ماموریت هایزر به روایت خودش

روز 14 دی 1357 ژنرال «رابرت هایزر» معاون فرمانده نیروهای ارتش آمریکا در اروپا، در حالی که در قسمت بارِ هواپیما مخفی شده بود، وارد تهران شد. برژینسکی هدف از مأموریت هایزر در ایران را طراحی یک کودتای نظامی در صورت شکست دولت بختیار اعلام کرد.

این سفر در آخرین روزهای حیات سیاسی محمدرضای مخلوع انجام شد. هدف آن بود تا به کمک ارتشیان ضمن حمایت از دولت غیرقانونی بختیار انجام کودتای نظامی را نیز مدنظر داشته باشند. هایزر در ایران می‌خواست همان نقشی را بازی کند که در سال 1332 کرمیت روزولت بازی کرد. او در تمام ایامی که در تهران به سر می‌برد، فرماندار تهران، نایب السلطنه و فرماندار بختیار لقب گرفته بود. متن زیر به نقل از کتاب «خاطرات ژنرال هایزر-  ترجمه : ع.رشیدی» ، مصاحبه‌ای است که با هایزر صورت گرفته و حاوی نقطه نظرات و خاطرات وی از ماموریتش در تهران است.

ژنرال درچه تاریخی وارد ایران شدید؟
- من روز پنجشنبه 4 ژانویه 1979 برابر با 14 دی ماه 1357 با یک هواپیمای نظامی وارد تهران شدم.

دستور اصلی مأموریت شما به تهران چه بود؟
- من به دستور رئیس جمهوری (کارتر) وارد ایران شدم که ارتش را به حمایت از بختیار وادار کنم.

نظر سولیوان در مورد اوضاع ایران چه بود؟
- حرف های او مأیوس کننده بود. سولیوان معتقد بود ارتش ایران به جایی رسیده است که توان هیچ کاری را ندارد. به اعتقاد سولیوان کار شاه تمام بود و باید هرچه زودتر ایران را ترک می‌کرد. به نظر او بختیار هم نمی توانست دولتی تشکیل دهد.

 اعضای مستشاری آمریکا راجع به اوضاع ایران چه نظری داشتند؟
- ژنرال گاست، ژنرال کرتز و آدمیرال کولینز همگی نظر مشترکی داشتند مبنی بر اینکه اوضاع ایران از کنترل خارج شده است.

با این حساب چه تصمیمی گرفتید؟
- من دستور داشتم با فرماندهان ارتش گفتگو کنم وبا آنها اوضاع را زیر نظر داشته باشم.

قرار بود با چه کسانی در ارتش تماس بگیرید؟
- دستور بود با ربیعی، قره‌باغی، حبیب‌اللهی، طوفانیان و بدره‌ای ملاقات کنم و اطمینان خاطر پرزیدنت کارتر را به آنها ابلاغ کنم.

دستور اصلی کارتر چه بود؟
- وظیفه اصلی ما طبق رهنمود کارتر جلوگیری ازفرار فرماندهان بعد از رفتن شاه بود. طبق دستور، فرماندهان باید می‌ماندند و در تثبیت دولت و در دست گرفتن اوضاع مملکت کمک می‌کردند.

ما می دانستیم که طرحی برای کودتا وجود دارد، در این مورد چه می گویید؟
- بله، در ملاقاتم با تیمسار ربیعی فرمانده نیروی هوایی از او پرسیدم که آیا طرحی برای کودتا وجود دارد یا نه؟ که وی تایید کرد هیأتی تشکیل شده که کاملا فعالیت می‌کند و اعضای هیات را حبیب اللهی، طوفانیان، خسروداد و خودش معرفی کرد.

آقای هایزر، نظر خودتان در مورد کودتا چه بود؟
- فرماندهان بایستی درک می‌کردند که ما با کودتا مخالفتی نداشتیم و اگر لازم می‌شد می‌بایست کودتای نظامی صورت می‌گرفت لذا نظر ما این بود که بختیار از ارتش به عنوان عامل به دست گرفتن اوضاع استفاده کند.

