعه اى به معناى عام، در همه ابعاد شخصيّتى و اجتماعى ميسر نيست و بى اعتنايى به ارزش هاى اخلاقى در سطح عمومى، جامعه انسانى را با بحران جدى مواجه خواهد کرد.

امام خميني(ره) به عنوان بنیان گذار انقلاب اسلامی از جمله نادرترين شخصيت هـايي است كه همواره اخلاق و رعايت ابعاد آن در مراحل زندگی مورد دقت قرار می داد و به رعایت آن همت می کرد و در زمينـه رعايـت اخـلاق و آداب آن، آثار زيادي را تأليف نموده است که با تأملي گذرا در سيره زندگاني امام خميني(ره) مي توان دريافت ايشان داراي حسنات اخلاقي فراواني از جمله تواضـع، نظـم و انضـباط در امـور، صـبر و اسـتقامت در برابـر مشكلات، رعايت حقوق ديگران به ويژه كودكان و زنان، ساده زيستي مي باشد.

امام خميني(ره) انسان را موضوع و هدف علم اخلاق وتربیت انسان کامل دانسته و معتقد است كه اگر كسي بتواند با همكاري تن و روان، قواي بدني و فكري خود را در حد اعتدال قرار دهد و در همه جنبـه هـاي رفتـاري خـود چـه بـه صورت فردي و چه در اجتماع، حد وسط را رعايت نمايد، چنين فردي داراي اخلاق پسنديده و والايي گشـته است؛ چراكه نفس آدمي از آنجا كه نفخ هاي از جانب خدا است، مي تواند با همكاري بدن به مقام قرب الـي االله و نيز به هدف نهايي خلقت كه همان رسيدن به سعادت و كمال است، برسد.

‏«از امام خمینی(ره) بارها شنیده می شد که سرآغاز تمام علوم است؛ حتی علم خداشناسی که تعبیر به آیۀ محکمه شده است، اگر در کنار آن، علم اخلاق نباشد ظلمت است و حجاب. امام می فرمودند: «چه شده است که برای تدریس هر علم ساعتی مقرر شد، ولکن آن علم که ابقای سایر علوم منوط به آن است، فرصتی برای آن گذاشته نشده است؟» امام برای تحقق این امر بالاخره در این میدان سرنوشت پا گذاشتند و از همان اول در حوزه به فرمایش خود که فرموده بودند لباس عمل پوشاندند، در مدرسۀ فیضیه حاضر شدند و وجود عزیزشان را در معرض خدمت گذاردند تا آنجا که طبقات مختلفه از شمع جمع وجودشان بهره ور می شدند».[3]

‏امام راحل بارها به طلاب می فرمودند: «اگر یک قدم برای تحصیل علم بر می دارید باید دو قدم در راه تهذیب نفس بردارید»[4]

‏امام راحل نه تنها خود مهذب بودند، بلکه همیشه سعی داشتند که طلاب، مهذب تربیت شوند و هر چند وقت یک بار به موعظه می پرداختند؛ آن هم با بیان و روش مخصوص به خودشان که با خلوص و علاقه ایراد می فرمودند. بعد از چند سال هنوز مواعظ ایشان با عبارات آن به یاد ما مانده است. ایشان می فرمودند: «آقایان باید در هر قدمی که برای تحصیل برمی دارید، اگر نگویم دو قدم لااقل یک قدم در تهذیب بردارید. تمام رؤسای مذاهب باطله عالم بوده اند، ولی مهذب نبوده اند».[5]

در آخر این نوشته این سوالات به ذهن هر خواننده ای خطور می کند که چرا در حوزه های علمیه و به تبع آن در جامعه اسلامی، مسائل اخلاقی در درجه پایین تری نسبت به دیگر مسائل قرار دارد و از اولویت های ثانوی و فرعی به شمار می آید؟

چرا علمای بزرگ و صاحبان نفس و اسم و رسم دار، تنها در قم سکونت داشته و به دیگر استان های کشورمان هجرت نمی کنند و با برطرف کردن عطش مردم، آنان را از آموزه های اخلاقی و بیانان گهربار دین الهی بهره مند نمی سازند؟

چرا باید قدم به قدم کوچه ها و خیابان های قم پُر از دفاتر مراجع عظام و مدارس علمیه باشد اما در بعضی از استان ها و شهرستان ها یک عالم در حد استاد سطوح عالی نیز وجود نداشته باشد تا چه رسد به حضور مرجع تقلید و دفاتر آنان؟

این سوالات، سوالاتی است که مدت ها در ذهن مردم عادی و خواص جامعه وجود داشته و دارد و تاکنون نیز بدان پاسخ مناسبی داده نشده است.

سعید چراغی 

[1] . سوره الجمعة، آیه ۲.

[2] . مستدرک الوسایل ج 11 ، ص 193، ح 12721.

[3] . پرتال امام خمینی، حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم حق شناس ـ ندا؛ ش 1، ص 25.

[4] . همان، حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن رحیمیان.

[5] . همان، آیت الله حسن قدیری ـ روزنامه جمهوری اسلامی ـ ویژه سالگرد ارتحال امام؛ خرداد 70.