لزوم فرهنگ سازی برای استفاده بهتر از فناوری ها

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ این روزها دیگر از شماره تماس و مشخصات شخصی تا اطلاعات رفت‌وآمدمان در برنامه‌های اینترنتی مختلف ذخیره می‌شود؛ شبکه‌های اجتماعی برای نوع محتوا و فعالیت ما قاعده‌گذاری می‌کنند؛ ارزهای مجازی در معاملات بین مردم مورد استفاده قرار می‌گیرند و در فضاهای جدیدی مثل متاورس، حتی زمین خرید و فروش می‌شود. همه این‌ها مسائل تازه‌ای را پیش روی کاربران و دولت‌ها قرار داده است. قوانین باید تغییر کنند و زیرساخت‌ها باید جوابگوی نیاز کاربران باشد. مجموعه‌ای از اقداماتی که حوزه جدیدی را تحت عنوان «حکمرانی دیجیتال» بر سر زبان‌ها انداخته است.

برای آشنایی بیشتر با این حوزه جدید و مرزهای آن در فضای مجازی کشور با «علی رضاسلطانی»، کارشناس حوزه علم و فناوری به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می خوانید:

فارس: در مورد مفهوم حکمرانی دیجیتال توضیح دهید؛ اینکه به چه بخش هایی تقسیم می شود و چه بازیگرانی دارد؟

رضاسلطانی: حکمرانی دیجیتال به دو زیر مجموعه حکمرانی بر فضای دیجیتال و حکمرانی به وسیله داده‌ها تقسیم می‌شود. در بخش حکمرانی بر فضای مجازی ما روی فعالیت فضای دیجیتال و مجازی نظارت داریم و در بخش حکمرانی به وسیله داده ها، از ‌فضای مجازی یا داده‌ها استفاده می‌کنیم تا حکمرانی خودمان را تقویت کنیم. از نظر کار فناورانه در کشور لازم است تا ساختارها و بازیگران اصلی که توسعه دهنده این بخش هستند را بشناسیم. برای مثال در کشور، شرکت‌های خصوصی در استفاده از ابزارهای دیجیتال برای پیشبرد اهدافشان بسیار جلوتر از دیگر بخش‌ها هستند و به نسبت نهادهای دولتی و حاکمیتی در استفاده از داده و تکنولوژی‌های نوین جلوترند.

کارهای پژوهشی زیادی در این حوزه انجام شده و اگر بخواهیم در این حوزه جلو برویم اقدامات مهمی باید انجام شود. نقشه راه ترسیم شده اما در عمل هنوز با این نقشه و تصمیماتی که گرفتیم فاصله داریم و راه تا رسیدن به نقطه مطلوب مانده است. باید سریع تر با فناوری‌های جدید تطبیق پیدا کنیم.

فارس: چرا بحث حکمرانی دیجیتال تا این اندازه مهم است؟

رضاسلطانی: این گزاره  از چند منظر مهم است. مهمترین بحث ورود فناوری‌های نو به کشور است که ما نسبت به آنها واکنشی نداریم. مثلا در بحث شبکه‌های اجتماعی بعد از ورود فناوری به کشور شروع به مخالفت یا صحبت درباره آنها کردیم. 

ابتدا باید فناوری را بفهمیم. کسی که آن را توسعه می‌دهد، تاثیرگذار است. کسی که فناوری را وارد می‌کند قدرت صیانت ندارد؛ در عین حال، اگر با فناوری همکاری کند، می‌تواند فرهنگ خودش را به آن غالب و صادر کند.  نمی توان جلوی ورود فناوری را گرفت اما می‌توان برای آن برنامه داشت.

توسعه دهند فناوری، تاثیرگذار است اما کسی که آن را وارد می‌کند قدرت صیانت ندارد

اگر می خواهیم از دیگر کشورها عقب نمانیم باید از فناوری استفاده کنیم در غیر اینصورت آسیب هایی غیرقابل جبرانی خواهیم دید. دولت ها برای تصمیم گیری بهتر، بهینه تر کردن کارها و صرفه جویی در هزینه‌ها از فناوری استفاده می‌کنند. کاربران دنیای دیجیتال در این فضا می‌توانند بهره وری خودشان را در بحث حکمرانی بالا ببرند و اگر ما اینکار را نکنیم در بحث حکمرانی هم از دیگر کشورها عقب میوفتیم.

ما باید تصمیم بگیریم تا با ورود به دنیای فناوری از خودمان حفاظت  و از آن سود کنیم. اگر حضورمان را در این دنیا تثبیت نکنیم، کشورهای دیگر جای ما را خواهند گرفت و باز هم ما عقب می‌مانیم. اگر به فناوری هایی که در حال حاضر وجود دارند توجه نکنیم، در آینده نیز نمی توانیم از تکنولوژی هایی که به بازار می‌آیند استفاده بهینه داشته باشیم.