ژنرال، طرحتان در مورد کودتا چه بود؟
- من در جلسه مشترک فرماندهان نظامی به آنها گفتم که باید یک طرح نوشته شده داشته باشید. باید طرح عملیات نظامی (روز موعود) را بریزید، باید برنامه ریزی را از پیش آغاز کنید و راهی را برای مقابله با جنگ روانی آیت‌الله بیابد.

با توجه به دوستی شما و طوفانیان نظر او در خصوص حمایت آمریکا از بختیار چه بود؟
- او به من هشدار داد که حمایت لفظی بیش از حد آمریکا از دولت بختیار تاثیر منفی دارد و امام خمینی(ره) یک نفرت مسری از جهان غرب را اشاعه می‌دهد که آمریکا در مرکز این هدف بود.

اختلاف نظر شما و سولیوان به چه خاطر بود؟
- سولیوان معتقد بود هر نوع تلاشی برای تقویت بختیار اتلاف وقت است.سفیر به ارتش امیدی نداشت، نظری که من قبول نداشتم.

ژنرال در جریان ملاقات‌های شما با فرماندهان ارتش،آیا توصیه خاصی هم به قره‌باغی کردید؟
بله از او خواستم که با رهبران مذهبی داخل کشور تماس بگیرد و آنها را ترغیب کند که روش خود را در قبال ارتش تغییر دهند. همچنین تاکید کردم واشنگتن دستور داده است که در مورد مسئله رفتن شاه هیچ تلاشی برای تأثیر گذاشتن بر او صورت نگیرد.

آیا با شاه هم ملاقات کردید؟
- بله، روز 21 دی ماه در کاخ نیاوران

شاه را چگونه دیدید؟
- از دیدن قیافه خسته و فرسوده شاه یکه خوردم، جای پای فشار و نگرانی در همه صورت او دیده می شد. برخلاف همیشه که او را در لباس نظامی می‌دیدم، این بار یک کت و شلوار غیر نظامی تیره پوشیده بود.

درباره چه مسائلی با شاه صحبت کردید؟
- از دستور رئیس جمهوری شروع کردم و بحث را به تشکیل گروه پنج نفری و آخرین تحولاتش کشاندم و طرح آغاز شده را به تفضیل برای او شرح دادم.

شاه چه گفت؟
- بسیار علاقمند به نظر می‌رسید. قبول کرد که به علت اینکه اولا برنامه‌ریزی وجود نداشته است این کار لازم بوده و تنها طرح‌های آنها در زمینه مبارزه با تهدیدات خارجیان بوده است.
 
آیا شاه راجع به خروجش از ایران حرفی هم زد؟
- بله، گفت که احساس می‌کند به یک مرخصی نیاز دارد و خسته است. فکر می‌کرد نبودش در ایران اوضاع را تثبیت می‌کند. گفت که می‌خواهد در مصر توقف کند تا با انور سادات، دوست خویش دیدار کند بعد به مراکش یا اسپانیا برود و پس از سوخت گیری به آمریکا برود.

 آیا شاه راجع به حضرت امام خمینی (ره) هم حرفی زد؟
- شاه عمیقا اظهار تأسف کرد چرا آمریکا مستقیما به سراغ امام خمینی(ره) نرفته است و می‌گفت اگر امام خمینی(ره) از دولت بختیار حمایت نکند، هیچ امیدی برای پیشرفت نخواهد بود.

آیا با اعضا اپوزیسیون هم تماس گرفتید؟
- دستور مستقیم این بود که هیچ تماسی با اپوزیسیون نگیرم مگر آنکه تماس ما مبتنی بر مورد خاصی باشد و در صورتی باشد که واشنگتن دستور آن را صادر کند.

