دگردیسی سیاست خارجه ریاض در عراق

محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی بعد از اینکه طی سال‌های گذشته خود را به تخت پادشاهی نزدیک‌تر کرد، تلاش گسترده‌ای برای ارائه چهره‌ای اصلاح‌طلبانه از خود به‌کار گرفته است و وانمود می‌کند که رویکردهای سنتی عربستان به پایان رسیده است و مردم این کشور از این پس با آزادی بیان و عمل و رفتار بیشتری زندگی خواهند کرد. وی با توسعه نمونه‌های زندگی مدرن اروپایی در پروژه‌های کلان تلاش دارد خود را به‌عنوان یک نئولیبرال معرفی کند، فارغ از اینکه رویکردهای استبدادی با روحیه وی عجین شده است، رفتاری که طی سالهای گذشته نمودهای مختلف آن در ابعاد سرکوب‌های داخلی، افزایش احکام صادره زندان و اعدام ضد مخالفان سیاسی، نقض گسترده آزادی‌های اقلیت‌های دینی و مذهبی، مهاجران خارجی و نقض حقوق زنان و گسترش فساد شاهد آن هستیم.

از سوی دیگر مقامات ریاض سنگ‌بنای سیاست خارجی خود را مبتنی بر جلب حمایت قدرت‌های غربی برای بقای حاکمیت غیردموکراتیک خود در عربستان قرار داده‌اند، علاوه بر اینکه تلاش گسترده‌ای را در توسعه ایدئولوژی وهابی و تکفیری مبتنی بر این رویکرد در منطقه دنبال می‌کنند که منجر به مداخله گسترده این کشور در امور داخلی دولت‌های دیگر منطقه و بین‌الملل و جنگ‌افروزی ضد برخی از آنها از جمله یمن شده است.
آنچه در این مجموعه مقالات بررسی خواهد شد، ابعاد سیاست‌های متناقض حاکمیت سعودی در دو عرصه داخلی و بین‌المللی و تشریح نقض گسترده مبانی انسانی در رفتارهای حاکمان سعودی است.

تغییر استراتژی مداخله در عراق

عربستان از سال 2015 با تغییر استراتژی 25ساله خود مبتنی بر قطع روابط با عراق تلاش کرد با پول و دلارهای نفتی خود مقامات عراقی را به‌سمت خود متمایل و آنها را از ایران جدا کند. ثامر السبهان مهره ریاض برای انجام این مأموریت بود و به‌عنوان سفیر این کشور در بغداد انتخاب شد، مأموریتی که البته وی نه‌تنها توفیقی در آن نداشت، بلکه به‌علت اظهارات مداخله‌جویانه در امور داخلی عراق و تلاش برای فتنه‌انگیزی و و ضربه زدن به وحدت ملی عراقی‌ها، به‌عنوان عنصر نامطلوب در این کشور شناخته شد.

در همین راستا روزنامه لبنانی الاخبار در سال‌های گذشته با انتشار اسنادی فاش کرد که ‌ثامر السبهان سفیر عربستان سعودی در عراق از زمان عهده‌داری این مسئولیت تا اخراج از عراق و حضور در سفارت بیروت فعالیت‌های گسترده‌ای را در این راستا دنبال کرده است.

سند مذکور تأکید می‌کند که عربستان سعودی همچنین به‌دنبال ایجاد مراجع دینی موهوم شیعی دارای هواداری ریاض است و علاوه بر اینها به‌دنبال ایجاد درگیری‌های نظامی میان جریان صدر و سایر گروه‌های فعال در عراق و بازی با امنیت داخلی و مرزهای عراق است.

السبهان همواره اظهارات خصمانه‌ای را علیه طرف‌های شیعی از جمله الحشد الشعبی مطرح می‌کرد که مقامات عراق این اظهارات را مداخله در امور داخلی خود دانستند. بحران زمانی به اوج خود رسید که السبهان مدعی تلاش شبه‌نظامیان شیعه برای "ترور خود با کمک ایران" شد، اما بغداد این اتهامات را رد کرد، در نهایت وزارت خارجه عراق بعد از احضارهای مکرر، رسماً السبهان را عنصری نامطلوب معرفی کرد و از ریاض خواست او را تغییر دهد.