فارس: تا الان چقدر توانسته‌ایم از فناوری‌های نوین برای پیشبرد اهدافمان استفاده کنیم؟

رضاسلطانی: این موضوع منوط به شرایطی است که در آن هستیم. برای مثال در زمان همه گیری کرونا، ‌نهادهای ما به سمت استفاده از فناوری برای انجام کارهایشان رفتند که همین موضوع نیز باعث رشدشان شد. مثل کارهای بانکی،‌ثبت نام دانشگاه و ... این اقدامات خوب است اما دیر به فکر افتادیم و لازم بود 10 سال قبل این امور را الکترونیکی می‌کردیم.

در حال حاضر فناوری‌های تازه ای ‌مثل بلاکچین و هوش مصنوعی به کشور آمده و معرفی شده اند. ابتدا باید آنها را به رسمیت بشناسیم سپس استفاده کنیم. مثلا موضع ما درخصوص بلاکچین شفاف نبوده و همیشه موافقان و مخالفان خودش را داشته است. اگر بخواهیم قانون گذاری در این حوزه داشته باشیم،‌ باز هم بحث به رسمیت شناختن فناوری به میان می‌آید.

در برخورد با فناوری‌های نو ضعف داریم

رضاسلطانی با اشاره به اینکه ما در بحث استفاده و برخورد با فناوری‌های جدید، ضعف داریم، گفت: در بدنه حاکمیت هم اتفاق نو و مهمی نیوفتاده است. در حوزه ارزهای دیجیتال،‌ چند رمز ارز طراحی و آزمایش شدند اما به صورت رسمی استفاده نشدند. در حوزه بلاکچین اقداماتی که صورت گرفته عقب است و نمی توان از آورده‌های آن بهره برداری کرد. در بحث هوش مصنوعی رهبر انقلاب تاکید دارند که باید ما یکی از کشورهای برتر در حوزه هوش مصنوعی باشیم. کشورهای دیگر هم در حال رقابت با یکدیگر هستند تا بتوانند در این حوزه بهترین باشند و به دستاوردهای بسیاری برسند.

ما در خیلی از زمینه‌ها هنوز ضعف داریم و تنها کاری که کردیم این بود که با اینترنت مردم را از کارهای حضوری در برخی حوزه‌ها دور کردیم. مردم تنها این بعد از حکمرانی را احساس می‌کنند اما ما باید کارهای بیشتری انجام بدهیم و به مراحل بعد برویم.

فارس: استفاده از داده ها چه تاثیری در پیشرفت کشور دارد؟

رضاسلطانی:‌ با امکاناتی که فناوری‌ها در اختیارمان قرار می‌دهند، می توانیم پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم. برای استفاده بیشتر از این فضا می‌توانیم از داده هایی که در دسترس هستند، استفاده کنیم. مهمترین بحثی که در حکمرانی دیجیتال وجود دارد، داده محور شدن تصمیم گیری‌ها است. در حال حاضر مشاورین اطلاعات را به مدیران می‌دهند و همچنان نگاه این افراد واقع بینانه و درست نیست. در مقوله حکمرانی دیجیتال باید تصمیم گیری‌ها بر اساس داده هایی که وجود دارد باشد. این بحث در دنیا اکنون در حال استفاده است اما ما هنوز به این موضوع ورود هم نکرده ایم.

وقتی استفاده از داده‌ها برای تصمیم گیری به عادت تبدیل شد، اینجاست که می‌توان کارها را با کمک هوش مصنوعی با بازدهی و کیفیت بیشتر انجام داد. این موضوع حرکت به سمت دنیای دیجیتال در زمینه حکمرانی است.

تقویت زیرساخت‌ها برای حرکت به سمت حکمرانی

فارس: با توجه به اینکه برای استفاده از داده ها در بحث حکمرانی لازم است زیرساخت ها مناسب باشند، آیا زیرساخت های کشور برای بحث حکمرانی دیجیتال مهیا است؟

رضاسلطانی: زیرساخت فنی و عملی دو بخش کار هستند. اولین گام بحث قانونگذاری و داشتن نقشه راه است. تا زمانی که قانون نداشته باشیم، نمی توانیم کاری را پیش ببریم.