آیا با بختیار هم ملاقات کردید؟
- در طول مأموریتم در تهران با بختیار ملاقاتی نداشتم و هرگز هم در تماس مستقیم با او قرار نگرفتم هرچه را هم که می خواستم به بختیار برسد از طریق سفیر سولیوان عمل می کردم.

ژنرال این همه تأکید شما برای ماندن فرماندهان و همکاریشان با بختیار چه بود؟
- واشنگتن گویا می‌خواست ایران دارای یک دولت قوی و باثبات  و دوست آمریکا باشد و این امر برای امریکا حیاتی بود. از نظر کارتر ارتش ایران به شدت تحت تآثیر قرار گرفته بود و از ارتش می‌خواست از یک دولت غیر نظامی و باثبات حمایت کند.

نظر روس ها راجع به مآموریت شما چه بود؟
- روزنامه پراودا در روز 13ژانویه (23 دی ماه) در مقاله ای عنوان (مداخله بعدی چست؟) کوشیده بود که نشان دهد من به این خاطر به ایران فرستاده شده بودم که ارتش ایران را وادار به حفظ منافع واشنگتن کنم!

ژنرال دقیقاً ماموریت شما هم همین بود، ما می دانیم که شما قصد داشتید سناریوی سال 1950 (1332) را اجرا کنید، تعجب می‌کنم از اینکه نمی‌خواهید این واقعیت را بپذیرید. حال بفرمایید نظر واشنگتن نسبت به تحرکات شما در همان چند روز اول چه بود؟
- هارولد براون وزیر دفاع تلفنی به من گفت: از رئیس جمهوری گرفته تا رده های پایین تر حتی برژینسکی و سایروس ونس و خود او معتقد بودند که من کارم را به خوبی انجام داده بودم.

 آیا رفتن شاه می توانست مقدمه ای برای یک کودتا باشد؟
- گروه فرماندهان تا آنجا پیش رفته بودند که ساعت کودتا را هم تعیین کرده بودند اما با توجه به اینکه حدود 7ساعت و نیم پس از رفتن شاه با آنها بودم اطمینان یافتم که کودتایی رخ نخواهد داد. گروه حاضر شده بود به بختیار فرصت دهد.

آقای هایزر، موضع برژینسکی در این میان چه بود؟
- برژینسکی از من خواسته بود احتمال کودتا را همچنان مد نظر داشته باشم و یادآور شده بود که برای این عمل برنامه‌ریزی بسیار پرارزش است. او می‌خواست به این وسیله اپوزیسیون را بترسانیم و به حمایت از بختیار واداریم و هشدار دهیم که اگر این حمایت صورت نگیرد کودتا خواهد شد و ارتش وارد عمل می‌شود. به اعتقاد برژینسکی این کار باعـث می شد که آیت‌الله در مورد آمدنش به کشور دوباره بیندیشد.

بالاخره شما نیاز به انجام یک کودتا را حس کردید یا خیر؟
- ما به نقطه‌ای نزدیک شدیم که می توانستیم با ارتش دست به کودتا بزنیم و به نقطه‌ای رسیدیم که  بتوانیم این کودتا را ظرف یک هفته صورت دهیم. گروه از نظر روانی آماده بود که اگر دولت بختیار در آستانه سرنگونی قرار گرفت کودتا را انجام دهد.

آیا درست است که تظاهرات به نفع دولت بختیار به پیشنهاد شما انجام شد؟
- بله درست است. من این را پیشنهاد را کردم، آنها ابتدا از ترس شکست با اکراه با این پیشنهاد برخورد کردند ولی سرانجام موافقت شد.