دلارهای نفتی، ابزار سلطه در بغداد

ریاض با وجود این،‌ از سیاست‌های خود عقب ننشست و تلاش کرد با دلارهای نفتی نقش خود را در عراق تثبیت کند. آل‌سعود در همین راستا طی سال‌های گذشته چندین کنسولگری در شهرهای مختلف عراق افتتاح کرده است که از جمله آنها کنسولگری‌های نجف و بصره و بغداد است.

سرمایه‌گذاری در بصره و اجرای طرح‌های پتروشیمی در این شهر، احیای زمین‌های بدون کشت مناطق مرزی با آب‌های زیرزمینی و ایجاد زمین‌های زراعی و راه‌اندازی لوله‌های نفت عراق به دریای سرخ، ساخت شهر ورزشی در عراق از جمله فعالیت‌های عربستان در عراق در حوزه اقتصادی و عمرانی است که ریاض در همین راستا انجام داده است.

ریاض به‌جز به‌کارگیری اهرم مالی و اقدامات عمرانی، از پتانسیل بالقوه روابط دوستانه با کردها و سنی‌های عراق نیز بهره گرفت تا بتواند از این رهگذر مناسباتش را با دیگر گروه‌های حاضر در عرصه سیاست عراق گسترش دهد و از طریق مؤلفه‌های فرهنگی نیز بستر نفوذ هرچه بیشتر خود را در این کشور حداقل در درازمدت پیگیری کند.

با وجود این، بسیاری از جریان‌های سیاسی در عراق خواستار شفاف‌سازی در خصوص سرمایه‌گذاری‌های برگرفته از توافقات و یادداشت تفاهم‌های امضاشده با عربستان هستند و اعتقاد دارند که کمک‌های عربستان به عراق خیرخواهانه نیست.

مؤلفه‌های طرح تجزیه‌طلبانه سعودی در عراق

اسنادی که روزنامه الاخبار آن را منتشر کرده است، مجموعه‌ای از پیشنهادات را مطرح کرده است که به‌نظر می‌رسد محورهای کلی اهداف عربستان از صرف دلارهای نفتی خود در عراق است، این اهداف شامل بندهای زیر است:

اول: پروژه تجزیه ائتلاف ملی شیعیان عراق. سعودی‌ها معتقدند که باید اقدامات زیر در راستای جلوگیری از استمرار وحدت شیعیان دنبال شود:

ـ تقویت اختلافات میان شیعیان از طریق تمامی راهکارهای ممکن.

ـ مشخص شدن عناصر فرهنگی و متفکران و اصحاب رسانه مخالف با رویکردهای ایران.

ـ مشخص شدن عناصر فرهنگی و متفکران و اصحاب رسانه موافق با رویکردهای ایران.

ـ تقویت همکاری با سید حسین صدر و دنبال کردن برنامه‌ای برای مشهور کردن وی در محافل شیعیان عراق.

- تلاش برای مهار قبایل شیعه.

ـ تلاش برای مهار نمایندگان وابسته به ائتلاف ملی.

ـ تغذیه تحرکات مقتدی صدر با انواع روش‌های تبلیغاتی و اقتصادی و سیاسی.

ـ جذب متفکران شیعه و ارائه برنامه کاری به آنها.

ـ تلاش برای پیشبرد این ادعا که عربستان مدافع عراق بوده و به‌دنبال حفظ وحدت این کشور است.

ـ ارائه پروژه‌های تبلیغاتی و سیاسی به عناصری که به‌دنبال جلب نظر ریاض هستند.

ـ ادامه ارتباط دادن میان شبه‌نظامیان با رهبران ائتلاف شیعی.

- تلاش برای جذب عناصر اطلاعاتی و نظامی مورد اعتماد عربستان که نوری مالکی آنها را در زمان حاکمیت خود اخراج کرده است. عربستان تلاش دارد از این عناصر در زمان مورد نظر استفاده کند.