در لایه فنی دستگاه‌های بازیگر که با اطلاعات مردم سروکار دارند، از داده‌های مردم حفاظت می‌کنند اما هنوز به مرحله استفاده از  آنها نرسیده اند. در این قسمت علاوه بر چالش‌های فنی، جرات رفتن به سمت عصر جدید فناوری نیز وجود دارد. امروزه در کشور داده‌های مختلفی در حوزه‌های متفاوت در حال تولید شدن هستند اما حاکمیت از آنها استفاده نمی کند.

مشکل ما نبود زیرساخت فنی نیست، شرکت‌های خصوصی در حال استفاده از داده‌ها هستند اما دولت هنوز نیازمندی به استفاده از اطلاعات را احساس نکرده تا به سمت آن حرکت کند. ما کارشناسانی داریم که کار آنها تخمین زدن موارد مختلف است. می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی این کار را انجام داد که به واقعیت نیز نزدیک تر است. زیرساخت هست، داده هست اما حاکمیت احساس نیاز نمی کند.

مهمترین فناوری که به حکمرانی نزدیک تر است، هوش مصنوعی است. در هنگامه انقلاب صنعتی ماشین‌ها با سوخت فسیلی جای نیروی انسانی را گرفتند. امروزه نیز کارشناسان معتقدند هوش مصنوعی آمده تا شبیه ماشین‌ها جای قدرت فکر افراد را بگیرد، سوخت این ماشین داده‌های مردم است.

کشورهای مختلف از داده‌ها در کوچکترین موارد مانند ترافیک تا موارد مهمتر که درگیر آن هستند، استفاده می‌کنند. این اتفاقات نیز با کمک هوش مصنوعی انجام می‌گیرد و حتی بهینه سازی می‌شود تا در استفاده از امکانات صرفه جویی شود.

فارس: پس از شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی و اتفاقات دیگر ما شاهد حذف محتوا یا صفحه کاربران از شبکه های اجتماعی بودیم،‌باتوجه به اینکه ما نمی توانیم از پلتفرم های خارجی شکایت کنیم؛‌ دولت برای حمایت از آنها چه کاری باید انجام بدهد؟

رضاسلطانی: نکاتی درباره اینکه چگونه بر فضای مجازی حکمرانی داشته باشیم، وجود دارد. باید اشاره کرد که این مشکل تنها برای کشور ما نیست و کشورهای دیگر نیز درگیر آن هستند. از آمریکا که صاحب اصلی این پلتفرم هاست تا کشورهای دیگر با این مسئله درگیری دارند. شبکه‌های اجتماعی مدل و سبک زندگی افراد را تغییر دادند و دولت‌ها برای این تغییر آماده نبودند. کشورها اکنون در حال تدوین قوانین هستند و به تازگی کار در این حوزه‌ها آغاز شده است. مردم از پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند و ما چند راه برای حفاظت از مردم داریم، یکی از راه‌ها مذاکره با پلتفرم‌های خارجی و راه بعد استفاده و حمایت از پلتفرم‌های داخلی است.

راه اول راه مطمئنی نیست و اگر با پلتفرم‌های خارجی مذاکره کنیم و آنها قبول کنند، ضمانت پایبندی به این مذاکرات وجود ندارد. این پلتفرم‌ها ما را تحریم کرده اند. ما در مقابل پلتفرم‌های خارجی برخوردی قهرآمیز داریم و زمانی که می‌بینیم پلتفرمی به محبوبیت رسیده، فورا آن را فیلتر می‌کنیم. در برخی از موارد کار حاکمیت درست بود اما برخی مواقع نیز اشتباهاتی وجود داشت.

فیلترینگ، ابزار قدرت نیست

فارس: آیا با فیلترینگ می توان حکمرانی دیجیتال را پیش برد؟

رضاسلطانی: اگر ما فیلترینگ را به شکل یک ابزار قدرت نمی دیدیم، الان وضعیت بهتری داشتیم. فیلترینگ ابزار قدرت نیست و کارکرد آن شبیه به سنگر است. با سنگر نمی توان در جنگ یا رقابت پیروز شد. این کار ابزار کوتاه مدت برای جلوگیری از رشد سریع یک پلتفرم است تا خودمان را آماده هدایت مردم به پلتفرم داخلی کنیم. ما در هدایت کاربران و حمایت از پلتفرم‌های داخلی ضعف هایی داشتیم. پلتفرم‌های بومی فقط پول نمی خواهند، و اختصاص پول به معنای حمایت نیست. حمایت از پلتفرم داخلی و ایجاد بستری برای رشد آنها موجب افزایش سهم ما از بازار و کاربران می‌شود. بخشی از مشکلات آنها فنی است و زیرساخت مناسب برای استفاده میلیونی کاربران باید وجود داشته باشد.

