نگاهی به بازی مافیای تلویزیون و تأثیرات آن

بازی شهروند و مافیا یک نمونۀ مشخص و واضح از این موضوع است که برنامۀ خوب حتی در پلتفرم یا شبکه‌ای ناشناخته دیده می‌شود. در سال 1396 که این مسابقه در شبکۀ سلامت تولید خود را آغاز کرد، کمتر کسی گمان می‌کرد که این برنامه طرفداران و بینندگان شبکۀ سلامت را 10 الی 20 درصد بیشتر کند. در آن زمان حتی کسی اسم شبکه سلامت را هم نشنیده بود اما بازی شهروند و مافیا با شهرت خود توانست شبکه سلامت را هم بالا بکشد. 

بازی «شهروند و مافیا» در طول 5 سال توانست بیش از 600 برنامه تولید کند. این برنامه بیش از 18 فصل داشته که 17 فصل آن در شبکه سلامت و مابقی در شبکۀ نسیم تولید شده است. این برنامه که در ابتدا بهنام تشکر و بعد، علیرام نورایی اجرای آن را بر عهده گرفتند، در طول کمتر از دو سال به یکی از پرمخاطب‌ترین مسابقات صدا و سیما تبدیل شد و سازمان، آن را به عنوان یکی از 10 مسابقۀ تولیدی تصویری برتر خود برگزید. 

تأثیرات بازی شهروند و مافیا

تاثیر بازی شهروند و مافیا فراتر از تلویزیون بود. این بازی به سرعت به یکی از تفریحات خانواده‌ها و دوستان در دورهمی‌ها تبدیل شد. کافه‌ها آرام آرام شروع به کرایه دادن میزهایی برای برگزاری این مسابقه کردند و استقبال آنقدر زیاد بود که برخی کافه‌ها شغل خود را تغییر داده و با اختصاص دادن تمام فضای خود به بازی مافیا به برگزارکنندگان رسمی این بازی تبدیل شدند. همچنین، این بازی به سرعت وارد فضای مجازی و اینترنتی شد. اپلیکیشن‌های بسیار زیادی در رابطه با مافیا تولید و در مارکت‌های اینترنتی داخل کشور منتشر شده و می‌شود که این امر به اقتصاد اینترنتی کشور هم کمک می‌کند.

تأثیرات بازی شهروند و مافیا فقط در این جنبه‌ها خلاصه نمی‌شود. هدف اصلی شبکه سلامت از تولید این برنامه کمک به سلامت روان بود. همانطور که بسیاری از منطق‌دانان گفته‌اند، عدم فهم مشترک دو انسان از یک موضوع باعث درگیری آنها و رنجششان از هم می‌شود. گفتگوی استدلال محور می‌تواند این نقصان را جبران کند و به فهم مشترک افراد کمک کند. بازی شهروند و مافیا یک دوره آموزش گفتگوی استدلال محور است. بازیکنان این بازی کمتر از 20 ثانیه زمان دارند که با ارائۀ یک استدلال محکم از خود دفاع کرده یا به فردی اتهام بزنند و از این جهت، این مسابقه می‌تواند تمرین مناسبی برای افزایش توان گفتگو و فهم مشترک یا حتی دفاع از خود بدون خشم و بروز احساسات باشد. 

اتفاق مهم دیگری که شهروند و مافیا رقم زده، بومی سازی بازی مافیا است. این مساله به خصوص در معادل سازی بسیاری از واژگان انگلیسی خود را نشان می‌دهد. به کار بردن اتهام به جای تارگت، تایید و عدم تایید به جای لایک و دیسلایک، هل مافیایی به جای پوش، حمایت به جای کاور و ... همگی حاصل تلاش تیم شهروند و مافیا بوده که باعث شده این واژگان فارسی به جای واژگان انگلیسی به کار رود. 

شهروند و مافیای جدید در شبکه‌ای جدید

یک اتفاق بسیار مهم که در روند تولید برنامه «شهروند و مافیا» رخ داده انتقال آن از شبکه سلامت به شبکه نسیم بوده است. شبکه نسیم شبکۀ سرگرمی است. مسابقۀ شهروند و مافیا از این جهت که یک مسابقه است با حوزه سرگرمی ارتباط دارد اما زمانی که این برنامه در شبکه سلامت تولید می‌شد به دلیل محتوا و چارچوب این شبکه مجبور بود روی مسائل آموزشی بیشتر تکیه کند. با انتقال به شبکۀ نسیم، جنبه‌های سرگرمی این برنامه تقویت شده است.

سازندگان این برنامه سعی دارند فضای مسابقه را از حالت نسبتاً رسمی در شبکه سلامت خارج کنند. برای تحقق این امر، جنبه‌های نمایشی و طنز برنامه زیاد شده است. تعداد مصاحبه‌ها با بازیکنان خارج شده از بازی افزایش یافته و نوع اجرای اجراکننده (علیرام نورایی) نیز تغییر کرده و به اصطلاح فان‌تر شده است. همچنین، تغییراتی در نوع طراحی صحنه و لباس بازیکنان به وجود آمده که اولا به لوگوی شبکه نسیم شباهت بیشتری دارد و ثانیا، شادتر و جذاب‌تر شده است. 

با این حال، دو نکته وجود دارد که مخاطبان باسابقه و حرفه‌ای بازی شهروند و مافیا روی آن تأکید دارند. اول اینکه ساعت پخش برنامه مناسب نیست. مخاطبان مافیا عادت دارند ساعت 11 شب این مسابقه نسبتاً قدیمی و جذاب را مشاهده کنند اما پخش آن در ساعت شلوغ 9 یا 9.30 شب مناسب نیست و باعث شده برخی از مخاطبان این برنامه از دیدن آن محروم شوند.

دومین نکته مربوط به جنبه‌های نمایشی و طنز برنامه است که اگرچه بالقوه جزء ویژگی‌های مثبت ورژن جدید برنامه محسوب می‌شود اما در صورت زیاد شدن و خروج از تعادل می‌تواند از رسمی بودن این مسابقه بکاهد. نباید فراموش کرد که برتری مسابقه شهروند و مافیا بر برنامه‌های مشابهش در شبکۀ خانگی مانند شبهای مافیا یا پدرخوانده در همین رسمی بودن و حرفه‌ای بودن آن است.

مسابقه شهروند و مافیا به دنبال برگزاری یک تورنمنت مافیا است نه ساخت یک شوی تلویزیونی و به همین دلیل، باید مراقب خروج جنبه‌های نمایشی و طنزش از تعادل باشد.