ژنرال، با اوج گیری نهضت اسلامی، موضع گیری روس‌ها چگونه بود؟
- باید بگویم جزییات فعالیت‌های روزانه من هم از سوی تاس، پراودا، رادیو مسکو منتشر می‌شد. هر روز دقیقآ موقعیت و محل من و ملاقات‌های من را شرح می‌دادند. نه رسانه‌های آمریکایی و نه ایرانی تا این حد تصویر روشنی از عملکرد من نداشتند. این امر نگرانی مرا زیادتر می‌کرد. می دانستم در داخل ستاد مشترک ارتش جایی یک خبرگیر نشسته است.

آیا شما خاطره ای از موضع گیری حضرت امام (ره)  علیه بختیار به یاد دارید؟
- بله، آیت الله خمینی (ره) بختیار را سرزنش می‌کرد و او را خائن خوانده بود. کلمه‌ای که تا آن زمان ایشان علیه هیچ کس غیر از شاه به کار نبرده بودند.

 شما در یک مورد شخصآ دستور کشتار مردم را در میدان انقلاب (24اسفند) صادر کردید، علت این کارتان را توضیح دهید؟
- روز 9بهمن در حال گفتگو با قره باغی و ربیعی بودم که یک پیام تلفنی رسید مبنی بر اینکه مخالفان در حال حمله به ستاد مرکزی ژاندارمری هستند به نظر من بهترین راه این بود که لوله‌های تفنگ پایین بیاید تا بفهمند ارتش اهل عمل است.

آیا در این مدت بین قره باغی و نهضت آزادی هم ملاقاتی صورت گرفت؟
- در روز 9 بهمن قره‌باغی با مهندس بازرگان ملاقات کرد تا نکاتی در مورد امام خمینی را مورد مذاکره قرار دهند. قره‌باغی توانسته بود به بازرگان بفهماند که ارتش کاملاً از بختیار حمایت می‌کند و او  می‌گفت که بازرگان را بسیار شنوا و علاقه‌مند به جلوگیری از درگیری در خیابان ها دیده است.

ژنرال روز قبل از ورود حضرت امام (ره)شما تصمیم به ترک تهران داشتید چه شد که نرفتید؟
- وزیر دفاع به من گفت که رئیس جمهوری، ونس و برژینسکی نگران این هستند که اگر بعد از بازگشت امام خمینی (ره)از ایران بروم بر دولت ایران تآثیر سویی خواهد گذاشت و این به معنای عدم حمایت از بختیار تلقی می شود و بر نیروهای مسلح نیز تآثیر خواهد گذاشت.

ژنرال چه روزی از ایران خارج شدید؟
- روز14 بهمن وقتی هوا تاریک شد با یک هواپیمای سی130 عازم ترکیه شدم.

مجموعآ کارتر و کاخ سفید از عملکرد شما راضی بودند؟
- بله

وقتی که در آمریکا و آلمان بودید از چه کسی اطلاعات راجع به ایران را دریافت می‌کردید؟
- از ژنرال گاست که بعد از من مسئول هدایت فرماندهان ارتش شده بود.

ژنرال درست است که به شما برای برگشت به ایران و انجام یک کودتا پیشنهاد شده بود؟
- بله، دانکن معاون وزیر دفاع برژینسکی این پیشنهاد را کردند.

شرایط شما برای برگشت و انجام کودتا چه بود؟
- اینکه پول نا محدودی در اختیارم قرار گیرد، 12 ژنرال آمریکایی دست چین شوند و با من به تهران بیایند، حدود 10هزار نفر از بهترین نیروهای آمریکایی دراختیارم قرار بگیرد و سرانجام باید حمایت یکپارچه ملی از من صورت پذیرد.

ژنرال به عنوان آخرین سوال بفرمایید نظرتان درباره این گفته مفسرین غربی چیست که شما را مسئول شکست دولت بختیار دانسته‌اند؟
- من این نتیجه گیری را قبول ندارم، به نظر من راه های موفقیت بختیار فراهم بود اما دولت امریکا نتوانست وسیله‌ای فراهم کند که بختیار مطمئن به استفاده از آن راه ها بشود!
 

منبع: کتاب «خاطرات ژنرال هایزر»