مثلا درخصوص دو مسیریاب ایرانی، ما بدون فیلتر کردن مسیریاب خارجی توانستیم کاربران را به سمت نسخه بومی هدایت کنیم. با در اختیار قرار دادن نقشه‌های شهرداری به این دو برنامه، کوچه و حتی پلاک منازل نیز در این برنامه‌ها وجود دارد.

فارس: باتوجه به اهمیت بحث قانونگذاری در این حوزه، قانونگذاری و تنظیم گری در بخش پلتفرم ها چگونه است؟

رضاسلطانی: یکی از نکاتی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که پلتفرم‌های داخلی نباید به گناه نکرده ای که پلتفرم‌های خارجی به آن متهم هستند، تنبیه شوند. مثلا اگر می‌گوییم در اینستاگرام نظارتی نیست، پس باید قوانین سختی بر پلتفرم بومی اعمال کنیم، درست نیست. اینکار باعث تضعیف پلتفرم و سازنده می‌شود.

قوانین نیاز به تغییر ندارند و فقط باید توسعه پیدا کنند. خلا قانونی باید رفع شود و در زمان توسعه قوانین، لازم است که موارد دیگر به آن اضافه شود. باید به این نکته توجه کرد که مسئولیت محتوا با کاربر است نه با توسعه دهنده. نکته بعدی این است که نباید انتظار صفر بودن جرم و جنایت در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را داشته باشیم. در حال حاضر بدون نظارت‌های سخت و جدی می‌توان گفت که میزان جرم و جنایت و انتشار پست‌های مستهجن در پلتفرم‌های داخلی از نمونه خارجی بسیار بسیار کمتر است.

اگر می‌خواهیم برای فضای مجازی قانونگذاری کنیم باید به این چند نکته توجه کرد: مسئولیت محتوای منتشر شده با کاربر است، انتظار صفر بودن جرم و محتوای نامربوط را نباید داشته باشیم و قوانین را درباره فضای مجازی فعلی و آینده توسعه بدهیم. لازم نیست قانون‌های جدیدی وضع شود. باید به این نکته نیز اشاره کرد که مقررات و نقشه‌های راه باید قبل از کامل شدن تکنولوژی و استفاده کاربران تعیین شوند نه پس از اینکه کاربران به آن وارد و مشغول استفاده شدند.

لزوم فرهنگ سازی برای استفاده بهتر از فناوری ها

فارس: باتوجه به اینکه حضور کاربران در فضای مجازی نیاز به آموزش و فرهنگ سازی دارد،‌ آیا تاکنون اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟

رضاسلطانی:‌ در زمینه فرهنگ سازی و سواد رسانه ای کارهای زیادی شده اما الان برای اینکار دیر است. ما اگر دنبال نتیجه بهتریم باید این کار را 5 سال پیش انجام می‌دادیم. باید مدام فناوری‌های مختلف رصد شوند تا بتوانیم تحلیل و آسیب شناسی کنیم و بعد به سراغ فرهنگ سازی برویم.

اکنون برای آسیب شناسی و فرهنگ سازی درخصوص شبکه‌های اجتماعی دیر است. نهادهایی در کشور وجود دارد که سواد رسانه ای آموزش می‌دهند، تکنیک رسانه ای به مردم می‌گویند اما این کارها به موقع نبوده، زیرا مردم از این فضا استفاده می‌کنند. از حالا باید زمینه‌ها را برای آسیب شناسی و فرهنگ سازی فناوری‌های نویی که سالها بعد به کشور وارد می‌شود، آماده کنیم. اگر آسیب شناسی نکنیم، زمانی که پلتفرم به کشور وارد می‌شود دیگر نمی توان از بروز مشکلات جلوگیری کرد. کاری که می‌توان برای فرهنگ سازی کرد این است که ما زمانی که شرکت‌های اصلی هنوز در حال آزمایش پلتفرم‌ها هستند، زمینه را برای حضور شرکت‌های ایرانی فراهم و آسیب‌ها را رصد کنیم، نه زمانیکه فناوری داخل کشور شد.

فارس: باوجود اهمیت بالایی که حکمرانی دیجیتال دارد، جایگاه این حوزه در کشور کجاست؟

رضاسلطانی: تعداد کشورهایی که از فناوری‌های تازه استفاده می‌کنند، روز به روز در حال افزایش است. کشورهایی که اهمیت فناوری را فهمیده اند به دنبال این هستند که حاکمیت خودشان را در این فضا  ارتقا دهند. برخی از کشورها به دنبال توسعه تکنولوژی هستند تا سهم خودشان را از اقتصاد دیجیتال افزایش دهند. تلاش هایی که در دولت فعلی صورت گفته، برای افزایش سهم کشور در اقتصاد دیجیتال است تا به چشم اندازهایی که ترسیم شده برسیم. البته باید به این نکته هم توجه کنیم که کشورهای دیگر هم در این زمینه در حال پیشرفت هستند و ما در رقابت با آنها هستیم.