دوم: پروژه تعقیب رهبران شبه‌نظامیان شیعه: اهداف این سند سعودی محاصره و محاکمه افرادی است که از دیدگاه عربستان در اقدامات تروریستی ضد عراق و کشورهای دیگر نقش دارند. این سند سعودی ابومهدی المهندس و ابراهیم جعفری و حیدر العبادی و دیگر رهبران سیاسی و فرماندهان گروه‌های نظامی مردمی در داخل و خارج از عراق را در این لیست قرار داده است.

سوم: پروژه مهار فرماندهان امنیتی و نظامی عراق. از منظر ریاض این پروژه شامل افراد زیر است:

1 ـ خضیر الدهلکی: از مؤسسان سرویس‌های امنیتی عراق و متخصص پرونده احزاب کردستان و معاون مدیرکل مبارزه با تروریسم و متخصص در زمینه پیگیری سازمان‌های تروریستی.

2 ـ حبیب الطفیری: یکی از مؤسسان سرویس‌های امنیتی عراق و معاون مدیرکل بخش عربی و بین‌المللی این سرویس‌ها و متخصص در زمینه فعالیت‌های ضدجاسوسی در عرصه کشورهای عربی.

3 ـ کامل القیسی: یکی از مؤسسان سرویس‌های امنیتی عراق در سال 2014 و مدیرکل پرونده ایران و نماینده سرویس‌های امنیتی عراق در مصر.

4 ـ رشید الرفاعی:‌ یکی از عناصر مؤسس سرویس‌های اطلاعاتی عراق در سال 2004 که متخصص در زمینه تروریسم بین‌المللی و تحلیلگر اطلاعاتی و مدیر بخش گزارش‌های اطلاعاتی است.

5 ـ مهند المجمعی که متخصص در زمینه فعالیت‌های ضدجاسوسی است.

چهارم: پروژه مرجع‌سازی شیعی در عراق: عربستان به‌دنبال سازش سیاسی با تعدادی از عناصر و شخصیت‌های دینی شیعیان است. «سید حسین اسماعیل صدر» مرجع خودخوانده‌ای است که به‌خلاف نامش ارتباطی به خانواده صدر یا جریان صدر ندارد. او از سالها پیش شبکه‌ای دینی با عنوان السلام برای خود ایجاد کرده است و خود را مرجع تقلید معرفی می‌کند، این در حالی است که حوزه علمیه نجف یا هیچ یک از حوزه‌های علمیه شیعیان او را حتی به‌عنوان یک فقیه دینی به‌رسمیت نمی‌شناسند. او تحرکات مشکوکی در لندن دارد و ارتباطات گسترده‌ای با آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها دارد و اخیراً نیز ارتباطات فراوانی با سعودی‌ها پیدا کرده است.

اسناد موجود نشان می‌دهد که حسین اسماعیل صدر مانند یکی از کارمندان سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی عربستان سعودی کار می‌کند، چرا که عبارت «مأمور کردن» در این اسناد در رابطه با وی به‌کار گرفته شده است.

بر اساس این گزارش شبکه تلویزیونی السلام وابسته به سید حسین صدر از سوی شبکه‌های ثروتمند عربستان نظیر العربیه یا شبکه الاخبار مورد حمایت قرار می‌گیرد و کادر آن توسط این شبکه‌ها آموزش داده می‌شوند تا به تریبون عربستان در عراق تبدیل شود.

پنجم:‌ پروژه بیرون کشیدن گروه‌های مسیحی و ایزدی از جریان الحشد الشعبی توسط دوستان عربستان. این پروژه گروه‌های مختلف را هدف قرار داده است.

ششم: پروژه کمک‌های انسانی هدف‌دار در عراق: عربستان مرکز دولتی ملک سلمان را به انجام کمک‌های انسانی فوری که با هماهنگی سفارت عربستان در عراق و پس از فراهم کردن مقدمات لجستیک و رسانه‌ای و تبلیغاتی آن انجام می‌شود، دعوت کرده است تا بتواند جایگاه عربستان و سفارت این کشور در جامعه عراق را افزایش دهد. اهتمام عربستان به آوارگان عراقی به‌ویژه آوارگان اهل‌تسنن و تأسیس دو درمانگاه میدانی سعودی از جمله این اقدامات است.