فارس:‌ انتظارات پلتفرم‌ها از دولت چیست؟ و حمایت حاکمیت از آنها تاکنون چگونه بوده است؟

رضاسلطانی: مسئله ای که برای کارآفرینان ایرانی و هرکسی که در کشور کار اقتصادی می کند، مهم است، پیش بینی پذیری است. در توضیح این موضوع باید گفت که ما در دو مقطع شاهد فیلترینگ تلگرام و رفتن بخشی از کاربران به سوی پیامرسان‌های داخلی بودیم. پلتفرم‌ها پیش از فیلترینگ باید بدانند که قرار است نسخه خارجی فیلتر شود تا زیرساخت‌ها را مهیا کنند و بتوانند پذیرای کاربران باشند. حرف و نظر پلتفرم‌ها باید شنیده شود تا دولت با نیازهای آنها آشنا شود.

نهادهای متعددی از کارآفرینان و استارتاپ‌ها با استفاده از شتابدهنده‌ها حمایت کردند. اتفاقی که افتاد این بود که رویکردی که برای 10 سال پیش وجود داشت برای الان دیگر کارآمد و قابل اجرا نیست. مدل حمایتی باید به روز نگه داشته شود تا بتوان حمایت درستی از پلتفرم‌ها داشت. حاکمیت  باید نوع نگاه باز و درستی در حمایت از توسعه دهنده ها داشته باشد.

حمایت فقط پول دادن نیست. می‌توان معافیت مالیاتی داد. وظیفه دولت، نظارت و جهت دهی درست به پلتفرم هاست. باید باتوجه به نیازهای کشور از پلتفرم‌ها حمایت کرد.

فارس: آیا دستگاه دیپلماسی کشور تاکنون مذاکره ای با پلتفرم های خارجی داشته و کشور در مذاکرات به سمت دیپلماسی حکمرانی نوین رفته است؟

رضاسلطانی: نکته ای که درباره دستگاه دیپلماسی وجود دارد این است که اخبار منتشر نمی شوند. مثلا اگر مذاکره ای با هر پلتفرمی شده باشد یا درباره  حکمرانی در مذاکرات صحبتی شده باشد، اخبار منتشر نشده و جزئیات مشخص نمی شوند.

فارس: چرا اتحادیه اروپا توان تنظیم گری و حاکمیت بر پلتفرم ها را دارد اما ما نمی توانیم از آنها بخواهیم که طبق قوانین ما عمل کنند؟

رضاسلطانی: اتحادیه اروپا قوانینی را برای شبکه‌های اجتماعی تدوین کرده و آنها را برای هر پلتفرمی که داخل این منطقه است، وضع می کند. اهرم قدرت اتحادیه اروپا این است که اعلام می‌کند اگر کسی قوانین را نپذیرد، آن را محدود یا مسدود می‌کند. این موضوع بسیار مهم است.

تعداد کاربران اروپایی حاضر در شبکه‌های اجتماعی از تعداد کاربران ما در این پلتفرم‌ها بیشتر است. نکته دیگر این است که ارزشمندی اقتصادی کاربری در اروپا با ارزشمندی اقتصادی کاربری از ایران یکی نیست. درآمدی که شبکه های اجتماعی از طریق تبلیغات در این قاره کسب می‌کنند، بسیار زیاد است. یک کاربر آسیایی به لحاظ بهره وری و کسب درآمد برای پلتفرم با کاربر آمریکایی یا اروپایی یکی نیست. سودی که یک کاربر آمریکایی برای شرکت فیسبوک دارد چیزی حدود 40 درصد از درآمد این شرکت است.

 کاربران اتحادیه  اروپا برای شبکه های اجتماعی سود خوبی دارند و آنها نیز به نفع خودشان می‌بینند که با کشورهای این منطقه مذاکره کنند تا منافع خودشان به خطر نیوفتد.اهرم قدرت دیگر اتحادیه اروپا این است که روی مردم خودش نیز نظارت دارد.به دلیل اینکه ما اهرم قدرتی روی پلتفرم‌ها نداریم شاید مذاکره با آنها یا مطرح کردن این بحث در مذاکرات به نفع ما نباشد و در نتیجه دوباره این برنامه ها مشکلاتی را برای ما به وجود بیاورند.

انتهای پیام/